Οἱ μαρτυρίες ἀπὸ τὸν Ἀγώνα προέρχονται πρῶτα πρῶτα ἀπὸ ὅσους συμμετέχουν σ\’ αὐτόν, καὶ ὕστερα ἀπὸ ὅσους μποροῦν μὲ τὰ γράμματά τους νὰ μᾶς δώσουν μία σαφέστερη καὶ ἀμεσότερη εἰκόνα τῆς προσπάθειας, εἴτε μὲ τὰ ὅσα λένε, εἴτε μὲ τὸν τρόπο τους στὴν ἐξιστόρηση ἢ στὴν κρίση τῶν γεγονότων. Γιὰ τοῦτο συχνὴ εἶναι καὶ τῶν λογίων ἡ παρουσία ἀνάμεσα στοὺς πολιτικοὺς καὶ τοὺς πολεμικοὺς ἀνθρώπους.
(Ὁ Νερουλὸς ἔλαβε γράμματα ἀπὸ τὸν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη, ἐπάνω στὴν ἐπαναστατικὴ προετοιμασία καὶ ἀναφορικὰ μὲ αὐτήν˙ τὰ γράμματα, γραμμένα γαλλικά, καὶ γιὰ τοῦτο ὁ Ὑψηλάντης φαίνεται ὅτι ἐξέφραζε τὴν λύπη του ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ χρησιμοποιήσει καλὰ τὴν γλώσσα του. Χαρακτηριστικὴ ἡ ἀπάντηση τοῦ εὐφυέστατου αὐλικοῦ).
ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΙΖΟΣ ΝΕΡΟΥΛΟΣ (ΙΑΣΙΟ)
ΑΛ. ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ
20 Νοεμβρίου 1820
Πρίγκιψ !
Αἱ δύο γαλλικαὶ ἔσχατοι ἐπιστολαί σου εἶναι ἐπιστολαὶ ἀληθῶς Ἑλληνικαί, εἶναι τοῦ Θεμιστοκλέους, τοῦ Κίμωνος, τοῦ Ἐπαμινώνδα ἐπιστολαί.
Τὰ ἡρωικὰ φρονήματα, μὲ ὁποιαδήποτε σημεῖα καὶ ἂν ἐκφρασθοῦν, εἶναι πάντοτε ἡρωικά. Οἱ Λαφαγιέται καὶ οἱ Βαζίγτωνες μὲ τὴν αὐτὴν δραστηριότητα παρίσταναν τὰ σφοδρὰ τῆς γενναίας των καρδίας αἰσθήματα, καθὼς καὶ οἱ ἀθάνατοι πρόγονοί μας. Τὸ ἱερὸν ὄνομα τῆς Ἐλευθερίας καὶ τὴν πλέον πτωχὴν καὶ ἐξουθενημένην γλῶσσαν ἐξευγενίζει˙ ἐξ ἐναντίας δέ, ἂν φρονήματα ἀγενῆ καὶ δουλικὰ ἐνδυθοῦν τὴν στολὴν τῆς Ἀττικῆς γλώσσης, τότε αὐτὴ μεταμορφώνεται εἰς γλῶσσαν τῶν parias τῆς Ἰνδίας.
Μὴ δυσφορῇς λοιπόν, ἄξιε τῶν Ἑλλήνων ἀπόγονε, διότι εἰς τὴν ἀλλοδαπὴν δὲν εἶχες εὐκαιρίας εἰς Ἑλληνικὴν ἀλληλογραφίαν. Χρεωστεῖς μάλιστα νὰ εὐγνωμονῇς, καὶ χρεωστεῖ ὅλον τὸ Γένος νὰ συνευγνωμονῇ, εἰς τὴν φιλάνθρωπον καὶ φιλόγραικον γῆν τῆς ἐνδόξου Ρωσσίας, διότι ἐκεῖ ἐποτίσθης τὰ ἱερὰ τῆς μισοδουλείας νάματα.
Ἡ Ἑλλὰς ἤδη γνωρίζει γνήσια τέκνα της τοὺς φρονοῦντας Ἑλληνικά, ὄχι τοὺς ψιττακίζοντας λέξεις Ἑλληνικὰς μὲ τὴν βέβηλον αὐτῶν γλῶσσαν.
Ἡ ἔντευξίς μου μὲ τὸν ἐξοχώτατον πρίγκιπα Καντακουζηνὸν μ\’ ἐπροξένησεν ἀνέκφραστον εὐφροσύνην. Ἐθέλχθην ἐμαγεύθην ἀπὸ τὴν ὁμιλίαν του, ἀπὸ τὴν ἱλαρότητα τῆς μορφῆς του, ἀπὸ τὴν φιλογένειάν του. Παρακαλῶ νὰ προσφερθοῦν αἱ ἀδελφικαί μου ἐγκάρδιοι προσρήσεις καὶ ἀσπασμοί….
Εὔχομαι ἀπὸ καρδίας ὅλα τὰ ἐφετὰ τελειότατα καὶ προσεχέστατα.
