τοῦ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΑΛΦΑ
Ἡ ἐθνικὴ ἀμηχανία τῶν σχολικῶν γιορτῶν
«Κάτου ἀπ’ τὸ χῶμα, μὲς στὰ σταυρωμένα χέρια τους
κρατᾶνε τῆς καμπάνας τὸ σκοινὶ – προσμένουνε τὴν ὥρα,
δὲν κοιμοῦνται, δὲν πεθαίνουν,
προσμένουν νὰ σημάνουν τὴν ἀνάσταση»
Γιάννης Ρίτσος, Ρωμιοσύνη
Ἕνα ἀκόμη χαρακτηριστικὸ παράδειγμα τῆς «κρίσης ταυτότητας» ποὺ διαπερνᾶ τὸ σύγχρονο ἑλληνικὸ σχολεῖο εἶναι αὐτὸ τῆς διαχείρισης τοῦ ζητήματος τῶν «ἐθνικῶν ἐπετείων». Τοῦ τρόπου, δηλαδή, ἀνάγνωσης, ἀνάμνησης καὶ ἑρμηνείας ἱστορικῶν γεγονότων καθοριστικῆς σημασίας γιὰ τὴν ἐθνικὴ καὶ κοινωνικὴ ἐπιβίωση-συνέχεια τοῦ λαοῦ μας. Σὲ ὅποιον κινεῖται ἐντός τῆς σχολικῆς πραγματικότητας εἶναι ὁλοφάνερη ἡ ἀμηχανία καὶ ἡ ἀφασία ποὺ χαρακτηρίζει τὶς σχολικὲς ἐπετείους τῶν ἐθνικῶν μας γιορτῶν: ἀγχωτικὸ καθῆκον, ἄχαρη ἐθιμικὴ ὑποχρέωση, ἐπαχθὴς ἐξακολουθητικὸς εὐτελισμὸς τῶν «ἰδανικῶν» ποὺ κανεὶς πιὰ δὲν πιστεύει…
Στὸ ἐπίκεντρο τῶν σχετικῶν συζητήσεων ἀνακυκλώνεται ἀναπόφευκτα ἡ ἔννοια καὶ τὸ περιεχόμενο τοῦ «ἔθνους»: ἡ ἱστορικὴ καὶ ὑλική του ὑπόσταση, ἡ συμβολικὴ καὶ πολιτισμική του νοηματοδότηση. Τὸ ἐπίδικο τοῦ «ἔθνους» ἐξαιρετικὰ πολυσύνθετο ἀπὸ τὴν ἴδια του τὴ φύση. Πληθώρα ἱστορικῶν, πολιτικῶν, κοινωνικῶν καὶ ἰδεολογικῶν προβολῶν ἐρίζουν γιὰ τὸν (καθ)ορισμὸ τοῦ «ἔθνους» καὶ φορτίζουν μὲ ὀξύτητα τὸ κλίμα καὶ τὸν χαρακτήρα τῶν «ἐθνικῶν ἐπετείων». Στὶς γραμμὲς ποὺ ἀκολουθοῦν ἐπιχειρεῖται μιὰ συνοπτικὴ-σχηματικὴ (καὶ γι’ αὐτὸ ἀναγκαστικὰ γενικευτικὴ) παρουσίαση δύο κυρίαρχων προσεγγίσεων τοῦ νοήματος τῶν ἐθνικῶν γιορτῶν ὅπως αὐτὲς ἐκδηλώθηκαν διαχρονικὰ στὸ ἐκπαιδευτικό μας σύστημα.
Τὸ ἔθνος ὡς φετὶχ
Στὴν ἐκδοχὴ αὐτῆς τῆς προσέγγισης δεσπόζει ἡ ὑπεριστορικὴ καὶ ἀναχρονιστικὴ ἀντίληψη γιὰ τὸ ἔθνος ποὺ ἕλκει τὶς ρίζες της στὴ μεταπολεμικὴ Ἑλλάδα καὶ διατρέχει ὅλη τὴν χρυσὴ ἐποχὴ τῆς «ἐθνικοφροσύνης» μέχρι τὴν πτώση τοῦ πραξικοπήματος τῶν συνταγματαρχῶν. Μὲ ἀξονικὸ ἰδεολόγημα τὸν «ἑλληνοχριστιανισμὸ» διαχώριζε τοὺς Ἕλληνες, φυλάκιζε, ἐξόριζε, ἐξόντωνε ἠθικὰ καὶ φυσικά τοὺς ἀντιπάλους της. Στὶς κρίσιμες ἐθνικὰ στιγμές, ἂν δὲν ἐπέλεγε τὴν «αὐτοεξορία», συμμαχοῦσε μὲ τοὺς κατακτητὲς σὲ κατοχικὲς κυβερνήσεις, ἐπάνδρωνε τάγματα ἀσφαλείας, ἐξέτρεφε στὰ σπλάχνα της δοσίλογους καὶ καταδότες καὶ στὸ τέλος ἐπέστρεφε ὡς αὐτόκλητος σωτήρας στὴν πατρίδα ἐγκαθιδρύοντας «δημοκρατίες» ποὺ στὴν ἀνάγκη μεταλλάσσονταν σέ… δικτατορίες. Εἶναι ἡ παράταξη τῶν «ἐπαγγελματιῶν τοῦ ἔθνους», τῶν «ἑλλαδεμπόρων», ποὺ ἀπὸ πολὺ νωρὶς καὶ μὲ τόση εὐκρίνεια διέκρινε ὁ γνήσια ἑλληνοπρεπὴς καὶ ὀρθόδοξος Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γράφοντας ὅτι «μεταξὺ ὅλων τῶν ἐπαγγελμάτων, εἰς ὅλον τὸ Γένος, περνᾶ ἐξόχως τὸ ἐπάγγελμα τῆς θρησκείας, καθὼς καὶ τὸ τοῦ πατριωτισμοῦ» (Ὁ Διδάχος).
Ἡ παράδοση τῶν μεγάλων λόγων καὶ τῶν τραγικῶν ἱστορικῶν εὐθυνῶν, ποὺ ἰδιοποιοῦνταν ἰδιοτελῶς τὶς θυσίες τῶν ἀγωνιστῶν καὶ τὰ σύμβολα ἑνότητας τοῦ λαοῦ μας. Πουλοῦσε ἐργολαβικὰ τὸν πατριωτισμὸ καὶ τὴν πίστη τῶν Ἑλλήνων καὶ ἀγόραζε κυριαρχία καὶ ἐξουσία μὲ τὴ συνδρομὴ τῶν ξένων τοποτηρητῶν της. Γιόρταζε στὸ σχολεῖο τὶς ἐθνικὲς γιορτὲς (μέχρι τὰ πρῶτα χρόνια τῆς Μεταπολίτευσης) μὲ μίαν ἀφόρητη πατριδοκάπηλη ρητορεία, μὲ αὐτάρεσκους ἐθνοφυλετικοὺς δεκάρικους, ἀποκρύβοντας σελίδες τοῦ σκοτεινοῦ της παρελθόντος καὶ διασύροντας ἠλιθιωδῶς κάθε αἴσθημα γνήσιας φιλοπατρίας, σεβασμοῦ καὶ ἀγάπης γιὰ τὴ μακραίωνη πολιτιστικὴ ἰδιοπροσωπία τῶν Ἑλλήνων. Φανατικὰ καὶ αὐτιστικὰ κλειστοφοβική, περιχαράκωνε τὰ ὁράματα καὶ τὶς ἀξίες τοῦ οἰκουμενικοῦ Ἑλληνισμοῦ στὰ ὅρια ἑνὸς παρασιτικοῦ καὶ μεταπρατικοῦ ἑλλαδισμοῦ. Αὐτὴ ἡ «παράδοση» ξεψύχησε μέσα στὴ γραφικότητα καὶ τὴν ἀνυποληψία της. Στὰ σχολειά μας, δὲν τὴ συναντᾶ πιὰ κανεὶς σήμερα, ἐκτὸς ἀπὸ κάποια θλιβερὰ ἀπομεινάρια στὸ διάκοσμο καὶ τὴν αἰσθητικὴ τῶν σχολικῶν γιορτῶν ποὺ μᾶλλον δὲν ἀπασχολοῦν πλέον κανέναν.
Τὸ ἔθνος ὡς ταμποὺ
Στὰ χρόνια τῆς Μεταπολίτευσης μία ἄλλη προσέγγιση τοῦ «ἐθνικοῦ» σὲ πλήρη ἀντίστιξη μὲ τὴν προηγούμενη, ἀργὰ ἀλλὰ σταδιακά, ἐπεδίωξε καὶ πέτυχε τὴ ρεβὰνς ἔναντι τῆς ἐθνοκαπηλίας. Μετὰ τὸ πέρας τοῦ «σοσιαλιστικοῦ» ἀμοραλισμοῦ τῆς «ἀλλαγῆς» («Ἔξω ἀπὸ τὸ ΝΑΤΟ»!) δημιουργήθηκαν οἱ κατάλληλες ἐγχώριες καὶ διεθνεῖς συνθῆκες (κατάρρευση ὑπαρκτοῦ σοσιαλισμοῦ, ἔκρηξη παγκοσμιοποίησης, κρίση πολιτικῆς κ.α.) γιὰ τὴ γέννηση καὶ τὴν ἀνάπτυξη μίας ἐθνομηδενιστικῆς κουλτούρας ἡ ὁποία σήμερα κατακλύζει παντοδύναμη τὴν κυρίαρχη πολιτική, τὴ διανόηση, τὴν τέχνη καὶ τὰ μέσα ἐνημέρωσης. Ἕνα εὐρὺ μέτωπο δυνάμεων τοῦ «ἐκσυγχρονισμοῦ» ποὺ συσπείρωσε τὶς ἐλὶτ τῶν δύο μεγάλων κομμάτων ἐξουσίας μὲ αἰχμὴ τοῦ δόρατος τὴν «ἀνανεωτικὴ» ἀριστερά τοῦ διεθνισμοῦ (δίχως ἔθνος!) καὶ τοῦ κοσμοπολιτισμοῦ (μὲ συμπλεγματικὴ ἀποστροφὴ στὸ γηγενὴ πολιτισμό!) σὲ ρόλο ὀργανικοῦ διανοουμένου. Στὸ ἑξῆς κάθε βιωματικὴ ἀναφορὰ στὶς ἀξίες τῆς πατρίδας, τῆς παράδοσης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ ποὺ γέννησε στὴ διαχρονία της, θὰ λοιδορεῖται κυνικά, θὰ χλευάζεται προκλητικά. Καὶ οἱ εὐαισθησίες μας θὰ ἀντιμετωπίζονται ὡς political correct ὅταν θὰ ἀφοροῦν τὴν ἐκστρατεία διάσωσης τοῦ ἰβηρικοῦ λύγκα, γιὰ παράδειγμα, ποὺ ἀπειλεῖται μὲ ἐξαφάνιση• ἐνῶ θὰ στοχοποιοῦνται ἀπροκάλυπτα ὅταν θὰ ἀφοροῦν τὴν πολιτιστικὴ συρρίκνωση λαῶν, ἐθνῶν καὶ παραδόσεων. Θὰ συκοφαντεῖται ἐκ προοιμίου κάθε ἀναφορὰ στὸ ἔθνος καὶ ὅποιος θὰ διακατέχεται ἀπὸ ἀνάλογες ἀνησυχίες θὰ στιγματίζεται αὐτόχρημα ὡς «ἐθνικιστής». Ἂν μάλιστα κανεὶς ἀποτολμήσει καὶ ἐπικαλεστεῖ τὴν παράδοση τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, τοῦ Ἄρη Βελουχιώτη καὶ τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης (ἐκπληκτικὰ μοναδικὴ συνάρθρωση αἰτημάτων ἐθνικῆς ἀπελευθέρωσης καὶ κοινωνικῆς χειραφέτησης μὲ πάνδημη ἀποδοχὴ) τότε κακό του κεφαλιοῦ του… Τὰ ἐγγόνια τῶν ἐξόριστων καὶ τῶν ἀγωνιστῶν τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης, πρώην κομμουνιστὲς καὶ νῦν «ἐκσυγχρονιστές», ποὺ συνωστίζονται τώρα στοὺς προθαλάμους τῆς ἐξουσίας, διψοῦν γιὰ προγραφές…
Ἀναθεώρηση τῆς Ἱστορίας, ἀναψηλάφηση τῶν στερεοτύπων τοῦ «ἐθνικοῦ φαντασιακοῦ», ὑπέρβαση τοῦ «ἐθνοκεντρισμοῦ» καὶ μία σειρὰ ἄλλων ὑψηλῶν ἐπιδιώξεων, τὸ κύριο μενοὺ τοῦ μεταρρυθμιστικοῦ προγράμματος στὸ σύνολο τῶν βαθμίδων τῆς δημόσιας ἐκπαίδευσης, μὲ στόχο νὰ ἀποβάλουμε τὸν ἐθνικιστὴ ἑαυτὸ ποὺ κρύβουμε μέσα μας. Νὰ ἐνοχοποιηθεῖ τελικῶς στὴ συνείδηση τοῦ λαοῦ μας τὸ ἔθνος καὶ ἡ ἐθνική μας κληρονομιὰ ἀδιακρίτως (καὶ ὄχι μόνο ἡ ἐθνικιστικὴ παραφθορά τους), δηλαδὴ ὁ τρόπος ποὺ γεννιόμαστε, τρῶμε, μιλᾶμε, χορεύουμε, ἐρωτευόμαστε, πιστεύουμε, τραγουδᾶμε, κλαῖμε, γελᾶμε, μαλώνουμε, πεθαίνουμε… τὰ τόσο κοινὰ σὲ ὅλους τους ἀνθρώπους, καὶ ταυτόχρονα τόσο ξεχωριστὰ σὲ κάθε λαό.
Ποιὸς νὰ γιορτάσει…
Ἀπὸ τὴ μιὰ, ἡ ἐθνοκάπηλη κενολογία. Κουράστηκε καὶ ἡ ἴδια. Δὲν ἀντέχει πιὰ τὸν ἑαυτό της. Δὲν πείθει πιὰ κανέναν. Ξεθύμανε… Κιτρινισμένα καὶ ἀραχνιασμένα στοὺς τοίχους τῶν σχολείων χάσκουν τὰ πορτρέτα τῶν ἐθνικῶν ἀγωνιστῶν μας. Τοὺς ἐγκατέλειψαν οἱ πάντες. Καὶ αὐτοὶ ἀκόμη οἱ ὁρκισμένοι ὑπερασπιστές τους, οἱ ἐπίγονοι τῆς «ἐθνικοφροσύνης», ἀναζητοῦν πλέον νέα, πιὸ ἑλκυστικὰ πρότυπα γιὰ τὴ νεολαία, στὸ χῶρο τοῦ θεάματος (Ψινάκης) καὶ τοῦ ἐλαφρολαϊκοῦ τραγουδιοῦ (Σαρρῆ). Ἀπὸ μία τέτοια φαιδρὴ ἐκδοχὴ «πατριωτισμοῦ» κινδυνεύουμε μᾶλλον περισσότερο…
Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὁ χορὸς τῶν ἀναθεωρητῶν καὶ τῆς προσαρμογῆς στὶς …ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν. Ἐξυπνότεροι ἢ μᾶλλον πονηρότεροι ἐτοῦτοι. Τὴν Ἐθνικὴ Ἀντίσταση τὴ βάφτισαν «ἀντιπολεμικὸ κίνημα τῶν λαῶν!» (sic). Ἀντιμιλιταριστικὸς ἀκτιβισμὸς στὶς ὀροσειρὲς τῆς Πίνδου δηλαδή, μὲ λίγο ράφτινγκ στὰ διαλείμματα γιὰ νὰ μὴν ἀμελοῦμε καὶ τὴν οἰκολογικὴ διάσταση τῆς σύγχρονης ἐκπαίδευσης… Τὸ διακύβευμα γιὰ τοὺς λαοὺς δὲν εἶναι πιὰ τὸ ἐλεύθερο, τὸ ἀνυπότακτο φρόνημα. Ἡ «εἰρήνη» εἶναι ἑνὸς χυδαίου ὑλισμοῦ, τὸ κατὰ κεφαλὴν εἰσόδημα, ὁ δείκτης τῆς ἀγοραστικῆς δύναμης τῶν μαζῶν. Μὴν καταπονεῖτε λοιπὸν τὰ παιδιὰ μὲ πληκτικὰ «νεκρόφιλες» τελετὲς ποὺ δὲν πιστεύετε, βάλτε τους νὰ δοῦν γλυκερὲς ἀντιπολεμικὲς ταινίες ποὺ καταλήγουν σὲ αἰσθηματικὰ εἰδύλλια! Γιὰ νὰ μαθαίνουν πὼς οἱ ἐθελόδουλοι χωρὶς ἀντίσταση καὶ ἐπανάσταση θὰ ἐπιβιώσουν, χωρὶς ἑκούσιο συμβιβασμὸ πᾶνε χαμένοι…
Θαμμένος ζωντανὸς ὁ ἀληθινὸς ἑαυτός μας!
Ἐθνοκάπηλοι καὶ ἐθνομηδενιστὲς σκότωσαν τὴν ψυχή μας. Πλήγωσαν τὶς εὐαισθησίες, τὴν περηφάνια τοῦ λαοῦ μας. Κάντε μία βόλτα στὰ σχολειά μας… «νὰ ζεῖς τὸν θάνατό σου γιὰ τοὺς ἄλλους, δὲν ἔχει τέτοιο ἐπάγγελμα ἐδῶ»! Ὁ σπόρος ὅμως δὲν πῆγε χαμένος. Θαμμένο στὴ γῆ μας τὸ Σῶμα τῆς Ἀντίστασης. Κάποτε θὰ καρπίσει, ἀφοῦ «δὲν κοιμᾶται, δὲν πεθαίνει, προσμένει τὴν ἀνάσταση». Μιᾶς «ἑλληνικότητας» ποὺ διαλέγεται εὐρύχωρα στὸν κόσμο μὲ ὁλάκερη τὴ Σάρκα της: τὶς ἰδέες, τὶς αἰσθήσεις καὶ τὰ βιώματά της.
