Στήν ἀρχή τῆς τρίτης ραψωδίας οἱ Ἕλληνες καί οἱ Τρῶες παρουσιάζονται ἀντιμέτωποι, ἕτοιμοι νά συγκρουστοῦν. Μέ τήν προσφιλῆ ὡστόσο στόν ποιητή τεχνική τῆς ἐπιβράδυνσης ἡ ἔναρξη τῆς μάχης ἀναστέλλεται. Παρεμβάλλεται ἡ τειχοσκοπία, ἡ μονομαχία τοῦ Μενελάου μέ τόν Πάρη, οἱ παρεπόμενοι ὅρκοι καί ἡ ἐπιορκία τῶν Τρώων καί, τέλος, ἡ ἐπιθεώρηση τοῦ στρατοῦ ἀπό τόν Ἀγαμέμνονα. Μέ τόν τρόπο αὐτό ὁ ποιητής, πρίν ἀπό τήν περιγραφή τῆς μάχης, εἰσάγει ἤ φωτίζει καλύτερα κεντρικά πρόσωπα τοῦ ἔπους (τήν Ἑλένη, τόν Μενέλαο, τόν Πάρη, τόν Πρίαμο, τόν Ἀγαμέμνονα, τούς δύο Αἴαντες, τόν Διομήδη κ. ἄ.).

Στό ἀπόσπασμα πού ἀκολουθεῖ, μέσα ἀπό ἐντυπωσιακές εἰκόνες καί παρομοιώσεις, πού, κατά κάποιον τρόπο, δίνουν στήν κίνηση τῶν ἀντιπάλων στρατῶν διάσταση φυσικῆς δύναμης, περιγράφεται ἡ στιγμή πού Ἕλληνες καί Τρῶες βαδίζουν ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου καί ἐμπλέκονται σέ μία γενικευμένη μάχη.

ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἐν αἰγιαλῷ πολυηχέϊ κῦμα θαλάσσης

ὄρνυτ᾽ ἐπασσύτερον Ζεφύρου ὕπο κινήσαντος·

πόντῳ μέν τε πρῶτα κορύσσεται, αὐτὰρ ἔπειτα

425 χέρσῳ ῥηγνύμενον μεγάλα βρέμει, ἀμφὶ δέ τ᾽ ἄκρας

κυρτὸν ἐὸν κορυφοῦται, ἀποπτύει δ᾽ ἁλὸς ἄχνην·

ὣς τότ᾽ ἐπασσύτεραι Δαναῶν κίνυντο φάλαγγες

νωλεμέως πόλεμόνδε· κέλευε δὲ οἷσιν ἕκαστος

ἡγεμόνων· οἱ δ᾽ ἄλλοι ἀκὴν ἴσαν, οὐδέ κε φαίης

430 τόσσον λαὸν ἕπεσθαι ἔχοντ᾽ ἐν στήθεσιν αὐδήν,

σιγῇ δειδιότες σημάντορας· ἀμφὶ δὲ πᾶσι

τεύχεα ποικίλ᾽ ἔλαμπε, τὰ εἱμένοι ἐστιχόωντο.

Τρῶες δ᾽, ὥς τ᾽ ὄϊες πολυπάμονος ἀνδρὸς ἐν αὐλῇ

μυρίαι ἑστήκασιν ἀμελγόμεναι γάλα λευκόν,

435 ἀζηχὲς μεμακυῖαι ἀκούουσαι ὄπα ἀρνῶν,

ὣς Τρώων ἀλαλητὸς ἀνὰ στρατὸν εὐρὺν ὀρώρει·

οὐ γὰρ πάντων ἦεν ὁμὸς θρόος οὐδ᾽ ἴα γῆρυς,

ἀλλὰ γλῶσσ᾽ ἐμέμικτο, πολύκλητοι δ᾽ ἔσαν ἄνδρες.

ὦρσε δὲ τοὺς μὲν Ἄρης, τοὺς δὲ γλαυκῶπις Ἀθήνη

440 Δεῖμός τ᾽ ἠδὲ Φόβος καὶ Ἔρις ἄμοτον μεμαυῖα,

Ἄρεος ἀνδροφόνοιο κασιγνήτη ἑτάρη τε,

ἥ τ᾽ ὀλίγη μὲν πρῶτα κορύσσεται, αὐτὰρ ἔπειτα

οὐρανῷ ἐστήριξε κάρη καὶ ἐπὶ χθονὶ βαίνει·

ἥ σφιν καὶ τότε νεῖκος ὁμοίϊον ἔμβαλε μέσσῳ

445 ἐρχομένη καθ᾽ ὅμιλον, ὀφέλλουσα στόνον ἀνδρῶν.

οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἐς χῶρον ἕνα ξυνιόντες ἵκοντο,

σύν ῥ᾽ ἔβαλον ῥινούς, σὺν δ᾽ ἔγχεα καὶ μένε᾽ ἀνδρῶν

χαλκεοθωρήκων· ἀτὰρ ἀσπίδες ὀμφαλόεσσαι

ἔπληντ᾽ ἀλλήλῃσι, πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.

450 ἔνθα δ᾽ ἅμ᾽ οἰμωγή τε καὶ εὐχωλὴ πέλεν ἀνδρῶν

ὀλλύντων τε καὶ ὀλλυμένων, ῥέε δ᾽ αἵματι γαῖα.

ὡς δ᾽ ὅτε χείμαρροι ποταμοὶ κατ᾽ ὄρεσφι ῥέοντες

ἐς μισγάγκειαν συμβάλλετον ὄβριμον ὕδωρ

κρουνῶν ἐκ μεγάλων κοίλης ἔντοσθε χαράδρης,

455 τῶν δέ τε τηλόσε δοῦπον ἐν οὔρεσιν ἔκλυε ποιμήν·

ὣς τῶν μισγομένων γένετο ἰαχή τε πόνος τε.

Ἀπόδοση στὰ νεοελληνικά

Ὅπως στόν πολυθόρυβο γιαλό σηκώνεται τό ἕνα κῦμα τῆς θάλασσας πίσω ἀπό τό ἄλλο, καθώς τό σπρώχνει ὁ Ζέφυρος, καί πρῶτα ὑψώνεται βαθιά μέσα στό πέλαγος, καί ὕστερα σπάζοντας στήν ξηρά βουίζει τρομερά, [425] καί καμπουριασμένο σηκώνεται ψηλά γύρω ἀπό τούς κάβους καί τινάζει πέρα τήν ἄχνη τῆς θάλασσας· ἔτσι προχωροῦσαν τότε καί οἱ φάλαγγες τῶν Δαναῶν (1) ἀκατάπαυτα, ἡ μία πίσω ἀπό τήν ἄλλη, νά μποῦν στόν πόλεμο· καί καθένας ἀπό τούς ἀρχηγούς πρόσταζε τούς δικούς του. [430] Οἱ ἄλλοι προχωροῦσαν βουβοί (θά ἔλεγες πώς δέν εἶχε φωνή στά στήθη του τόσο πολύς στρατός πού ἀκολουθοῦσε), δίχως μιλιά, γιατί φοβόνταν τούς ἀρχηγούς τους· καί γύρω ἀπ’ ὅλους ἔλαμπαν τά πλουμισμένα ὄπλα πού φοροῦσαν προχωρώντας στή γραμμή.

Οἱ Τρῶες πάλι, ὅπως τά πρόβατα κάποιου βοσκοῦ πού ἔχει πολλά κοπάδια στέκονται ἀμέτρητα, καθώς τούς ἀρμέγουν τό ἄσπρο γάλα [435] καί ἀδιάκοπα βελάζουν ἀκούγοντας τίς φωνές τῶν ἀρνιῶν τους· ἔτσι καί ἡ ὀχλοβοή τῶν Τρώων ὑψώνονταν ἀπό τή μίαν ἄκρη ὥς τήν ἄλλη στό πλατύ στρατόπεδο· γιατί δέν ἦταν ὁλωνῶν ἴδιος ὁ θόρυβος οὔτε ἡ ὁμιλία τους μία· οἱ γλῶσσες τους ἦταν ἀνακατωμένες καί ἦταν ἄνθρωποι ἀπό πολλές μεριές συναγμένοι. Αὐτούς τούς ξεσήκωνε ὁ Ἄρης, τούς ἄλλους ἡ Ἀθηνᾶ μέ τά γαλανά μάτια, [440] καί ὁ Πανικός καί ὁ Φόβος καί ἡ Ἔριδα, (2) πού λυσσομανάει ἄπαυτα, τοῦ ἀντροφόνου Ἄρη ἀδερφή μαζί καί συντρόφισσα· πού στήν ἀρχή σηκώνεται σιγά σιγά, ἔπειτα ὅμως ἀκουμπᾶ στόν οὐρανό τό κεφάλι της καί περπατᾶ πάνω στή γῆ. Αὐτή τότε ἔριξε ἀνάμεσά τους σκληρό πόλεμο, [445] τριγυρίζοντας μέσα στούς πολεμιστές, πληθαίνοντας τό βόγγο τῶν ἀντρῶν.

Κι ἐκεῖνοι, ὅταν πιά προχωρώντας ἔσμιξαν στό ἴδιο μέρος, ἔγιναν ἕνα οἱ ἀσπίδες τους, ἕνα τά κοντάρια τους, ἕνα ἡ ὁρμή τῶν πολεμιστῶν πού φοροῦσαν χαλκένιους θώρακες. Οἱ ἀσπίδες πού εἶχαν ἀφαλό στή μέση χτυποῦσαν ἡ μία τήν ἄλλη, καί σηκώνονταν πολλή ἀντάρα· [450] κι ἀκούγονταν οἰμωγές μαζί καί καυχησιές, αὐτῶν πού σκότωναν κι αὐτῶν πού σκοτώνονταν, καί ἡ γῆ πλημμύριζε ἀπό τό αἷμα. Ὅπως ὅταν βρέξει καί κατεβάζουν τά ξεροπόταμα ἀπό τά βουνά καί ρίχνουν μαζί τό νερό ἀπό κρουνούς μεγάλους ἐκεῖ πού σμίγουν τά δύο φαράγγια τους, μέσα ἀπό βαθιά χαράδρα, [455] καί τό βόγγο τους τόν ἀκούει ἀπό μακριά πάνω στά βουνά ὁ βοσκός – ἔτσι, καθώς ἔσμιγαν κι αὐτοί, ἀκούγονταν ξεφωνητά καί παλέματα.

Σημειώσεις

(1) Ὁμηρική ὀνομασία τῶν Ἑλλήνων. Συχνότερα ὀνομάζονται Ἀργεῖοι καί Ἀχαιοί.

(2) Ὁ Πανικός (στό πρωτότυπο: Δεῖμος), ὁ Φόβος, πού σέ ἄλλο σημεῖο τοῦ ἔπους ἐμφανίζεται ὡς γιός τοῦ Ἄρη, καί ἡ Ἔριδα εἶναι δαίμονες τοῦ πολέμου πού πλαισιώνουν τόν Ἄρη καί ἐμβάλλουν τόν φόβο στούς μαχόμενους ἤ τούς ξεσηκώνουν. Ὅπως ἔχει γραφεῖ, δέν εἶναι μορφές πλήρως προσωποποιημένες καί ἔχουν λίγα χαρακτηριστικά, πέρα ἀπό αὐτά πού ἐξυπακούονται ἀπό τό ὄνομά τους.