Τὰ δέκα ὡραιότερα ἐπιστημονικὰ πειράματα

Σὲ τελευταῖα ἀνάλυση, ὅμως, ἡ ἐπιστήμη ἀφορᾶ τὴ διάνοια ἑνὸς συγκεκριμένου ἐρευνητῆ, ὁ ὁποῖος πασχίζει νὰ ἀποκωδικοποιήσει κάποιο μυστήριο τῆς Φύσης. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ἐπιστήμονες ποὺ ἐκλήθησαν νὰ καταγράψουν τὰ δέκα ὡραιότερα πειράματα τῆς ἱστορίας, προτίμησαν ἐκεῖνα ποὺ ἔγιναν ἀπὸ ἕναν ἄνθρωπο, μὲ λιγοστοὺς ἔστω βοηθούς. Τὰ περισσότερα πειράματα ποὺ συμπεριελήφθησαν στὸν κατάλογο ἔγιναν σὲ ἁπλὰ τραπέζια ἐργαστηρίου καὶ δὲν ἀπαιτοῦσαν τὴ χρήση κανενὸς εἴδους ὑπολογιστῆ.

Κοινό τους γνώρισμα εἶναι ὅτι ἀποτελοῦν τὴν ἐπιτομὴ τῆς ὀμορφιᾶς στὴν ἐπιστήμη. Αὐτὴ εἶναι ἡ ὀμορφιὰ μὲ τὴν κλασική της ἔννοια: ἡ λογικὴ ἁπλότητα τοῦ ἐξοπλισμοῦ, ὅπως καὶ ἡ λογικὴ ἁπλότητα τῆς ἀνάλυσης, μοιάζουν ἀναπόφευκτες καὶ ἁγνὲς ὅσο καὶ οἱ δομικὲς γραμμὲς ἀρχαιοελληνικοῦ ρυθμοῦ. Ἡ σύγχυση τῆς ἄγνοιας παραμερίζεται ξαφνικά, ἀποκαλύπτοντας ὁρισμένα νέα δεδομένα τῆς Φύσης. Ὁ κατάλογος ποὺ δημοσιεύεται στὸ περιοδικὸ Physics World στοιχειοθετήθηκε ἀνάλογα μὲ τὴ δημοτικότητα, μὲ τὴν πρώτη θέση νὰ δίνεται σὲ ἕνα ἱστορικὸ πείραμα ποὺ ἀπέδειξε τὴν κβαντικὴ φύση τοῦ φυσικοῦ κόσμου. Ἡ ἐπιστήμη, ὅμως, εἶναι συσσωρευτικὴ διαδικασία καὶ τὰ πειράματα αὐτά μας δίνουν μία πανοραμικὴ ἄποψη 2.000 ἐτῶν ἀνακαλύψεων.

10. Ἐκκρεμές του Foucault καὶ ἡ παλινδρομικῆ κίνηση

    Ὅταν ἐπιστημονικὴ ὁμάδα τοποθέτησε πέρυσι ἐκκρεμὲς στὸ Νότιο Πόλο, οὐσιαστικὰ ἐπανέλαβε τὴ διάσημη ἐπίδειξη τοῦ Φουκὸ στὸ Παρίσι τὸ 1851. Χρησιμοποιώντας ἀτσάλινο σύρμα μήκους 110 μέτρων, ὁ Γάλλος ἐπιστήμονας Ζᾶν Μπερνὰρ Λεὸν Φουκὸ κρέμασε μεταλλικὴ σφαίρα βάρους 31 κιλῶν ἀπὸ τὸν θόλο τοῦ Πανθέου, προτοῦ τὴ θέσει σὲ κίνηση. Τὸ κοινὸ παρακολούθησε ἔτσι μὲ ἐνθουσιασμὸ τὸ ἐκκρεμὲς νὰ μεταβάλει ἐλαφρὰ τὴν πορεία του σὲ κάθε παλινδρόμησή του. Τὸ πείραμα ἀπέδειξε ὅτι ἡ περιστροφὴ τῆς Γῆς ἐπηρεάζει τὴν παλινδρομικῆ κίνηση τοῦ ἐκκρεμοῦς. Κατάταξη: 10

9. Ἡ ἀνακάλυψη τοῦ πυρήνα ἀπὸ τὸν Ράδερφορτ

    Ὅταν ὁ Ἔρνεστ Ράδερφορτ πειραματιζόταν μὲ τὴ ραδιενέργεια στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Μάντσεστερ τὸ 1911, τὰ ἄτομα ἐθεωρεῖτο ὅτι ἀποτελοῦνταν ἀπὸ μεγάλους ὄγκους μὲ θετικὸ ἠλεκτρικὸ φορτίο, στὸ ἐσωτερικὸ τῶν ὁποίων βρίσκονταν ἐνσωματωμένα τὰ ἠλεκτρόνια -κάτι σὰν ἕνα σφαιρικὸ κέικ γεμάτο μὲ σταφίδες. Ὅταν, ὅμως, ἡ ἐρευνητικὴ ὁμάδα τοῦ Ράδερφορτ βομβάρδισε φύλλο χρυσοῦ μὲ μικροσκοπικὰ θετικὰ φορτισμένα σωματίδια, ἀνακάλυψαν ὅτι μικρὸ ποσοστὸ ἀπὸ αὐτὰ ἐπέστρεφε πίσω. Ὁ Ράδερφορτ κατέληξε στὸ συμπέρασμα ὅτι τὰ ἄτομα δὲν εἶναι συμπαγῆ ἀλλὰ «κούφια». Ἡ περισσότερη μάζα τους θὰ πρέπει νὰ βρίσκεται σὲ μικρὸ πυρήνα, μὲ τὰ ἠλεκτρόνια νὰ περιστρέφονται γύρω του. Κατάταξη: 9

8. Τὸ πείραμα τοῦ Γαλιλαίου μὲ τὰ κυλιόμενα σφαιρίδια ποὺ κυλοῦν

    Ἐνισχύοντας τὶς θεωρίες του, ὁ Γαλιλαῖος πειραματίσθηκε μὲ σφαιρίδια, τὰ ὁποῖα ἀκολουθοῦν αὐλάκι σὲ ἐπιφάνεια ξύλου, ποὺ ἔχει κλίση ὡς πρὸς τὸ ὁριζόντιο ἐπίπεδο. Ἀπέδειξε ἔτσι ὅτι ἡ ἀπόσταση ποὺ διανύει τὸ ἀντικείμενο εἶναι ἀνάλογη μὲ τὸ τετράγωνο τοῦ χρόνου. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι σὲ διπλάσιο χρόνο τὸ σῶμα καλύπτει τετραπλάσια ἀπόσταση καὶ ἀποκτᾶ διπλάσια ταχύτητα, καθὼς ἐπιταχύνει συνέχεια ἐξαιτίας τῆς βαρύτητας. Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο, ὁ Γαλιλαῖος ἀπέδειξε τὸν νόμο τῆς ὁμαλὰ ἐπιταχυνόμενης κίνησης, ποὺ ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο γιὰ τὴν ἀνακάλυψη τοῦ θεμελιώδους νόμου τῆς Μηχανικῆς ἀπὸ τὸν Νεύτωνα. Κάτι ποὺ ἀναγνώρισε καὶ ὁ τελευταῖος δηλώνοντας: «Μπόρεσα νὰ δῶ μακριὰ γιατί στηριζόμουν σὲ ὤμους γιγάντων». Κατάταξη: 8

7. Ἡ μέτρηση τῆς περιφέρειας τῆς Γῆς ἀπὸ τὸν Ἐρατοσθένη

    Τὴν 12η μεσημβρινή του θερινοῦ ἡλιοστασίου στὴν αἰγυπτιακὴ πόλη Ἀσσουᾶν, ὁ ἥλιος βρίσκεται ἀκριβῶς πάνω ἀπὸ τὸν παρατηρητή. Τὰ ἀντικείμενα δὲν ἔχουν σκιὰ καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου πέφτει κάθετα μέσα σὲ πηγάδι. Παρατηρώντας τὶς σκιὲς στὴν Ἀλεξάνδρεια, ποὺ βρίσκεται βορειότερα ἀπὸ τὸ Ἀσσουᾶν, ὁ Ἐρατοσθένης, βιβλιοθηκάριος τῆς βιβλιοθήκης τῆς Ἀλεξάνδρειας τὸν 3ο αἰώνα π.Χ., διαπίστωσε ὅτι διέθετε ὅλες τὶς ἀναγκαῖες πληροφορίες γιὰ νὰ ὑπολογίσει τὴν περιφέρεια τῆς Γῆς, τὴν ὁποία μέτρησε σὲ 250.000 στάδια, ἀπόκλιση μόλις 5% ἀπὸ τὸ πραγματικὸ μέγεθος. Μία ἐντυπωσιακὴ ἐπίδοση, ἂν ἀναλογισθεῖ κανεὶς τὰ πενιχρὰ τεχνικὰ μέσα της ἐποχῆς του. Κάτι ἀκόμη σημαντικότερο: Μία ἐπιβεβαίωση τῆς σφαιρικῆς φύσεως τοῦ πλανήτη μας, σὲ μία ἐποχὴ ὅπου κυριαρχοῦσε ἡ ἰδεοληψία τῆς ἐπίπεδης Γῆς. Κατάταξη: 7

6. Ἡ ράβδος στρέψεως τοῦ Κάβεντις

    Ἡ θεωρία τῆς βαρύτητας τοῦ Νεύτωνα ἔδωσε τὸ ἔναυσμα στὸν Βρετανὸ φυσικὸ Χένρι Κάβεντις νὰ ἐλέγξει πειραματικὰ τὴν ἰσχύ της. Χρησιμοποιώντας ξύλινο κοντάρι δυὸ μέτρων, στὶς ἄκρες του ὁποίου εἶχε προσαρμόσει σφαιρίδια, κρεμασμένο ἀπὸ σύρμα, ἐπιβεβαίωσε μὲ μεγάλη ἀκρίβεια τὴν ὀρθότητα τῆς ἐξίσωσης τοῦ Νεύτωνα γιὰ τὴ βαρύτητα. Ἐπιπλέον, ἀνακάλυψε τὴν βαρυτικὴ σταθερὰ -μία μέχρι τότε ἀπροσδιόριστη παράμετρο, ποὺ ὑπεισέρχεται στὸν νόμο τοῦ Νεύτωνα γιὰ τὴ βαρύτητα. Μὲ τὴ σειρά της, αὐτὴ ἡ ἀνακάλυψη τοῦ ἔδωσε τὴ δυνατότητα νὰ ἐκτιμήσει, σὲ μία πρώτη προσέγγιση, τὴν πυκνότητα καὶ τὴ μάζα τῆς Γῆς. Κατάταξη: 6

5. Πείραμα συμβολῆς φωτὸς ἀπὸ τὸν Γιανκ

    Ὁ Νεύτωνας εἶχε τεράστιο κύρος, ἀλλὰ δὲν εἶχε πάντοτε δίκιο. Οἱ θεωρίες τοῦ εἶχαν ὁδηγήσει μεγάλη μερίδα τοῦ ἐπιστημονικοῦ κόσμου τοῦ 19ου αἰώνα νὰ πιστέψει ὅτι τὸ φῶς ἀποτελεῖται ἀπὸ ἀόρατα, μικροσκοπικὰ σωματίδια καὶ ὄχι ἀπὸ κύματα -μία ἐναλλακτικὴ θεωρία, ποὺ ὑποστήριζε ὁ Ὀλλανδὸς ἐρευνητὴς Χόιχενς, ἐφευρέτης ἑνὸς ἀπὸ τὰ τελειότερα ρολόγια τῆς ἐποχῆς του. Τὸ 1803, ὁ ἄγγλος ἰατρὸς καὶ φυσικὸς Τόμας Γιανκ ἀπέδειξε πειραματικὰ ὅτι τὸ φῶς ἀποτελεῖται ἀπὸ κύματα, δικαιώνοντας τὸν Χόιχενς. Τὸ πείραμα τοῦ Γιανκ ἔγινε μὲ τὸν διαχωρισμὸ μίας ἡλιακῆς ἀκτίνας, ποὺ περνᾶ μέσα ἀπὸ μικρὴ ὀπὴ χαρτιοῦ, σὲ δέσμη φωτεινῶν καὶ σκοτεινῶν λωρίδων, ποὺ ἐναλλάσσονται κανονικά. Οἱ φωτεινὲς λωρίδες ἐμφανίζονταν στὰ σημεῖα ἕνωσης τῶν κορυφῶν τῶν κυμάτων καὶ οἱ σκοτεινὲς στὰ σημεῖα ἕνωσης κορυφῆς κύματος μὲ κοῖλο ἄλλου κύματος. Ἕναν αἰώνα ἀργότερα, ἡ Κβαντικὴ Φυσικὴ ἦρθε νὰ συμφιλιώσει τὸν Νεύτωνα μὲ τοὺς Χόιχενς – Γιανκ, ἀποδεικνύοντας ὅτι τὸ φῶς ἀποτελεῖται ἀπὸ ὑβριδικὰ «σωμάτια-κύματα», μὲ ἀποτέλεσμα ἄλλοτε μὲν νὰ ἐκδηλώνει σωματιδιακὲς ἰδιότητες καὶ ἄλλοτε κυματικές. Κατάταξη: 5

4. Διάθλαση ἡλιακοῦ φωτὸς μέσω πρίσματος ἀπὸ τὸν Νεύτωνα

    Ἡ κοινὴ λογικὴ τὴν ἐποχὴ τοῦ Νεύτωνα, στὰ μέσα του 17ου αἰώνα, ὑποστήριζε ὅτι τὸ λευκὸ φῶς εἶναι ἡ καθαρότερη μορφὴ φωτὸς καὶ ὅτι τὰ χρωματιστὰ φῶτα πρέπει νὰ εἶναι ἀποτέλεσμα μεταλλαγῆς. Ὁ Νεύτων τοποθέτησε γυάλινο πρίσμα στὸ ἡλιακὸ φῶς καὶ ἀπέδειξε ὅτι συμβαίνει τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο: Τὸ λευκὸ φῶς τοῦ ἥλιου διαθλᾶται σὲ φάσμα χρωμάτων -κάτι ἀνάλογο μὲ τὸ οὐράνιο τόξο. Μὲ ἄλλα λόγια δὲν εἶναι «καθαρό» ἀλλὰ ἀποτελεῖ σύνθεση ὅλων τῶν «καθαρῶν» χρωμάτων. Τρία ἀπὸ αὐτὰ τὰ χρώματα, τὰ λεγόμενα βασικά, ἀρκοῦν γιὰ νὰ συνθέσουν τὸ λευκὸ φῶς. Κατάταξη: 4

3. Ἡ ἠλεκτρισμένη σταγόνα λαδιοῦ ἀπὸ τὸν Μίλικαν

    Οἱ ἐπιστήμονες μελετοῦν τὸν ἠλεκτρισμὸ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ἀρχαιότητας. Ὁ Ἀμερικανὸς ἐπιστήμονας Ρόμπερτ Μίλικαν ἦταν, ὅμως, αὐτὸς ποὺ ὑπολόγισε μὲ ἀκρίβεια τὸ φορτίο τῶν ἠλεκτρονίων τὸ 1909. Χρησιμοποιώντας δοχεῖο ψεκασμοῦ ἀρώματος, ὁ Μίλικαν ψέκασε μικροσκοπικὲς σταγόνες ἐλαίου σὲ διαφανὲς δοχεῖο. Στὴν κορυφὴ καὶ τὸ πάτωμα τοῦ δοχείου, ὁ Μίλικαν τοποθέτησε μεταλλικὲς πλάκες, συνδεδεμένες μὲ μπαταρίες, κάνοντας τὴ μία πλάκα νὰ ἔχει θετικὸ φορτίο καὶ τὴν ἄλλη ἀρνητικό. Καθὼς κάθε σταγονίδιο ἐλαίου ἀποκτοῦσε μικρὸ ἠλεκτρικὸ φορτίο, στὴν πορεία τοῦ μέσω τοῦ ἀέρα, ἡ ταχύτητα καθόδου τοῦ μποροῦσε νὰ ἐλεγχθεῖ ἀπὸ τὴ μεταβολὴ τῆς τάσης στὶς πλάκες. Ὅταν τὸ ἠλεκτρικὸ φορτίο αὐτὸ ἔφθανε νὰ ἐξισωθεῖ μὲ τὴ δύναμη τῆς βαρύτητας, τὰ σταγονίδια αἰωροῦνταν, μένοντας ἀκίνητα στὸν ἀέρα. Τὸ μικρότερο δυνατὸ ἠλεκτρικὸ φορτίο, ποὺ μποροῦν νὰ ἔχουν τὰ σταγονίδια, εἶναι ἐκεῖνο ἑνὸς καὶ μόνο ἠλεκτρονίου. Κατάταξη: 3

2. Τὸ πείραμα τοῦ Γαλιλαίου γιὰ τὴν πτώση τῶν ἀντικειμένων

    Στὰ τέλη τοῦ 16ου αἰώνα ὅλοι πίστευαν ὅτι τὰ βαρύτερα ἀντικείμενα πέφτουν ταχύτερα ἂπ ὅ,τι τὰ ἐλαφρότερα, ἀκολουθώντας τὴ διδασκαλία τοῦ Ἀριστοτέλη, τοῦ Ἕλληνα φιλόσοφου ἡ σκέψη τοῦ ὁποίου κυριαρχοῦσε στὸν Μεσαίωνα. Ὁ καθηγητὴς Μαθηματικῶν στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Πίζας, Γαλιλαῖος Γαλιλέι, τόλμησε τότε νὰ ἀμφισβητήσει τὶς κοινῶς ἀποδεκτὲς ἐπιστημονικὲς ἀπόψεις. Ὁ θρύλος θέλει τὸν Γαλιλαῖο νὰ ρίχνει δυὸ ἀντικείμενα διαφορετικοῦ βάρους ἀπὸ τὸν κεκλιμένο πύργο τῆς πόλης, τὰ ὁποία προσγειώθηκαν τὴν ἴδια στιγμή. Δὲν γνωρίζουμε ἂν τὸ διάσημο, τουριστικὸ μνημεῖο τῆς Πίζας ἔπαιξε ὄντως ρόλο σ αὐτὴν τὴ σπουδαία ἐπιστημονικὴ ἀνακάλυψη. Ἐκεῖνο ποὺ γνωρίζουμε εἶναι ὅτι ὁ Γαλιλαῖος πραγματοποίησε σειρὰ ἀνάλογων πειραμάτων στὸ ἐργαστήριό του, χρονομετρώντας τὴν πτώση διαφόρων ἀντικειμένων μὲ δικῆς του εὑρεσιτεχνίας διατάξεις -ἐκείνη τὴν ἐποχὴ δὲν ὑπῆρχαν ρολόγια. Μὲ αὐτὰ τὰ πειράματα, ὁ Γαλιλαῖος ἀπέδειξε ὅτι ὅλα τὰ ἀντικείμενα, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ βάρος τους, πέφτουν μὲ τὴν ἴδια ἐπιτάχυνση ἐφόσον δὲν ὑπάρχει ἡ μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ ἀμελητέα ἡ ἀντίσταση τοῦ ἀέρα. Ἡ τομὴ τοῦ Γαλιλαίου ἦταν μὲ μία ἔννοια ἡ ληξιαρχικὴ πράξη γέννησης τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης, ποὺ δίνει προτεραιότητα στὸ πείραμα καὶ τὴν παρατήρηση ἀντὶ τοῦ θεωρητικοῦ στοχασμοῦ. Ὁ Γαλιλαῖος ἀπέδειξε ὅτι τὸ πείραμα ἐπικρατεῖ τῆς ἀνθρώπινης διάνοιας, ἔστω καὶ ἐκείνης τοῦ Ἀριστοτέλη. Κατάταξη: 2

1. Τὸ νοητὸ πείραμα διπλῶν ἐγκοπῶν τοῦ Γιανκ γιὰ τὴ συμβολὴ τῶν ἠλεκτρονίων

    Ὁ Νιοῦτον καὶ ὁ Γιανκ ἔσφαλαν καὶ οἱ δυὸ στὶς ἐκτιμήσεις τοὺς σχετικὰ μὲ τὴ φύση τοῦ φωτός. Ἂν καὶ δὲν ἀποτελεῖται ἁπλὰ ἀπὸ σωματίδια, δὲν μπορεῖ νὰ περιγραφεῖ ἀκριβῶς ὡς κύμα. Γιὰ τὰ πρῶτα πέντε χρόνια τοῦ 20ου αἰώνα, ὁ Μὰξ Πλὰνκ καὶ ὁ Ἀλμπερτ Ἀϊνστάιν ἀπέδειξαν, ὁ κάθε ἕνας ἀπὸ τὴν πλευρά του, ὅτι τὸ φῶς ἐκπέμπεται καὶ ἀπορροφᾶται σὲ «πακέτα», ποὺ ὀνομάζονται φωτόνια. Ἄλλα πειράματα, ὅμως, συνέχισαν νὰ δείχνουν ὅτι τὸ φῶς εἶναι ἐπίσης κυματοειδές. Χρειάσθηκε ἡ διατύπωση τῆς κβαντικῆς θεωρίας, μέσα στὶς ἑπόμενες δεκαετίες, γιὰ νὰ συμβιβασθοῦν θεωρητικὰ οἱ παραπάνω παρατηρήσεις. Οἱ φυσικοὶ ὀνόμασαν ἔτσι τὰ σωματίδια τοῦ φωτὸς «κυματοπακέτα». Γιὰ νὰ ἐπεξηγήσουν τὴ θεωρία τους, οἱ ἐπιστήμονες ὑπέδειξαν ἕνα νοητικὸ πείραμα, παρόμοιο μὲ ἐκεῖνο τοῦ Γιανκ, μόνο ποὺ στὴ θέση φωτεινῆς δέσμης πρότειναν νὰ χρησιμοποιηθεῖ δέσμη ἠλεκτρονίων. Μὲ θεωρητικὰ ἐπιχειρήματα ἔδειξαν ὅτι τὸ πείραμα θὰ ὁδηγήσει σὲ φωτεινοὺς καὶ σκοτεινοὺς κροσσούς, ὅπως καὶ στὸ φῶς, ἐπιβεβαιώνοντας τὴν κυματική, ὑπὸ ὁρισμένες συνθῆκες καὶ σωματιδιακή, ὑπὸ ἄλλες, φύση τοῦ φωτός. Τὸ νοητικὸ πείραμα ἄσκησε τεράστια ἐπίδραση στὴν ἐπιστημονικὴ σκέψη τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα. Χρειάστηκε νὰ περάσουν ἀρκετὲς δεκαετίες ὥστε τὸ ἐν λόγῳ πείραμα νὰ πραγματοποιηθεῖ καὶ στὴν πράξη, σὲ συνθῆκες ἐργαστηρίου, δικαιώνοντας ἀπολύτως τοὺς ἐμπνευστές του. Κατάταξη: 1