Α. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ (ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ)
Κοραῆς (Παρίσι)
24 Μαρτίου 1823
Σοφὲ καὶ σεβάσμιε πατριῶτα,
Ἀπὸ τὸν φίλον Ροδοκανάκην ἔλαβα τὰς δύο νεωτέρας ἐκδόσεις τῶν Ἠθικῶν τοῦ Ἀριστοτέλους καὶ τῶν Στρατηγικῶν τοῦ Ὀνησάνδρου. Ἡ ὕλη καὶ τῶν δύο τούτων συγγραμμάτων ὅσον πρόσφορος εἶναι εἰς τὰς παρούσας περιστάσεις, ἄλλο τόσον καὶ πρόσφορα καὶ χρησιμώτατα εἶναι τὰ προλεγόμενά σου, καὶ μάλιστα ἐκεῖνα τῶν Ἠθικῶν. Τ\’ ἀνέγνωσα μὲ προσοχὴν καὶ αἱ συμβουλαί σου θέλουν μὲ χρησιμεύσει πολύ, διότι ὀρθαὶ καθ\’ ἑαυτάς, προβαλλόμεναι ὅμως καὶ ἀπὸ σὲ λαμβάνουν περισσότερον βάρος.
Αἱ δύο κυριώτεραι παρατηρήσεις Σου εἰς τὸ προσωρινὸν πολίτευμα τῆς Ἑλλάδος εἶναι δικαιότατοι καὶ τόσον πλέον εὔκολα ἠμποροῦν νὰ ἐνεργηθοῦν, ὅσον εἴμεθα εἰς καιρὸν νὰ τὰς βάλωμεν εἰς πρᾶξιν χωρὶς νὰ βλάπτωμεν τὸ παραμικρότερον τὰ προθεσπισθέντα.
Περὶ παρασήμων νόμος δὲν ἔγινεν, ἀλλ\’ οὔτε κἂν ἐπροβλήθη. Περὶ δὲ ὁρκωτῶν κριτῶν ὁ ὀργανικὸς νόμος ὄχι μόνον δὲν ἐναντιοῦται εἰς τὴν σύστασίν των, ἀλλὰ καὶ τὴν προεῖδε τρόπον τινά, θεσπίζων τὴν δικαστικὴν ἐξουσίαν ἀνεξάρτητον ἀπὸ τὰς ἄλλας δύο.
Ἂν δὲν ἀπατῶμαι, εὑρίσκονται καὶ ἄλλαι παρὰ τὰς δύο ταύτας ἐλλείψεις εἰς τὸ προσωρινὸν πολίτευμα, ἴσως μικρότεραι, ὄχι ὅμως καὶ ἀδιάφοροι. Τόσον περισσότερον χρεωστῶ νὰ ὁμολογήσω τοῦτο, ὅσον αἰσθάνομαι, ὅτι τὸ βάρος εἰς ἐμὲ πίπτει ὅλον. Διότι εἰς τὴν σύνθεσιν τούτου τοῦ πολιτεύματος, ὅσοι ἐμποροῦν νὰ μὲ βοηθήσουν, δὲν μ\’ ἐβοήθησαν καὶ μόνος νὰ νικήσω πολλὰς προλήψεις καὶ πολλὰς ἐναντιότητας ἦτο δύσκολον. Ἀφήνω ὅτι καὶ ὁ χρόνος καὶ ὁ τόπος καὶ ἡ στέρησις τῶν ἀναγκαιοτέρων μέσων, ὅλα συνετέλεσαν εἰς τὴν ἀτέλειαν τοῦ ἔργου. Ἐφρόντισα λοιπὸν ὅσον ἐμπόρεσα νὰ ρίψω μόνον τὰ πρῶτα θεμέλια πολιτεύματος ἐλευθέρου, τὰ ὁποῖα ἂν δὲν ἀνατραπῶσιν ἀφ\’ ὅσους σχεδιάζουν τὴν ἀνατροπήν των, ἠμποροῦν νὰ χρησιμεύσουν δι\’ ἄλλους ἐμπειρoτέρους ἀπ\’ ἐμέ, διὰ νὰ ἐποικοδομήσωσιν οἰκοδομὴν λαμπρὰν καὶ ἀξίαν τῆς Ἑλλάδος.
Οἱ ἀγῶνες τῶν Ἑλλήνων ἐστεφανώθησαν μὲ νέας Νίκας. Περὶ τὰς ἑβδομήκοντα χιλιάδας ἐχθρῶν ἐφώρμησαν ἀπὸ διάφορα μέρη• τὰ δύο τρίτα σχεδὸν ἀπ\’ αὐτοὺς δὲν ὑπάρχουν πλέον. Ἄφησαν τὰ κόκκαλά των ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, τὴν ὁποίαν ἀπεφάσισαν νὰ χορτάσουν μὲ Ἑλληνικὸν αἷμα. Τὸ λοιπὸν μέρος κακῶς ἔχον διεσώθη ἔξω τοῦ ἐδάφους τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος.
Τὸ ναυτικόν των ἀπὸ μακρὰν θεωρούμενον ἔφερε τρόμον. Ἐσύγκειτο ἀπὸ 100 περίπου ναῦς διαφόρου μεγέθους, αἱ ὁποῖαι συγκρινόμεναι μὲ τὰς Ἑλληνικὰς ὡμοίαζον τόσοι λέοντες ἐναντίον κωνώπων. Ἀλλ\’ οἱ κώνωπες ἐμβῆκαν εἰς τὰς μύτας τῶν λεόντων.
Ἂν ἀνάλογον μὲ τὴν ἀνδρείαν εἶχον οἱ Ἕλληνες καὶ τὴν γνῶσιν τοῦ ἀληθοῦς αὐτῶν συμφέροντος, τί δὲν ἔπρεπέ τις νὰ ἐλπίζῃ; Ἀλλ\’ εἶναι περιττὸν νὰ εἴπω ὅσα ὁ ἴδιος ἐξηγεῖς καθαρώτατα εἰς τὰ προλεγόμενά σου. Ἡ ἕνωσις τῆς ἠθικῆς μὲ τὴν πολιτικὴν εἶναι τὸ μόνον σωτήριον, τὸ μόνον ἀναγκαῖον. Εἶναι ὅμως καὶ δύσκολον νὰ συμβιβασθῇ ἐκ τοῦ προχείρου εἰς ἔθνος, τὸ ὁποῖον τέσσαρας σχεδὸν αἰῶνας ὑπέφερε τὸν βάρβαρον καὶ ἀπάνθρωπον ζυγὸν τῶν Τούρκων, ἔθνος, εἰς τὸ ὁποῖον ἦσαν ἀπηγορευμένα ὅλα τὰ μέσα τοῦ φωτισμοῦ, ἔθνος, τοῦ ὁποίου τὰς βαθυτάτας πληγὰς μόνος ὁ καιρὸς καὶ ἡ ἐμπειρία πολλῶν καὶ σοφῶν ἰατρῶν δύναται νὰ θεραπεύσῃ.
Συμπάθησε τὴν μακρολογίαν μου. Δὲν θέλω νὰ σ’ ἀποκόψω περισσοτέρας στιγμὰς ἀπὸ τὰς σοφοὺς καὶ χρησίμους ἐργασίας σου, αἱ ὁποῖαι καὶ ὠφελοῦν καὶ τιμοῦν τὴν Ἑλλάδα.
