Ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ ὁ Σύρος ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους ἡσυχαστὲς τοῦ ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ καὶ οἱ ἀσκητικοί του λόγοι ἀπευθύνονται κατεξοχὴν στοὺς μοναχοὺς ποὺ ζοῦνε μὲ τὸν ἡσυχαστικὸ τρόπο ζωῆς. Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ συμπεράνει ὅτι οἱ λόγοι τοῦ ὁσίου δὲν ἀφοροῦν τὴ μεγάλη πλειοψηφία τόσο τῶν πιστῶν ποὺ ζοῦνε μέσα στὸν κόσμο ὅσο καὶ τῶν μοναχῶν ποὺ ἐπέλεξαν τὴν κοινοβιακὴ ζωή. Κι ὅμως. Ὁ Γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης προτρέπει ὄχι μόνο τοὺς προχωρημένους ἡσυχαστὲς νὰ μελετοῦν τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀρχάριους. Γράφει σχετικά: «Πολὺ θὰ σὲ βοηθήσει ὁ Ἀββὰς Ἰσαὰκ διότι καὶ τὸ βαθύτερο νόημα τῆς ζωῆς δίνει νὰ καταλάβει κανεὶς καὶ κάθε εἴδους μικρὸ ἢ μεγάλο κόμπλεξ καὶ ἐὰν ἔχει ὁ ἄνθρωπος ποὺ πιστεύει στὸν Θεό, τὸν βοηθάει γιὰ νὰ τὰ διώξει. Ἡ ὀλίγη μελέτη στὸν Ἀββᾶ Ἰσαὰκ ἀλλοιώνει τὴν ψυχὴ μὲ τὶς πολλές της βιταμίνες»[1].
Ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ ἦταν συριακῆς καταγωγῆς καὶ ἔγινε μοναχὸς σὲ μικρὴ ἡλικία. Παρέμεινε γιὰ λίγο σὲ κοινόβιο μοναστήρι καὶ ἀργότερα ἀποσύρθηκε σὲ ἡσυχαστικὸ μέρος ζώντας μόνος τὴν ζωὴ τῆς ἀπόλυτης ἡσυχίας καὶ σιωπῆς. Γιὰ πέντε μόνο μῆνες ἄντεξε τὸ ἐπισκοπικὸ ἀξίωμα ὅταν ἐξελέγη ἐπίσκοπος Νινευΐ. Ἐγκατέλειψε τὸν ἐπισκοπικὸ θρόνο καὶ ἐπέστρεψε στὴν ἀγαπημένη του ἔρημο ἐπειδὴ δὲν ἄντεχε τοὺς περισπασμοὺς τοῦ ἐπισκοπικοῦ ἀξιώματος ἀλλὰ καὶ τὴν ἀδιαφορία τῶν πιστῶν γιὰ τὴ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ ποὺ περιέχεται στὰ ἅγια Εὐαγγέλια. Ἐκεῖ στὴν ἔρημο ἔζησε τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του καὶ ἐκοιμήθη σὲ βαθὺ γῆρας, σχεδὸν τυφλὸς ἐξαιτίας τῆς πολλῆς μελέτης ἀλλὰ καὶ τῆς αὐστηρῆς ἄσκησης.
Τὴν πείρα ποὺ ἀπέκτησε ὁ ἅγιος μέσα στὰ πυρὰ τῶν πειρασμῶν κατέγραψε στοὺς Ἀσκητικοὺς Λόγους του οἱ ὁποῖοι μεταφράστηκαν σὲ πολλὲς γλῶσσες καὶ στὰ ἑλληνικὰ καὶ ἔγιναν τὸ κύριο ἀνάγνωσμα τῶν ἡσυχαστῶν ἀλλὰ καὶ πολλῶν πιστῶν της Ἐκκλησίας μας ὅλους τοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν. Πόσο μεγάλη εἶναι ἡ ἀξία τῶν λόγων αὐτῶν καταδεικνύει τὸ γεγονὸς ὅτι σὲ αὐτοὺς ἀναφέρονται πολλοὶ μεγάλοι ἅγιοι ὅπως ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἀλλὰ καὶ πολλοὶ ἄλλοι φιλοκαλικοὶ Πατέρες. Τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ ἀγάπησαν καὶ πολλοὶ ἀπὸ τοὺς σύγχρονους ἅγιους Γέροντες. Ὁ Γέροντας τῆς Αἴγινας Ἱερώνυμος συμβούλευε τὰ πνευματικά του παιδιά: «Νὰ μὴν περάσει μέρα χωρὶς νὰ διαβάσεις ἔστω καὶ μία σελίδα ἀπὸ τὸν ἀββᾶ Ἰσαάκ. Ἐγὼ πολὺ τὸν ἀγαπῶ τὸν εὐλογημένο, γέροντά μου τὸν ἔχω. Καὶ σὲ ὅ, τί διαβάζεις, νὰ ἐγκύπτεις καὶ νὰ λέγεις μέσα σου: Ἐγὼ τὸ πράττω αὐτό; Ἔτσι θὰ παρακινεῖσαι ἀπὸ τὴν ἀνάγνωση νὰ μεταβαίνεις εἰς τὴν πράξιν»[2].
Χαρακτηριστικὸς εἶναι ὁ διάλογος ποὺ εἶχε ὁ Γέροντας Παΐσιος μὲ τὸν ὅσιο Γέροντα ἀσκητὴ πάπα- Τύχωνα. Νὰ πῶς διηγεῖται ὁ Γέροντας Παΐσιος τὸ περιστατικό: «Μία μέρα μὲ ρώτησε: – Ἐσὺ παιδί μου, τί βιβλία διαβάζεις; Τοῦ ἀπάντησα: – Ἀββᾶ Ἰσαάκ. – Πά, πὰ , πὰ , παιδί μου, αὐτὸς ὁ ἅγιος εἶναι μεγάλος! Οὔτε ἕναν ψύλλο δὲν σκότωνε ὁ Ἀββὰς Ἰσαάκ. Ἤθελε μὲ αὐτὸ ποὺ εἶπε νὰ τονίση τὴν μεγάλη πνευματικὴ εὐαισθησία τοῦ Ἁγίου».[3]
Ὁ ἅγιος Ἰσαὰκ ὁ Σύρος ὡς ἡσυχαστὴς ἄσκησε μὲ τρόπο μεθοδικὸ τὸ ἔργο τῆς προσευχῆς. Στοὺς λόγους του περιγράφει τὰ στάδια ἀπὸ τὰ ὁποῖα περνάει ὁ ἀγωνιζόμενος στὴν προσευχὴ πιστός. Ἡ προσευχή, λέει ὁ ἀββὰς Ἰσαάκ, εἶναι μία διαρκὴς στροφὴ τῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸ Θεὸ[4]. Χρειάζεται τὸν κατάλληλο τόπο καὶ τρόπο γιὰ νὰ καλλιεργηθεῖ σωστὰ καὶ νὰ ἀποδώσει καρποὺς πνευματικούς. Κυρίως ἡ προσευχὴ πρέπει νὰ συνδεθεῖ μὲ τὴν ταπείνωση. Χωρὶς αὐτὴν κανένας δὲν μπορεῖ νὰ ἀποκτήσει τὴν καθαρὰ προσευχή. Ὅταν κανεὶς συναισθανθεῖ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν του καὶ τὴν ἀνάγκη τῆς θείας χάριτος καὶ βοήθειας γιὰ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ αὐτές, τότε αὐξάνει τὶς προσευχές του. Ὅσο προσεύχεται τόσο ταπεινώνεται, ἀφοῦ κανένας ποὺ ζητᾶ δὲν μπορεῖ νὰ μὴν ταπεινωθεῖ[5]. Ὡστόσο ὁ νοῦς ἀρχίζει νὰ μετεωρίζεται τὴν ὥρα τῆς προσευχῆς, νὰ ἀσχολεῖται μὲ διάφορες σκέψεις κακὲς ἢ καλὲς καὶ νὰ μὴν δίνει σημασία στὴν ἴδια τὴν προσευχή. Μὲ τὸν καιρὸ ὁ πιστὸς ἀποκτᾶ πείρα τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ ὑπερήφανη προσευχὴ ἀπομακρύνει τὴ θεία Χάρη καὶ ὁδηγεῖ στὸν μετεωρισμό, ἐνῶ ἡ ταπεινὴ προσευχὴ ἑλκύει τὸ θεῖον ἔλεος καὶ γίνεται καθαρή.
Ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ συμβουλεύει τὸν προσευχόμενο νὰ προσεγγίζει τὸ Θεὸ μὲ τρόπο ἁπλὸ σὰν ἕνα μυρμήγκι ἢ σὰν ἕνα μικρὸ παιδὶ ποὺ μόλις ἄρχισε νὰ ψελλίζει τὶς πρῶτες λέξεις[6]. Ὅταν λόγω τῆς ἐργασίας τῆς προσευχῆς ἀρχίζει ἐντός τοῦ πιστοῦ νὰ ὀρθώνεται ἡ οἴηση γιὰ τὰ ὑψηλά του δῆθεν ἀσκητικὰ κατορθώματα, τότε ὁ πιστὸς πρέπει νὰ μνημονεύει καὶ πάλι τὶς πτώσεις καὶ τὰ ἁμαρτήματά του. Ὁ Θεὸς αὐτὸν ποὺ ἐπιζητεῖ τὴν ταπείνωση τὸν ὁδηγεῖ μὲ πολλοὺς τρόπους σὲ αὐτὴν καὶ δὲν σταματᾶ νὰ τὸν ταπεινώνει ἕως ὅτου ἀληθινὰ ταπεινωθεῖ[7]. Ὅταν μετὰ ἀπὸ πολὺ κόπο ἀποκτήσει ὁ πιστὸς τὴν προσευχὴ μὲ ταπείνωση, τότε ἡ προσευχὴ του γίνεται πάντοτε δεκτὴ ἀπὸ τὸν Θεό. Ἀκολουθεῖ ἡ ἐπιείκεια, ἡ ὑπομονή, τὰ δάκρυα, ἡ εὐλάβεια ἀλλὰ κυρίως ἡ παντοτινὴ ἡσυχία.
Ἡ σιωπὴ εἶναι ἀσκητικὴ ἀρετὴ τὴν ὁποία ὁ ἀββὰς Ἰσαὰκ πολὺ ἀγαπᾶ. Εἶναι γνωστὸς ὁ λόγος του «Ὑπὲρ πάντα τὴν σιωπὴν ἀγάπησον». Ὁ Φώτης Κόντογλου ἁγιογραφώντας τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ τὸν παρουσιάζει μάλιστα νὰ γράφει σὲ βιβλίο αὐτὴν ἀκριβῶς τὴ φράση. Ἂν δὲν μποροῦμε νὰ ἀντιληφθοῦμε τὸ πνευματικὸ βάθος τῆς μικρῆς αὐτῆς φράσης τουλάχιστον ἂς δοκιμάσουμε νὰ περιορίσουμε τὴν περιττὴ πολυλογία μας στὸν κόσμο τῆς ἀκαταστασίας, τῆς φασαρίας καὶ τῆς πολυγνωμίας ποὺ ζοῦμε.
Θὰ χρειαζόταν πολλὲς σελίδες γιὰ νὰ ἀναλύσει κανεὶς τὸ περιεχόμενο τῆς διδασκαλίας τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ. Ἀλλὰ γιατί νὰ διαβάζει κανεὶς ἀναλύσεις γιὰ τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ καὶ ὄχι τὰ ἴδια τὰ ἀσκητικά του ἔργα; Ὁ Γέροντας Ἱερώνυμος τῆς Αἴγινας συνιστᾶ σὲ ὅποιον δὲν ἔχει χρήματα νὰ βγεῖ ζητιάνος, νὰ μαζέψει τὰ ἀπαραίτητα καὶ νὰ πάρει τὸν Ἀββᾶ Ἰσαὰκ[8]. Ἂς μὴ μᾶς φαίνεται βαρὺς ὁ τόμος τῶν ἔργων τοῦ ἁγίου. Ἂν τὸν ἀνοίξουμε, ἂν ἀρχίσουμε νὰ τὸν μελετοῦμε, τόση γλυκύτητα θὰ βροῦμε στὰ γραφόμενα ὥστε θὰ τὸν διαβάσουμε ὄχι μόνο μία ἀλλὰ πολλὲς φορές.
Ὑπάρχουν καὶ κάποιοι ποὺ ἀκόμη ἀμφιβάλλουν γιὰ τὴν ὀρθοδοξότητα τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ. Δὲν θὰ κάνουμε ἐδῶ ἀνάλυση τῶν λόγων γιὰ τοὺς ὁποίους ἀμφισβητήθηκε ἀπὸ ἐρευνητὲς κυρίως τῆς Δύσης ἡ ἁγιότητα τοῦ ἀββᾶ Ἰσαάκ. Πνευματικὴ ἀπάντηση στὸ ζήτημα αὐτὸ δίνει τὸ παρακάτω περιστατικὸ ποὺ περιγράφεται στὸ Βίο τοῦ Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου:
«Καθισμένος στὸ πεζούλι ἔξω ἀπὸ τὴν Σταυρονικήτα συζητοῦσε ὁ Γέροντας μὲ προσκυνητές. Κάποιος θεολόγος ὑποστήριζε ὅτι ὁ ἀββὰς ὁ Ἰσαὰκ ὁ Σύρος ἦταν Νεστοριανός. Ἐπανελάμβανε δυστυχῶς τὶς γνωστὲς δυτικὲς ἀντιλήψεις.
Ὁ π. Παΐσιος προσπαθοῦσε νὰ τοὺς πείσει ὅτι εἶναι ὄχι μόνο ὀρθόδοξος, ἀλλὰ καὶ Ἅγιος, καὶ ὅτι οἱ ἀσκητικοί του Λόγοι ἔχουν πολλὴ χάρι καὶ δύναμη, ἀλλὰ ματαίως. Ὁ θεολόγος ἐπέμεινε πεισματικὰ στὶς ἀπόψεις του. Ἔφυγε ὁ Γέροντας γιὰ τὸ Καλύβι του λυπημένος καὶ προσευχόμενος.
Ὅταν προχώρησε λίγο καὶ ἔφθασε στὸ σημεῖο ποὺ εἶναι ὁ μεγάλος πλάτανος, «κάτι τοῦ συνέβη», ὅπως εἶπε, χωρὶς νὰ θελήσει νὰ ἐξηγήσει τί ἀκριβῶς ἦταν αὐτό. Σύμφωνα μὲ μαρτυρία εἶδε σὲ ὅραμα τὸν χορὸ τῶν ὁσίων Πατέρων νὰ περνᾶ ἀπὸ μπροστά του. Κάποιος ἀπὸ αὐτοὺς σταμάτησε καὶ τοῦ εἶπε: «Εἶμαι ὁ Ἰσαὰκ ὁ Σύρος. Εἶμαι ὀρθοδοξότατος. Πράγματι ὑπῆρχε στὴν περιοχή μου ἡ αἵρεση τοῦ Νεστορίου, ἀλλὰ ἐγὼ τὴν καταπολέμησα». Ἀδυνατοῦμε νὰ ἐπιβεβαιώσουμε ἢ νὰ ἀπορρίψουμε τὴν ἀξιοπιστία αὐτῆς τῆς μαρτυρίας. Πάντως ἀδιαμφισβήτητο εἶναι ὅτι τὸ «κάτι ποὺ συνέβη» στὸν Γέροντα ἦταν ὑπερφυσικὸ γεγονὸς ποὺ τὸν πληροφοροῦσε ξεκάθαρα περὶ τῆς ὀρθοδοξίας καὶ τῆς ἁγιότητος τοῦ ἀββᾶ Ἰσαὰκ»[9].
Παλαιότερα ἡ μνήμη τοῦ ἀββᾶ Ἰσαὰκ γιορταζόταν μαζὶ μὲ τὴ μνήμη τοῦ ὁσίου Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου στὶς 28 Ἰανουαρίου. Σήμερα ὅμως οἱ περισσότεροι Ἁγιορεῖτες ἀλλὰ καὶ πολλοὶ πιστοὶ στὸν κόσμο γιορτάζουν πανηγυρικὰ τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ στὶς 28 Σεπτεμβρίου. Ὑπάρχει μάλιστα Ἀκολουθία ποὺ εἶναι ἀφιερωμένη ἐξολοκλήρου στὴν ἀσκητικὴ ζωὴ τοῦ ἀββᾶ Ἰσαὰκ καὶ εἶναι ποίημα τοῦ ἀειμνήστου Γέροντα Γερασίμου τοῦ Μικραγιαννανίτου. Τὴν ἀκολουθία αὐτὴ ἐξέδωσε ὁ μακαριστὸς Γέροντας Ἰσαὰκ τοῦ κελιοῦ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος τῆς Καψάλας τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ πολλοὶ μοναχοὶ καὶ πιστοὶ ἑορτάζουν τὸν ἀββᾶ Ἰσαὰκ ψάλλοντας τὴν Ἀκολουθία αὐτή.
______________________________________
[1] Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἐπιστολές, ἔκδ. Ἱερ.Ἡσυχαστηρίου «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτὴ 1994, σελ. 69.
[2] Πέτρου Μπότση, Γέροντας Ἱερώνυμος, ὁ ἡσυχαστὴς τῆς Αἴγινας, Ἀθήνα 1993, β΄ ἔκδοση, σ. 121
[3] Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Ἁγιορεῖται Πατέρες καὶ ἁγιορείτικα, ἔκδ. Ἱερ.Ἡσυχαστηρίου «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτὴ 1993, σελ. 32.
[4] Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Λόγος ΠΑ΄.
[5] Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Λόγος ΚΑ΄.
[6] Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Λόγος ΙΘ΄.
[7] Ἀββᾶ Ἰσαὰκ τοῦ Σύρου, Λόγος ΙΣΤ΄.
[8] Πέτρου Μπότση, Γέροντας Ἱερώνυμος, ὁ ἡσυχαστὴς τῆς Αἴγινας, Ἀθήνα 1993, β΄ ἔκδοση, σ. 17.
[9] Ἱερομονάχου Ἰσαάκ, Βίος Γέροντος Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου, Ἅγιον Ὄρος 2008, σελ. 259-260._