Πορτραῖτο τῆς Lisa Gherardini, συζύγου τοῦ Francesco del Giocondo

Τό πορτραῖτο ἦταν ζωγραφισμένο πιθανότατα στή Φλωρεντία μεταξύ 1503 καί 1506. Πρόκειται για ἕνα πορτραῖτο τῆς Lisa Gherardini, σύζυγο τοῦ Francesco del Giocondo, ἐμπόρου ὑφασμάτων ἀπό τήν Φλωρεντία, τοῦ ὁποίου τό ὄνομα τῆς χάρισε τό «προσωνύμιο» Τζοκόντα, ποὺ στά γαλλικά ἔγινε \”Μόνα Λίζα\”. Ἡ Μόνα Λίζα ἀναμφίβολλα δέν παραδόθηκε σ’αὐτόν πού τήν παραγγειλε.. Φαίνεται ὄτι ὀ Λεονάρντο τήν πῆρε μαζί του στήν Γαλλία καί ὀ μαθητής καί κληρονόμος τοῦ Salai, τήν ξαναμετέφερε στήν Ἰταλία. Ἀλλά δέν γνωρίζουμε πῶς βρέθηκε στή συλλογή τοῦ αὐτοκράτορα Φραγκίσκου τοῦ 1ου.

Lisa Gherardini, ἡ σύζυγος τοῦ Giocondo

Ἡ ἱστορία τῆς «Τζοκόντα» παραμένει ἄγνωστη: οὖτε ἡ ταυτότητα τοῦ μοντέλου, οὖτε ὄ,τι ἔχει σχέση μέ τήν παραγγελία τοῦ ἔργου, οὖτε πόσο χρονικό διάστημα ἐργάστηκε ὀ Leonardo πάνω σ´ αὐτό, ἤ ἀκόμα κάτω ἀπό ποιες συνθῆκες συμπεριλήφθηκε στήν γαλλική βασιλική συλλογή, εἶναι γεγονότα πού ἔχουν σαφῶς βεαιωθεῖ.

Δύο γεγονότα ἀπό τήν συζυγικη ζωή τοῦ Francesco del Giocondo καί τῆς Lisa Gherardini, θά μποροῦσαν νᾶ ἔχουν προκαλέσει τήν δημιουργία αὐτού τοῦ πορτραίτου: ἡ ἀποκτηση ἑνός σπιτιοῦ τό 1503 καί ἡ γέννηση τοῦ δεύτερου ἀγοριοῦ, τοῦ Ἀντρέα, τό Δεκέμβριο τοῦ 1502, ποὺ ἦρθε νὰ ἁπαλύνει τό πένθος ἀπό τόν θάνατο τῆς κόρης τους πού πέθανε τό 1499.
 

 
Τό σκοῦρο, λεπτό πέπλο πού καλύπτει τά μαλλιά, μερικές φορές σέ ἔνδειξη πένθους, οὐσιαστικά χρησιμοποιεῖται ἀρκετά συχνά καί μαρτυρᾶ μια ζωή ἐνάρετη. Κανένα στοιχεῖο στό κοστούμι δέν φαίνεται ἀξιοσημείωτο, ἤ ἰδιαίτερης σημασίας , οὔτε τά κίτρινα μανίκια τοῦ φορέματος, οὖτε τό πουκάμισο μέ τίς σοῦρες, οὔτε ἡ ἐσάρπα πού πέφτει μέ χάρη σέ πτυχώσεις στούς ὤμους• τίποτα ἐδῶ δέν περιγράφει μία ἀριστοκρατική τάξη.

Μία νέα τεχνική

 

Κανένα πορτραῖτο Ἰταλού ζωγράφου ποὺ προηγήθηκε τῆς Τζοκόντα, δέν ἀπεικονίζει σ’ ἕναν πίνακα τό μισό σῶμα τοῦ μοντέλου σέ τέτοια ἔκταση ὄπου συμπεριλαμβάνονται οἰ βραχίονες καί τά χέρια, δίχως νά στριμώχνονται στό πλαίσιο, πού σκιαγραφεῖται σέ πραγματική κλίμακα μέ τρόπο τόσο φυσικό, σ´αὐτόν τόν δομημένο χῶρο, πού ἐπιτυγχάνει τήν πλαστικότητα ἑνός ἐκτύπου ἀναγλύφου.

 
 

Καθώς τή βλέπουμε μέχρι τή μέση, ἡ Τζοκόντα εἶναι καθισμένη σέ μία καρέκλα τῆς ὁποίας τό μπράτσο στηρίζει τό ἀριστερό τῆς χέρι• τό μοντέλο βρίσκεται μπροστὰ ἀπό ἕνα μπαλκόνι κλειστό στά πλάγια, ὄπως φαίνεται ἀπό τό παραπέτο ὄπου ἀκουμπᾶ ἡ πλάτη καί ἀπό δύο θραύσματα κιονίσκων ποὺ περιορίζουν τό πορτραῖτο καί ὀριοθετοῦν ἕνα παραθυρο μέ θέα στό τοπίο.
 
Ἡ τελειότητα στήν διαμόρφωση τῆς φόρμας μᾶς ἐξηγεῖ ὄτι τό ἔργο αὐτό ἀποτελεῖ συνέχεια τῆς τέχνης τῶν ζωγράφων τῆς σχολῆς τῆς Φλωρεντίας καί τῆς Λομπάρδας τῶν ἀρχων τοῦ ΧVIου αἰώνα^. ἡ διάταξη τριῶν τετάρτων μέ φόντο ἕνα τοπίο, ἀρχιτεκτονικό πλαίσιο, τά χέρια ἐνωμένα σέ πρῶτο πλάνο, εἶναι στοιχεία πού συναντᾶμε ἤδη στά πορτραῖτα τῶν Φλαμαδῶν ζωγράφων τοῦ δευτέρου μισοῦ τοῦ XVου αἰώνα κυρίως στόν Μέμλινγκ, ἀλλά δίχως αὐτήν τήν συνοχή στόν χῶρο, τήν ἀτμοσφαιρική ψευδαίσθηση, δίχως αὐτήν τήν μνημειώδη ἀποτύπωση, τήν ἰσορροπία.

Αὐτό εἶναι πού ἀξίζει ἑξάλλου στό ἔργο τοῦ Λεονάρντο, τοῦ ὁποίου κανένα ἀπό τά προηγούμενα πορτραῖτα, δέν ἔχει τούτη τήν ἐλεγχόμενη μεγαλοπρέπεια.

Ἕνα ἐμβληματικό χαμόγελο

 

Τό χαμόγελο τοῦ μοντέλου εἶναι τό γνώρισμά του^.  μία μεταγραφὴ τῆς ἔννοιας τῆς εὐτυχίας ποὺ περιέχει ἡ λέξη «τζοκόντα». Ὀ Λεονάρντο ἔφτιαξε τό βασικό σχέδιο τοῦ πορτραίτου του καί αὐτό εἶναι ἡ αἰτία για τήν ἰδανική διάσταση αὐτού τοῦ ἔργου.
 
 

Σ’ αὐτό συμβάλλει ἐπίσης καί ὀ χαρακτήρας τοῦ τοπίου^. τό ἐνδιάμεσο ἐπιπεδο, σέ ζεστές ἀποχρώσεις, πού συμπίπτει μέ τό μποῦστο, εἶναι τόπος ὄπου κατοικοῦν ἀνθρωποι, ἐπειδή ἐκεῖ ἀναγνωρίζουμε ἕνα δρόμο ἐλικοειδή

 

καί μία γέφυρα,
 

 

καί ἑξασφαλίζει τήν μεταβάση ἀναμεσα στόν χῶρο τοῦ μοντέλου καί σ’ ἕνα δεύτερο πλάνο, ὄπου τό τοπίο μεταμορφώνεται σέ ὄραμα μιᾶς παρθένας φύσης μέ κυρίαρχο στοιχεῖο τό νερό, πού χάνεται σ’ ἕναν ὁρίζοντα πού ὀ ζωγράφος εὔστοχα ἐνώνει μέ τήν γραμμή τοῦ βλέμματος. 

 

 

 

Τεκμηρίωση

– Arass Daniel Leonardo da VinciΕκδόσεις Hazan, Παρίσι, 1997.

– Sylvie Beguin (ἐπιμ. De), Μουσεῖο τοῦ Λούβρου. Τιμητική ἐκδήλωση για τόν Leonardo da Vinci, Κατάλογος ἔκθεσης, Editions des Musees nationaux, Παρίσι, 1952.

– Sylvie Beguin,Leonardo da Vinci LouvreEditions de la Rιunion des Musιes nationaux, Παρίσι, 1983.

– Kenneth Clark, Leonardo da VinciΕκδόσεις Le Livre de Poche, Παρίσι, 1967.

– Andrι Chastel, Ἡ ἐπιφανής παρεξηγηθῶ. Μόνα Λίζα, Collection \”Τέχνη καί συγγραφεῖς», ἐκδόσεις Gallimard, Παρίσι, 1988.

– Andrι Chastel, Leonardo da Vinci, Πραγματεία περί ζωγραφικήςΕκδοσεις Calmann-Lιvy, Παρίσι, 2003.

– Martin Kemp, Leonardo Da Vinci: Ἡ Θαυμάσιες Ἔργα τῆς φύσης καί τοῦ ἀνθρώπου, Cambridge Μασαχουσέτης. : Harvard University Press, 1981.

– MARANI Pietro C. Leonardo da VinciEditions Gallimard-Electa, Παρίσι, 1996.

– SCALLIEREZ Cecile La Gioconda, Collection \”ἄτομο\”, Editions de la Rιunion des Musιes nationaux, Παρίσι, 2003, ἀριθ. 24.

– Ζφllner, Frank Leonardo da Vinci, Mona Lisa: Das Portrδt der Lisa del Giocondo, Legende und Geschichte, Φρανκφούρτη, 1994.

– Frank Ζφllner, Johannes Nathan (ἐπιμ. To) Leonardo da Vinci, 1452-1519: ὄλα τά ἔργα ζωγραφικῆς καί γραφικῶν, Κολωνία, τό Λονδίνο, Παρίσι, Ιditions Taschen, 2003.