Ὁ David Foster Wallace (1962-2008) ὁ συγγραφέας μέ τή μεγαλύτερη ἐπιρροή τήν τελευταία εἰκοσαετία, σύμφωνα μέ τά λεγόμενα τοῦ κορυφαίου κριτικοῦ τῶν Los Angeles Times, David Ulin, βρίσκεται ξανά στό προσκήνιο, αὐτή τή φορά στό Ἴντερνετ.
Ὁ Wallace ἐκφώνησε ἕνα λόγο σέ μία συγκέντρωση τελειοφοίτων, ὁ ὁποῖος δημοσιεύθηκε ἀπό τήν ἐφημερίδα τῆς Wall Street καί ἀναδημοσιεύθηκε ἀπό πολλές ἄλλες σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο. Αὐτός ὁ λόγος ἀποτελεῖ, ἐδῶ καί μῆνες, πρῶτο θέμα συζήτησης στά blogs τῶν ΗΠΑ καί ἔτσι ὑπέπεσε στήν ἀντίληψή μου καί τόν διάβασα. Ἐντυπωσιάστηκα πολύ, πάρα πολύ.
Ὁ Wallace ἀπαγχονίσθηκε πρίν ἀπό ἕνα περίπου χρόνο, τό Σεπτέμβριο τοῦ 2008 σέ ἡλικία 46 ἐτῶν. Ὑπέφερε, τά 20 τελευταία χρόνια, ἀπό κατάθλιψη. Ὁ πατέρας τοῦ δήλωσε ὅτι πέρα ἀπό τήν οἰκογένειά του, πολύ λίγοι φίλοι ἤξεραν γιά τήν κατάθλιψη τοῦ David, τή θεωροῦσε ἀδυναμία του καί τήν ἔκρυβε. Ἡ δημιουργικότητά του βασιζόταν κατά πολύ στό ἀντικαταθλιπτικό φάρμακο phenelzine. Κάποια στιγμή προσπάθησε νά τό κόψει, γιά νά ἀπελευθερωθεῖ, ἀλλά δέν τά κατάφερε, ἡ κατάθλιψη ἐπανῆλθε ἰσχυρότερη. Προχώρησε σέ θεραπεία μέ ἠλεκτροσόκ, ἀλλά τά πράγματα χειροτέρεψαν κι ἄλλο κι ἀναγκάστηκε νά ἐπιστρέψει στό phenelzine, ἀλλά τώρα, μέ τρομάρα του, διαπίστωσε ὅτι αὐτό δέν ἐπιδροῦσε πλέον πάνω του. Ἡ κατάστασή του χειροτέρεψε, δέν ἄντεξε καί αὐτοκτόνησε.
Ὁ Wallace ἦταν ἕνα παιδί θαῦμα, καταπλητικός στό τένις, ἀλλά καί στίς ἐξισώσεις. Σπούδασε Ἀγγλικά καί Φιλοσοφία, καί ἡ φιλοσοφική του διατριβή πάνω στά θεμέλια της Λογικῆς, βραβεύθηκε. Ἀποφοίτησε, ἔκανε μεταπτυχιακό στήν Ἀριζόνα καί πῆρε τό μάστερ τό 1987 (25 ἐτῶν). Αὐτό πού δέν εἶναι γνωστό εἶναι ὅτι ἡ διδακτορική διατριβή του στή φιλολογία, μετατράπηκε στό πρῶτο του μυθιστόρημα. Τοῦ ἄρεσε τό γράψιμο καί ἔγραφε ἀπό πολύ μικρός. Τοῦ ἄρεσε νά ἀπομονώνεται, ἐνίωθε πολύ διαφορετικός ἀπό τά ἄλλα παιδιά, πάρα πολύ ντροπαλός, ἔτσι τό γράψιμο ἦταν γι\’ αὐτόν ἕνα πολύτιμο καταφύγιο.
Τό ταλέντο τοῦ ἀναγνωρίστηκε πολύ σύντομα. Τό πρῶτο του μυθιστόρημα, The Broom of the System, τοῦ χάρισε ὕμνους κριτικῶν καί ἀναγνῶστες πού ἐκτίμησαν πολύ τό δυναμικό του γράψιμο καί τό καυστικό χιοῦμορ του. Ἡ Κάριν Τζέιμς μάλιστα, τῶν New York Times, τόν συνέκρινε μέ τόν μεγάλο σύγχρονο Τζόν Ἴρβιγκ. Τά καλύτερα δέν εἶχαν ἔρθει ἀκόμη, ὁ Wallace δίσταζε ἀνάμεσα σέ σπουδές καί ἐργασία δέν εἶχε πολύ χρόνο γιά γράψιμο, ἀλλά μία θέση πού προέκυψε, νά διδάξει φιλολογία στό πανεπιστήμιο τοῦ Ἰλινόις, τόν βοήθησε νά τελειώσει τό δεύτερο μυθιστόρημά του, τήν παγκόσμια ἐπιτυχία, Infinite jest. Γιά ὅσους θέλουν νά διαβάσουν ἕνα σύντομο βιογραφικό, παραθέτω τό link: en.wikipedia.org/wiki/David_Foster_Wallace#cite_note-Malcolm_Knox-4
Δέν εἶχα τήν τύχη νά ἔχω διαβάσει κάποιο βιβλίο του, ἄν καί εἶδα ὅτι ἔχουν μεταφραστεῖ ἀρκετά ἀπό αὐτά στά ἑλληνικά. Θά τό κάνω ὁπωσδήποτε σύντομα, γιατί διάβασα τό λόγο πού ἐκφώνησε πρός τούς τελειόφοιτούς του πανεπιστημίου τοῦ Kenyon, (online.wsj.com/article/SB122178211966454607.html) καί ἐντυπωσιάστηκα πολύ. Τόλμησε καί μίλησε γιά πράγματα γιά τά ὁποία κανείς δέν μιλᾶ στήν ἐποχή μας, γιά πράγματα πού θεωροῦνται αὐτονόητα.
Ξεκίνησε τό λόγο του δίδοντας ἔμφαση στή ριζική ὑποκειμενικότητά μας, στό γεγονός ὅτι ὅλοι πιστεύουμε ὅτι εἴμαστε τό κέντρο τοῦ σύμπαντος. Ὅλες οἱ ἐμπειρίες μας, κοιταγμένες μέσα ἀπό τά μάτια μας, μᾶς καθιστοῦν πρωταγωνιστές, σημαντικούς, ἀφοῦ τά πάντα περιστρέφονται γύρω ἀπό μας. Σπάνια μιλᾶμε γι’ αὐτή τήν αἴσθηση ἀφοῦ μᾶς κάνει κοινωνικά ἀπεχθεῖς. Ὅλοι αἰσθανόμαστε ἔτσι, ἔτσι φτιαχτήκαμε, παρά τή θέλησή μας, δέν ὑπάρχει οὔτε μία ἐμπειρία πού νά βιώσαμε, τῆς ὁποίας νά μήν ἤμασταν τό κέντρο. Μοιάζουμε κατά κάποιο τρόπο μέ μηχανές καί ἕνα πολύ βασικό ἐξάρτημα τοῦ μηχανισμοῦ μᾶς εἶναι ὁ ἐγωισμός μας. Ὁ κόσμος μας, ὅπως τόν βιώνουμε, εἶναι ἐδῶ μπροστά μας, ἤ δίπλα μας, ἤ πίσω μας, στήν ὀθόνη τοῦ μόνιτορ ἤ τῆς τηλεόρασης, στήν ἐφημερίδα πού διαβάζουμε, στούς φίλους μέ τούς ὁποίους συζητᾶμε. Οἱ σκέψεις καί τά αἰσθήματα τῶν ἄλλων δέν εἶναι ἐδῶ, πρέπει οἱ ἄλλοι νά μᾶς τά διαβιβάσουν, νά μᾶς τά “ἐπικοινωνήσουν”, ἀλλά τά δικά μας εἶναι ἐδῶ καί εἶναι τόσο ζωντανά καί συναρπαστικά…
Ἀφοῦ κεντρίζει τήν περιέργεια καί κερδίζει τό ἐνδιαφέρον τῶν φοιτητῶν (ἀλλά καί ἑκατομμυρίων ἀναγνωστῶν πού διάβασαν τό ἄρθρο στήν ἐφημερίδα καί στό Ἴντερνετ),
ὁ Wallace τούς διαβεβαιώνει ὅτι δέν κάνει ἠθικό κήρυγμα. Διότι δέν πρόκειται γιά ζήτημα ἀρετῆς. Πρόκειται γιά ζήτημα ἐπιλογῆς. Μπορῶ νά διαλέξω νά ἀπελευθερωθῶ ἀπό αὐτό τό μηχανισμό πού μέ κάνει νά αἰσθάνομαι ὅτι εἶμαι τό κέντρο τοῦ σύμπαντος καί νά ἑρμηνεύω ἔτσι ὅλα ὅσα γίνονται γύρω μου. Μερικοί ἄνθρωποι καταφέρνουν, λίγο-πολύ νά ἀπελευθερωθοῦν ἀπό αὐτό τό μηχανισμό καί τούς ἀποκαλοῦμε, ὄχι τυχαία, καλά προσαρμοσμένους, ἰσορροπημένους.
Στή συνέχεια, ἔχοντας πάρει πολύ καλή φόρα, ὁ λόγος τοῦ Wallace, πού θέλει οὔτε λίγο οὔτε πολύ νά μᾶς ἀπαλλάξει ἀπό τόν ἐγωισμό μας, τρέχει καί ἐξετάζει τό κατά πόσο αὐτή ἡ ἐπιλογή αὐτό-ρύθμισης τῶν ἀτόμων πού ἐπιλέγουν νά ἀπελευθερωθοῦν σχετίζεται μέ τή γνώση καί τή διάνοια. Ἐξηγεῖ ὅτι ἕνα μεγάλο πρόβλημά του, ὅσο φοιτοῦσε στό πανεπιστήμιο, ἦταν ὅτι διανοητικοποιοῦσε τά πάντα, καί χανόταν σέ νοητικές μάχες μέσα στό ἴδιο του τό κεφάλι, ἀντί νά προσέχει τί συνέβαινε ἀκριβῶς μπροστά του… Εἶναι δύσκολο νά παραμένεις σέ ἐγρήγορση, σχετικά μέ τόν ἐξωτερικό κόσμο, ὅταν εἶσαι βυθισμένος στό μυαλό σου καί ὑπνωτίζεσαι ἀπό τίς ἴδιες σου τίς σκέψεις. Ἐκμυστηρεύεται στούς φοιτητές ὅτι, 20 χρόνια μετά τήν ἀποφοίτησή του ἀπό τό πανεπιστήμιο, κατάλαβε ὅτι τό κλισέ “μάθε νά σκέφτεσαι”, εἶναι πολύ σημαντικό καί ὅτι κατά βάθος σημαίνει νά μαθαίνεις νά ἐλέγχεις τό πῶς καί τί μαθαίνεις!
Σημαίνει νά εἶσαι ἐνσυνείδητος καί νά μπορεῖς νά ἐπιλέξεις ποῦ θά δώσεις τήν προσοχή σου καί ποῦ ὄχι. Σημαίνει νά ἀντλεῖς νόημα ἀπό ἐκεῖ πού ὑπάρχει, ἀπό τήν πραγματικότητα καί ὄχι ἀπό τά ἀσήμαντα πού συχνά προσποιοῦνται τά σημαντικά.
Ἐμβαθύνει περισσότερο πάνω στό πῶς οἱ ἄνθρωποι πέφτουν θύματα τοῦ μυαλοῦ τους πού τούς ὁδηγεῖ σέ ἀπίθανα μονοπάτια καί συμπεριφορές. Πιάνει ἕνα ἄλλο κλισέ, τό ὅτι “τό μυαλό μπορεῖ νά εἶναι ἕνας ἐξαιρετικός ὑπηρέτης, ἀλλά μπορεῖ νά ἐξελιχθεῖ σέ τρομερό ἀφεντικό” καί βγάζει ὅλο τό “ζουμί” στούς ἔκπληκτους φοιτητές πού, ὅπως δήλωσαν ἀργότερα, τόν ἐνίωθαν πολύ κοντά τους καί καταλάβαιναν πολύ καλά γιά ποιό πράγμα μιλοῦσε…
Ὁ Wallace μιλοῦσε τώρα γιά τά καθημερινά τετριμμένα μικροπράγματα πού ἐπαναλαμβάνονται καί μᾶς ὑπνωτίζουν καί μᾶς κάνουν νά κοιμόμαστε ὄρθιοι, νά ὑπνοβατοῦμε, νά βρισκόμαστε πολύ μακριά ἀπό τήν ψυχική διεργασία πού ὀνομάζουμε ἐγρήγορση. Τό σημαντικό, κατά τή γνώμη του, εἶναι νά ἐπιλέγουμε νά μήν ἀφεθοῦμε σέ αὐτή τήν ὑπνωτισμένη κατάσταση πού δημιουργεῖ ἡ καθημερινή ρουτίνα. Ἄν περιμένω στήν οὐρά, μπορῶ νά σκεφτῶ κάτι ἄλλο, κάτι εὐχάριστο ἤ χρήσιμο, γιά νά περάσει ἡ ὥρα. Ἄν δέν ἀποφασίσω, θά ἀφεθῶ στήν ἀρνητικότητα τοῦ χώρου καί θά θυμώσω, θά νευριάσω, θά φωνάξω, θά γκρινιάξω…
Εἴμαστε μηχανές, ὅπως ἔλεγε ὁ Λαμετρί καί ἄλλοι φιλόσοφοι ἤ μυστικιστές ὅπως ὁ Γκουρτζίεφ καί ὁ Οὐσπένσκι; Ο Wallace, ἡ μοναχική εὐφυία, μοιάζει νά λέει ναί, στούς τελειόφοιτους πού σέ λίγο βγαίνουν στό στίβο τῆς ζωῆς. Εἴμαστε ὅμως μηχανές πού ἐξελίσσονται καί μποροῦν νά αὐτό-βελτιωθοῦν.
Ἕνας περίπατος στά πάρα πολλά ξενόγλωσσα blogs πού ἀσχολοῦνται μέ τόν Wallace, μέ χαροποίησε γιατί εἶδα πόσο πολλοί ἄνθρωποι, σέ ὅλο τόν κόσμο, ἀγγίχτηκαν ἀπό τό λόγο τοῦ ταλαντούχου, ἀλλά δυστυχισμένου αὐτόχειρα. Τά ὅσα διάβασα μου ἔδωσαν τήν ἐντύπωση ὅτι τά λόγια του Wallace ἐμπνέουν πολύ γιά νά προσπαθήσουμε νά ἐκφράσουμε μέ λόγια αὐτό πού θεωρεῖται -ἐντελῶς ἀναίτια- αὐτονόητο. Γιά παράδειγμα, τό πῶς σκεφτόμαστε. Ἄλλοι κάνουν 10 ὧρες νά λύσουν τό πρόβλημα κι ἄλλοι τό λύνουν ἀμέσως, ἄλλοι σκέφτονται καλά κι ἄλλοι πολύ καλύτερα. Καί ἄλλοι σκέφτονται κακά κι ἄλλοι δέν σκέφτονται καθόλου. Ἄν βάλω ὅμως ὡς στόχο μου νά σκεφτῶ κάτι, θά τά καταφέρω. Διατάζω τόν ἑαυτό μου κι αὐτός ὑπακούει. Ἐπιλέγω. Αὐτό λέει ὁ Wallace, ἐπιλέγω καί ἔχω ἕνα στόχο, μία κατεύθυνση, ἕνα σκοπό. Αὐτό μέ ζωντανεύει, σταματάω νά εἶμαι ζόμπι, προσέχω ποῦ πάω καί ποῦ πατάω, βρίσκομαι σέ ἐγρήγορση καί πίνω τή ζωή μέ τό κουτάλι. Εἶναι τό πιό αἰσιόδοξο μήνυμα πού διάβασα ποτέ, ἀπό ἄνθρωπο πού αὐτοκτόνησε…
http://dialogoi.enet.gr/post/david-foster-wallace
