Τὸ χρέος τῶν ἰσχυρῶν στοὺς φτωχοὺς

Ἡ βοήθεια πρὸς τὶς φτωχὲς χῶρες τῆς Ἀφρικῆς, γιὰ νὰ προσαρμοστοῦν στὶς κλιματικὲς ἀλλαγές, δὲν πρέπει νὰ θεωρεῖται φιλανθρωπία ἀλλὰ ἀποζημίωση γιὰ ὅσα ἔχουν ὑποστεῖ ἐξαιτίας τῆς δράσης τῶν πλούσιων χωρῶν
Ὁ Βρετανὸς πρωθυπουργὸς Τόνι Μπλὲρ ἔχει δηλώσει ὅτι τὰ δύο βασικὰ θέματα στὴν ἀτζέντα τῆς συνάντησης τῶν ὀκτὼ ἰσχυρότερων οἰκονομικὰ κρατῶν στὸν κόσμο (G8), ποὺ θὰ πραγματοποιηθεῖ τὸν Ἰούλιο, θὰ εἶναι ἡ φτώχεια στὴν Ἀφρικὴ καὶ οἱ ἀλλαγὲς στὸ κλίμα τοῦ πλανήτη. Πρόκειται γιὰ γνωστὰ θέματα, τὰ ὁποῖα μάλιστα συνδέονται τὸ ἕνα μὲ τὸ ἄλλο. Τὸ ταξίδι ποὺ πραγματοποίησα σὲ ἕνα χωριὸ τῆς ἐπαρχίας Tigre, στὴ Νότια Αἰθιοπία, δείχνει τὸ γιατί.

Ἔλλειψη νεροῦ

Ἕνα πρωὶ μὲ πῆγαν στὶς ὄχθες ἑνὸς ξεροπόταμου στὴν ἄκρη τοῦ χωριοῦ. Ἐκεῖ, ἀγρότες ἔσκαβαν ἕνα χαντάκι γιὰ νὰ ἀποκτήσουν πρόσβαση στὸ ἐλάχιστο νερὸ ποὺ εἶχε μείνει στὸν πυθμένα, περίπου δύο μέτρα κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους. Μοῦ ἐξήγησαν ὅτι μέχρι πρόσφατα ὑπῆρχε νερὸ στὸ ποτάμι ὅλη τὴ διάρκεια τοῦ χρόνου, ὅμως τώρα τὸ ποτάμι αὐτὸ σταματᾶ νὰ κυλᾶ τὴν περίοδο τῆς ξηρασίας. Τὸ νερὸ ἐμφανίζεται στὴν κοίτη μόνον ὅταν ξεκινᾶ ἡ περίοδος τῶν βροχοπτώσεων, τὸ καλοκαίρι. Μέχρι νὰ ἔρθει ἡ περίοδος αὐτή, οἱ κοινότητες ποὺ διψοῦν σκάβουν γιὰ νὰ βροῦν νερὸ – ἂν μπορέσουν νὰ τὸ βροῦν καὶ ἂν καταφέρουν νὰ καλύψουν τὸ κόστος γιὰ νὰ τὸ ἀντλήσουν.

Στὴ Βόρειο Αἰθιοπία, ὅπως καὶ στὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς Ἀφρικῆς, ὁ κύκλος τῶν βροχοπτώσεων ἔχει ἀλλάξει σημαντικὰ τὰ τελευταῖα χρόνια. H ζωὴ στὰ χωριὰ αὐτὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ δύο σοδειές: μιὰ ποὺ πραγματοποιεῖται κατὰ τὴ διάρκεια τῶν μικρῶν βροχοπτώσεων, τὸν Μάρτιο καὶ τὸν Ἀπρίλιο, καὶ μία, πιὸ μεγάλη ἀκόμα, ποὺ πραγματοποιεῖται κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἰσχυρότερων βροχοπτώσεων, κατὰ τοὺς καλοκαιρινοὺς μῆνες. Τὰ τελευταῖα χρόνια οἱ βροχοπτώσεις τὸν Μάρτιο καὶ τὸν Ἀπρίλιο ἔχουν σταματήσει ἐντελῶς, ἐνῶ δὲν βρέχει σταθερὰ (ὅπως παλιότερα) οὔτε τὴν περίοδο τοῦ καλοκαιριοῦ. Ἡ πείνα κάνει τὴν ἐμφάνισή της. Σχεδὸν τὰ μισὰ παιδιὰ ἔχουν πολὺ χαμηλότερο βάρος ἀπὸ τὸ κανονικό.

Στὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς Ὑποσαχάριας Ἀφρικῆς, ἰδιαίτερα στὴν περιοχὴ Sahel (εἶναι ἡ περιοχὴ ποὺ βρίσκεται νοτίως τῆς ἐρήμου τῆς Σαχάρας), οἱ βροχοπτώσεις ἔχουν μειωθεῖ σημαντικὰ τὰ τελευταῖα 25 χρόνια. Ἡ μείωση αὐτὴ συνέπεσε μὲ αὔξηση τῆς θερμοκρασίας τοῦ ἐδάφους, γεγονὸς ποὺ ἀποτελεῖ ἔνδειξη πὼς ἡ μείωση τῶν βροχοπτώσεων εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ φαινομένου τοῦ θερμοκηπίου.

Ἀνάπτυξη, ὄχι κυανόκρανους

Ἡ μείωση τῶν βροχοπτώσεων δὲν προκαλεῖ μόνο λιμοὺς καὶ χρόνια πείνα ἀλλὰ καὶ βία, καθὼς οἱ ἄνθρωποι συγκρούονται γιὰ νὰ ἐξασφαλίσουν νερὸ καὶ τρόφιμα ποὺ σπανίζουν. Ὅταν ξεσπᾶ ἡ βία σὲ περιοχὲς μὲ ἔλλειψη νεροῦ, ὅπως στὸ Νταρφοὺρ τοῦ Σουδᾶν, οἱ δυτικοὶ πολιτικοὶ ἡγέτες τείνουν νὰ βλέπουν τὸ πρόβλημα μὲ πολιτικοὺς ὅρους. Ἂν ἀναλάβουν δράση, τὸ μόνο ποὺ κάνουν εἶναι νὰ κινητοποιοῦν τὶς εἰρηνευτικὲς δυνάμεις, νὰ ἐπιβάλουν κυρώσεις καὶ νὰ ζητοῦν ἀνθρωπιστικὴ βοήθεια. Ὅμως, τὸ Σουδᾶν, ὅπως καὶ ἡ Αἰθιοπία χρειάζονται ἀναπτυξιακὴ στρατηγικὴ γιὰ τὴν καταπολέμηση τῆς πείνας καὶ τῆς λειψυδρίας περισσότερο ἀπὸ ὅσο χρειάζονται κυανόκρανους. Οἱ στρατιῶτες, ἄλλωστε, δὲν μποροῦν νὰ διατηρήσουν τὴν εἰρήνη ἀνάμεσα σὲ ἀπεγνωσμένους καὶ πεινασμένους ἀνθρώπους. Οἱ φτωχὲς ἀφρικανικὲς περιοχὲς πρέπει νὰ λάβουν βοήθεια γιὰ νὰ «προσαρμοστοῦν» στὶς ἀλλαγὲς τοῦ κλίματος, ὥστε νὰ ξεφύγουν ἀπὸ τὴ φτώχεια.

Δῶστε τους τεχνολογία

Περιοχὲς στὶς ὁποῖες ὑπάρχει ἔλλειψη νεροῦ, ὅπως ἡ Αἰθιοπία καὶ τὸ Σουδᾶν, μποροῦν νὰ προσαρμοστοῦν, τουλάχιστον ἐν μέρει, μὲ τὴ βοήθεια προηγμένων τεχνολογιῶν ποὺ βοηθοῦν στὴ συλλογὴ βρόχινων ὑδάτων, τὴ βελτίωση τῶν δεξαμενῶν γιὰ νερό, τὴν κατασκευὴ βαθιῶν πηγαδιῶν καὶ τὴν υἱοθέτηση τεχνολογιῶν στὴ γεωργία ποὺ ἐκμεταλλεύονται μὲ τὸν καλύτερο τρόπο τὶς σπάνιες αὐτὲς βροχοπτώσεις. Ἡ καλύτερη διαχείριση τῆς γῆς (ὅπως εἶναι ἡ ἀναδάσωση κατεστραμμένων δασῶν, γιὰ παράδειγμα) μπορεῖ νὰ βοηθήσει στὴν αὔξηση τῶν ὑπόγειων ἀποθεμάτων νεροῦ.

Οἱ φτωχὲς χῶρες δὲν μποροῦν νὰ πληρώσουν μόνες τους αὐτὲς τὶς τεχνολογίες. Οὔτε θὰ ἔπρεπε. Τὸ νὰ βοηθήσει κανεὶς τὶς φτωχὲς χῶρες – στὴν Ἀφρικὴ καὶ ἀλλοῦ – νὰ προσαρμοστοῦν στὶς κλιματικὲς ἀλλαγές, δὲν θὰ πρέπει νὰ θεωρεῖται φιλανθρωπία, ἀλλὰ ἀποζημίωση γιὰ ὅσα ἔχουν ὑποστεῖ οἱ φτωχότεροι ἄνθρωποι τοῦ πλανήτη. Στὶς χῶρες αὐτὲς ἔχουν δοθεῖ, ἐδῶ καὶ δεκαετίες, ὑποσχέσεις γιὰ βοήθεια προκειμένου νὰ ξεφύγουν ἀπὸ τὴ φτώχεια, ἀλλὰ χωρὶς ἀντίκρυσμα.

Ὁ κόσμος θὰ πρέπει ἐπίσης νὰ περιορίσει τοὺς μελλοντικοὺς κινδύνους γιὰ τὸν πλανήτη μειώνοντας τὶς ἐκπομπὲς ρύπων, ὥστε νὰ καταπολεμηθεῖ τὸ φαινόμενο θερμοκηπίου ποὺ εἶναι ἡ κύρια πηγὴ τῆς ἀλλαγῆς τοῦ κλίματος. Ἂν ὁ κόσμος δὲν μπορέσει νὰ περιορίσει τὶς μελλοντικὲς ἀλλαγὲς κλίματος, ἡ αὔξηση τῆς θερμοκρασίας, οἱ πλημμύρες, οἱ πιὸ ἰσχυρὲς τροπικὲς καταιγίδες, ἡ ἄνοδος τῆς στάθμης τῆς θάλασσας καὶ ἡ ἐξάπλωση τῶν τροπικῶν ἀσθενειῶν θὰ ἀποτελέσουν τεράστια ἀπειλὴ γιὰ ὁλόκληρο τὸν πλανήτη.

Ἡ προσπάθεια νὰ ἐλεγχθεῖ τὸ φαινόμενο τοῦ θερμοκηπίου ἀπαιτεῖ δεκαετίες δράσης. Ὅμως, ἂν ἀναλογιστοῦμε πόσα χρόνια χρειάζονται γιὰ νὰ ἀλλάξει ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο παράγεται ἐνέργεια στὸν κόσμο, πρέπει νὰ ξεκινήσουμε αὐτὴ τὴ δράση τώρα – καὶ οἱ πλούσιες χῶρες πρέπει νὰ ἡγηθοῦν τῆς προσπάθειας αὐτῆς.

Ἔχουν δικαίωμα…

Ἀποτελεῖ εἰρωνεία τὸ ὅτι ἡ Ἀμερική, ἡ χώρα ποὺ θέλει νὰ φαίνεται ὡς ὑπέρμαχος τῆς δημοκρατίας καὶ τῶν φτωχῶν καὶ ἀδυνάτων χωρῶν, προσφέρει τὴ μικρότερη βοήθεια ὡς ποσοστὸ τοῦ ΑΕΠ καὶ ἀρνεῖται νὰ συμμετάσχει στὶς παγκόσμιες προσπάθειες γιὰ τὸν ἔλεγχο τοῦ φαινομένου τοῦ θερμοκηπίου. Καὶ εἶναι ἀκόμη μεγαλύτερη ἡ εἰρωνεία, ἂν ἀναλογιστοῦμε ὅτι ἀφρικανικὲς χῶρες – ὅπως ἡ Αἰθιοπία – στέκονται στὸ πλευρὸ τῶν ΗΠΑ στὴ μάχη γιὰ τὴν ἐλευθερία καὶ ἐνάντια στὴν τρομοκρατία καὶ ἂς ἀντιμετωπίζουν πολλὰ προβλήματα πείνας καὶ ἀσθενειῶν.

Ἐπιπλέον, χῶρες ὅπως ἡ Αἰθιοπία κάνουν σημαντικὲς προσπάθειες γιὰ νὰ ξεπεράσουν τὰ προβλήματά τους, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι δὲν ἔχουν λάβει τὴ βοήθεια ποὺ τοὺς ἔχουν ὑποσχεθεῖ ἐδῶ καὶ χρόνια οἱ πλουσιότερες χῶρες. Οἱ Ἀφρικανοὶ ποὺ ὑποφέρουν ἀπὸ τὴν πείνα καὶ τὴ λειψυδρία, ὅπως καὶ οἱ φτωχοὶ ἄνθρωποι παντοῦ, ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ ζητοῦν πολλὰ περισσότερα ἀπὸ ὅσα δίνουν οἱ ΗΠΑ καὶ ἄλλες πλούσιες χῶρες.

Jefrey Sachs, Καθηγητὴς Οἰκονομικῶν καὶ διευθυντὴς τοῦ Earth Institute στὸ ἀμερικανικὸ πανεπιστήμιο Columbia

Project Syndicate 2005

(Πηγή:\’ΤΑ ΝΕΑ\’ 2/4/2005)