ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ
1. Ὁ Ἀλτουσὲρ γιὰ τὴν ἐξουσία
Παρακάτω θὰ ἀναφερθοῦμε στὸ Λουὶ Ἀλτουσέρ, καθὼς διαβάζοντας τὸν βρῆκα πολλὰ κοινὰ μὲ τὸ Μακιαβέλι. Ὁ Ἀλτουσὲρ ἦταν Γάλλος μαρξιστὴς φιλόσοφος. Γεννήθηκε τὸ 1918 στὴν Ἀλγερία. Σπούδασε στὸ Παρίσι, ὅπου ἔγινε καθηγητὴς τῆς φιλοσοφίας. Ἡ ζωὴ τοῦ σημαδεύτηκε ἀπὸ περιόδους ἔντονης ψυχικῆς ἀσθένειας. Κατὰ τὴ διάρκεια μίας ἀπὸ τὶς περιόδους του, σκότωσε τὴ γυναίκα του μὲ στραγγαλισμό της.[17]
Ὁ Ἀλτουσὲρ ἀξιοποιώντας τὴν πολιτικὴ φιλοσοφία τοῦ Μακιαβέλι λέει ὅτι ἡ ἀστικὴ τάξη εἶναι ἀδύνατο νὰ κυβερνήσει χωρὶς νὰ ἔχει συμμάχους ἄλλες κοινωνικὲς τάξεις. Ἀσκεῖ τὴν κυριαρχία τῆς μέσω ἄλλων κοινωνικῶν ὁμάδων. Ἡ πρακτικὴ ποὺ προτείνει στὸν ἡγεμόνα, συνίσταται στὴν τακτική, ἡ ὁποία ἐξασφαλίζει τὴ συνέχεια τῆς μόνο ἂν καὶ ἐφόσον ἡ κυρίαρχη τάξη ἡγεμονεύει προπάντων στὸ ἰδεολογικὸ ἐπίπεδο. Μία κυβέρνηση ποὺ ἔχει τὴ στήριξη καὶ τὴ συμπάθεια τοῦ λαοῦ της, μπορεῖ νὰ κυβερνήσει καὶ χωρὶς κατασταλτικοὺς μηχανισμούς. Ἡ κυριαρχία μίας τάξης στὸ πολιτικὸ ἐπίπεδο, δὲν της εξασφαλίζει τὴν ἄμεση κυριαρχία καὶ στὸ ἰδεολογικό. Γιὰ νὰ ἑδραιωθεῖ μία τάξη στὴν ἐξουσία, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐπικράτησή της στὸ ἐπίπεδο τῶν ἰδεολογιῶν. Ἡ ὁποιαδήποτε κοινωνικὴ τάξη ποὺ ἔχει τὴν ἐξουσία, ὀφείλει νὰ πείσει ὅτι οἱ ἰδέες της καὶ οἱ πρακτικὲς ποὺ ἀπορρέουν ἀπὸ αὐτές, εἶναι ἱκανὲς νὰ κάνουν τὴν κοινωνία νὰ λειτουργήσει εὔρυθμα, γιὰ τὸ κοινὸ καλό. Ἡ ἀστικὴ τάξη κατέχει τὴν κρατικὴ ἐξουσία, ὅμως ἡ βία ὡς ὅπλο δὲν τῆς εἶναι ἀρκετό. Στηρίζεται στὸ δίπολο βία-ἰδεολογία. Ἀναλύει τὰ μέσα ποὺ πρέπει νὰ χρησιμοποιήσει ὁ ἡγεμόνας, ὥστε νὰ ἑνώσει σὲ ἕνα κράτος τὶς ἰταλικὲς πόλεις. Στηρίζεται στὴ χρήση βίας μαζὶ μὲ πειθώ, δυνάμεις ποὺ εἶναι ἀπαραίτητες καὶ γιὰ τὴ μετέπειτα συνέχεια τῆς κρατικῆς ὀντότητας[18].
2. Ὁ Μισὲλ Φουκῶ γιὰ τὴν ἐξουσία
Ὁ Μισὲλ Πὼλ Φουκῶ εἶχε καθηγητὴ τὸν Λουὶ Ἀλτουσέρ. Γεννήθηκε στὸ Πουατιὲ τὸ 1926. Προερχόταν ἀπὸ εὔπορη οἰκογένεια. Ἀπέκτησε πτυχία στὴ φιλοσοφία καὶ στὴν ψυχολογία. Ἦταν Γάλλος δομιστής, μεταμοντερνιστὴς φιλόσοφος, συγγραφέας, ψυχολόγος καὶ ψυχοπαθολόγος. Ἐπηρεάστηκε ἔντονα ἀπὸ τὰ γραπτὰ τῶν Φρίντριχ Νίτσε καὶ Μάρτιν Χάιντεγκερ.[19]
Ἡ ἔννοια ἐξουσία εἶναι ἀλληλένδετη μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἀντίστασης. Ἡ ἐξουσία εἶναι σχέση, ἀσκεῖται στὰ σώματα τῶν ἀνθρώπων. Δὲν ἀποτελεῖ θεσμό, οὔτε δομή. Δὲν εἶναι συγκεντρωμένη κάπου, οὔτε αποτελει προνόμιο κάποιας ὀργανωμένης ὁμάδας ἀνθρώπων ποὺ δροῦν ἔχοντας στόχο τὴν κατάκτηση ἐξουσιαστικῶν θέσεων. Σύμφωνα μὲ τὸ συγγραφέα ἡ ἐξουσία δὲν εἶναι κάτι ποὺ ἔχει σαφῆ προέλευση καὶ κατεύθυνση. Ἡ ἀνάλυση τῆς ἐξουσίας ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴ διατύπωση ἐμπειρικῶν ἐρωτημάτων ποὺ σκοπὸ ἔχουν νὰ ἀνιχνεύσουν τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους ἀσκεῖται ἡ ἐξουσία, τὶς ἱκανότητες τοῦ ἀνθρώπινου σώματος, τὶς ὁποῖες ἡ ἐξουσία μεταχειρίζεται στὴ συνεχῆ δράση της. Ἀναφέρει ὅτι πρέπει νὰ δοῦμε τὴν ἐξουσία ἀπὸ κάτω πρὸς τὰ πάνω, ἰσχυριζόμενος ὅτι ἡ ἐξουσία δὲν ἀπορρέει ἀπὸ τὸ κράτος[20].
Θεωρεῖ ὅτι εἶναι λανθασμένη ἡ ὀπτικὴ ποὺ ἐξετάζει τὴν ἐξουσία ὡς κάτι ποὺ πηγάζει ἀπὸ τοὺς κοινωνικοὺς θεσμούς. Περιορίζει τὴν ἔννοια τῆς ἐξουσίας στὸ θεσμικὸ ἐπίπεδο, ἀγνοώντας τοὺς τρόπους μὲ τοὺς ὁποίους οἱ ἐξουσιαστικὲς σχέσεις λαμβάνουν χώρα. Ἡ ἐξουσία ἐπεκτείνεται πολὺ πιὸ πέρα ἀπὸ τοὺς θεσμούς. Ἡ ὕπαρξη τῶν κεντρικῶν μηχανισμῶν ἐξουσίας εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα μίας σειρᾶς σχέσεων ἐξουσίας-ἐπιβολῆς ποὺ ὁρίζουν διαφορὲς ἀνάμεσα σὲ παιδιὰ καὶ ἐνηλίκους, μαθητὲς καὶ δασκάλους ἢ οἰκογένειες ὑπηκόους ἢ πολίτες καὶ διοίκηση. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας διασχίζουν τοὺς μηχανισμοὺς καὶ τοὺς θεσμοὺς μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν ἐξαντλεῖται ἡ ὕπαρξη τοὺς μόνο ἐντός τους. Ἡ ἔννοια τοῦ πολιτικοῦ γιὰ τὸν Φουκῶ, εἶναι τὸ σύνολο τῶν σχέσεων δύναμης σὲ μία κοινωνία, ὅπου οἱ σχέσεις δύναμης ταυτίζονται μὲ τὶς σχέσεις ἐξουσίας[21].
Ἡ ἐξουσία δὲν ἔχει τὴ μορφὴ ἐμπορεύματος, δὲν εἶναι κάτι ποὺ ἀποκτᾶται καὶ μεταβιβάζεται. Σύμφωνα μὲ τὸ Φουκῶ ἡ ἐξουσία ὡς πλέγμα σχέσεων, ξεπερνᾶ τὴ συνταγματικότητα καὶ τὴ νομιμότητα. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας ξεπερνοῦν τὸ οἰκονομικὸ ἢ ταξικὸ ἢ συλλογικὸ συμφέρον. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας δὲ βρίσκονται σὲ ἐξωτερικὴ θέση ὡς πρὸς τὶς ὑπόλοιπες κοινωνικὲς σχέσεις. Ἐνυπάρχουν σὲ ὅλες καὶ τὶς καθορίζουν. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας δὲν ἐπιβάλλονται οὔτε μὲ τὴ βία, οὔτε μὲ τὴν ἰδεολογία. Ὁ Φουκῶ προτείνει τὸ δίπολο γνώση καὶ ἐξουσία. Ἡ ἐξουσία ἐνυπάρχει σὲ κάθε ἀνθρώπινη σχέση. Δὲν εἶναι προνόμιο τῆς κυρίαρχης τάξης. Ἡ ἐξουσία δὲν ἐπιβάλλεται, ἀλλὰ ἀσκεῖται. Ὁρίζει τὴν ἐξουσία ὡς σχέση ἀνάμεσα σὲ ἄτομα, μία σχέση ποὺ συμπυκνώνει ἕνα σύνολο δράσεων ἐπιβολῆς καὶ ἀντίστασης[22].
Ἐπιμένει νὰ μιλᾶ γιὰ πολλαπλὲς σχέσεις ἐξουσίας καὶ ὄχι γιὰ μία ἐξουσία ποὺ εἶναι μονῆς κατεύθυνσης. Εἶναι ἕνας τρόπος δράσης κάποιων πάνω σὲ κάποιους ἄλλους. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας δὲν ἔχουν στόχο νὰ ἀσκήσουν φυσικὴ βία. Δὲν εἶναι μόνο βίαιες καὶ καταναγκαστικές. Δὲν ὑπάρχει ἐξουσία χωρὶς ἀντίσταση. Ἡ ἐξουσία ὑπάρχει μόνο ἂν ἔχουμε ἀντίρροπες δυνάμεις ποὺ μάχονται μεταξύ τους, γι’ αὐτὸ κι ὁ Φουκῶ θεωρεῖ ἀπίθανη τὴν ὕπαρξη μίας κοινωνίας, χωρὶς σχέσεις ἐξουσίας23. Οἱ σχέσεις ἐξουσίας εἶναι ταυτόχρονα σκόπιμες καὶ ὄχι ὑποκειμενικές. Δὲν ὑπάρχει ἐξουσία ποὺ νὰ ἀσκεῖται χωρὶς μία σειρὰ ἀπὸ βλέψεις καὶ στόχους. Αὐτὸ ὅμως δὲ σημαίνει ὄτι απορρεει ἀπὸ τὴν ἐκλογὴ ἢ τὴν ἀπόφαση ἑνὸς ἀτομικοῦ ὑποκειμένου. Δὲν ὑπάρχει στὴ βάση τῶν σχέσεων ἐξουσίας κάποια δυαδικὴ καὶ καθολικὴ ἀντίθεση ἀνάμεσα στοὺς ἐξουσιαστὲς καὶ στοὺς ἐξουσιαζόμενους[24].
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τις ἴδιες ἀπόψεις μὲ τὸν Μέγα Φώτιο δὲ τὶς συναντοῦμε σὲ κανέναν ἀπὸ τοὺς ὑπόλοιπους. Οὔτε στὸ Μακιαβέλι, ὁ ὁποῖος παρουσιάζει ἕναν σκληρό, αὐστηρὸ καὶ βίαιο ἡγεμόνα καὶ θεωροῦσε ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν ἀντιπροσώπευε τὴν ἠθικὴ καὶ ἔτσι ἀποσυνδέθηκε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν ἠθική, οὔτε στὸν Ἀλτουσέρ, ὁ ὁποῖος στηρίζεται στὴ σχέση βίας μαζὶ μὲ τὴν πειθώ, ἀλλὰ οὔτε καὶ στὸ Φουκῶ, ὁ ὁποῖος προτείνει τὸ δίπολο γνώση καὶ ἐξουσία καὶ ἀναφέρει πὼς ἡ ἐξουσία ἐνυπάρχει σὲ κάθε ἀνθρώπινη σχέση, ἄρα δὲν εἶναι προνόμιο τῆς κυρίαρχης τάξης. Ὁ Μέγας Φώτιος ὡς σοφὸς καὶ λόγιος ἱεράρχης ἀναφέρει πὼς ὁποιαδήποτε ἐξουσία πρέπει καὶ νὰ τελεῖ ὑπὸ τὴν ἔγκριση καὶ τὴν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας καὶ πὼς τὴν ἀνώτερη ἐξουσία τὴν ἔχει ὁ Χριστός.
17. Βλ. << Λουὶ Ἀλτουσὲρ >>. Ἀναρτημένο στὴν ἰστοσελίδα http://el.wikipedia.org/wiki /%CE%9B%CE%BF%CF%85%CE%AF_%CE%91%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AD%CF%81. Ἀνάκτηση: 12/02/13.
18. Louis Althusser Machiavelli and US, Verso, London, 1999, σ.82-84.
19. Βλ. << Μισὲλ Φουκῶ >>. Ἀναρτημένο στὴν ἰστοσελίδα http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CF%83%CE%AD%CE%BB_%CE%A6%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%8E. Ἀνάκτηση: 12/02/13.
20. Μισὲλ Φουκῶ, Ἐξουσία, γνώση καὶ ἠθική, Ὕψιλον, Ἀθήνα, 1987, σ. 18-19, σ.25, σ.74.
21. Μισὲλ Φουκῶ, ἡ μικροφυσική της ἐξουσίας, Ὕψιλον, Ἀθήνα, 1991, σ.76,σ.91-93.
22. Μισὲλ Φουκῶ, Ἐξουσία, γνώση καὶ ἠθική, Ὕψιλον, Ἀθήνα,1987, σ. 18-19, σ.25, σ. 74, σ.125.
23. Μισὲλ Φουκῶ, Ἱστορία τῆς σεξουαλικότητας, Τόμος 1,ἡ δίψα τῆς γνώσης, Ἐκδόσεις: Ράππα, Ἀθήνα,1982, σ. 110-120.
24. Barry Smart, Ὑποκείμενα ἐξουσίας, ἀντικείμενα γνώσης, ἐπιμέλεια: Μαρία Πετμεζίδου, Σύγχρονη Κοινωνιολογικὴ Θεωρία, Τόμος ΙΙ, Π.Ε.Κ., Ἡράκλειο, 1999, σ. 175-178, σ. 194-196.
