Ἡ δυσκολία ἐδῶ βρίσκεται στὸ γεγονὸς ὅτι πολλὲς ἀπὸ τὶς γλῶσσες εἶναι ἀκόμα ἀνανάπτυκτες καὶ δὲν ἔχουν ἀρκετὴ πλαστικότητα καὶ πλοῦτο στὸ λεξιλόγιό τους, γιὰ νὰ χρησιμοποιηθοῦν στὴ διατύπωση μυστικῶν καὶ ἱερῶν ἐννοιῶν. Οἱ Ἱεραπόστολοι συχνὰ εἶναι ἀναγκασμένοι ὄχι μόνο νὰ ἐπινοοῦν ἕνα ἀλφάβητο, ἀλλά, τρόπον τινά, νὰ ἐπινοοῦν καὶ νὰ ἀναπτύσσουν τὴν ἴδια τὴ γλώσσα. Μία ἄλλη δυσκολία ἐμφανίζεται ὅταν ἡ μετάφραση γίνεται σὲ γλῶσσες μὴ χριστιανικῶν πολιτισμῶν, γιατί ὑπάρχουν πολλοὶ παλαιοὶ ἐννοιολογικοὶ συσχετισμοὶ καὶ γίνεται αἰσθητὴ ἡ ἔλλειψη λέξεων ἱκανῶν νὰ ἐκφράσουν τὶς νέες ἔννοιες, γιατί οἱ παλιὲς λέξεις ἔχουν πάρα πολλὲς παλιὲς σημασίες.
Ἐν πάσῃ περιπτώσει ἕνας ἱεραπόστολος πρέπει νὰ ἔχει μεγάλο φιλολογικὸ ταλέντο καὶ εὐαισθησία• μία εὐαίσθητη καὶ ζωντανὴ αἴσθηση τῆς γλώσσας• μία ἐπιθυμία καὶ δύναμη νὰ διεισδύσει στὴν ψυχὴ ἑνὸς ξένου λαοῦ καὶ νὰ τὴν κατανοήση• δηλαδή, πρέπει κανεὶς ὑπὸ ὁρισμένη ἔννοια νὰ ἔχει τὴν ἱκανότητα τῆς συμπαθητικῆς μετεμψυχώσεως.
Τὸ ἴδιο, χωρὶς ἀμφιβολία, ἀπαιτεῖται ἀπὸ κάθε κληρικὸ καὶ δάσκαλο γενικά, ἀλλὰ ἡ ἀνάγκη νὰ ὑπάρχουν αὐτὲς οἱ ἰδιότητες στὸ Ἱεραποστολικὸ ἔργο εἶναι ἰδιαίτερα ἐπιτακτική. Πολὺ συχνὰ οἱ ἱεραπόστολοι πρέπει νὰ δημιουργοῦν καὶ νὰ προάγουν τὸν πολιτισμὸ τῶν γηγενῶν, γιατί εἶναι συχνὰ ἀδύνατο νὰ σύρουν τὴ διαχωριστικὴ γραμμὴ μεταξὺ τῶν εὐαγγελικῶν δογμάτων καὶ τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Πολὺ συχνὰ εἶναι ἀνάγκη νὰ μεταβάλουν ἢ ἀκόμα καὶ νὰ διακόψουν τὴν ὅλη δομὴ ἢ τὸν ὅλο τρόπο τῆς ζωῆς ποὺ ἔχει τόσο στενὰ συνδεθεῖ μὲ τὸ εἰδωλολατρικὸ παρελθὸν καὶ ἔχει γίνει ἕνα μέρος τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Μερικὲς φορὲς εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀπομονώσουν τοὺς νεοφύτους ἀπὸ τὸν λαό τους, συχνὰ γιὰ λόγους ἀσφαλείας τους. Ἀκόμα, γιὰ νὰ ὠφεληθοῦν αὐτοὶ ἀπὸ τὸ κήρυγμα τοῦ Εὐαγγελίου, εἶναι σπουδαῖο νὰ διευρύνουν τὴν πνευματικὴ θεώρηση ἑνὸς ποιμνίου ποὺ βρίσκεται στὸ στάδιο τῆς ἀναζητήσεως, ὥστε νὰ ἀφυπνίσουν καὶ ἀνυψώσουν τὶς ἀπαιτήσεις του, καὶ αὐτὸ πάλι εἶναι δυνατὸ μόνον ὅταν τοὺς φέρουν σὲ ἐπαφὴ μὲ ἕνα ἀνώτερο πολιτισμὸ ποὺ ἤδη ἔχει ρίξει βαθειὲς ρίζες.
Γενικά, μόνο μὲ τὴν ἀποδοχὴ αὐτοῦ τοῦ ἀνώτερου πολιτισμοῦ μποροῦν νὰ ἀφυπνισθοῦν οἱ κρυμμένες δυνάμεις ἑνὸς νεοφώτιστου λαοῦ. Στὶς ἐμπειρίες τῆς καθημερινῆς ζωῆς δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ σύρει μία διαχωριστικὴ γραμμὴ μεταξὺ τῶν θρησκευτικῶν καὶ τῶν ἐγκοσμίων πραγμάτων. Σύμφωνα μὲ τὴν ἐσωτερικὴ λογική τοῦ ἴδιου τοῦ ἱεραποστολικοῦ ἔργου ἕνας ἱεραπόστολος πρέπει νὰ μπεῖ μέσα στὴν καθημερινὴ ζωὴ τοῦ λαοῦ του. Δὲν εἶναι σφάλμα τὸ νὰ ἐμπλακεῖ ἕνας ἱεραπόστολος σὲ ἐγκόσμιες ὑποθέσεις καὶ φροντίδες· τοῦτο εἶναι σφάλμα μόνο, ἂν αὐτὸς χάσει τὴν ἀληθινὴ προοπτική τοῦ Εὐαγγελίου καὶ παραδώσει τὸν ἐαυτό του στὸ πνεῦμα τοῦ κόσμου.
Εἶναι ἀναπόφευκτο γιὰ τὴν ἱεραποστολὴ νὰ \’ρθει πρόσωπο μὲ πρόσωπο μὲ τὴν πολιτεία, δηλαδὴ νὰ συνεργαστεῖ μαζί της, ἢ τουλάχιστο νὰ ἐργαστεῖ παράλληλα μὲ τοὺς ἐξαναγκαστικοὺς καὶ ὀργανωτικοὺς θεσμοὺς τῆς πολιτείας, ἀλλ\’ εἶναι δύσκολο νὰ πεῖς ποιὸ εἶναι τὸ δυσκολότερο, νὰ συνεργαστεῖ ἢ νὰ παλέψει μαζί της. Ἡ βοήθεια καὶ οἱ διευκολύνσεις ἀπὸ τὴν πολιτεία γενικὰ περιπλέκουν μᾶλλον τὸ πνευματικὸ ἔργο ἑνὸς Ἱεραποστόλου. Τὸ νὰ χρησιμοποιήσει ἡ ἱεραποστολή, μία ἄμεση δύναμη δὲν εἶναι τόσο ἐπικίνδυνο, ἀλλὰ ἡ μὲν χρήση τῆς ἰσχύος καὶ τῆς δυνάμεως τῆς Πολιτείας ἐξαναγκάζει σὲ μεταστροφὴ μὲ τὸν ὑπερβολικὸ φόβο ποὺ ἀπὸ μόνη της προκαλεῖ, ἡ δὲ πολιτιστικὴ ὑπεροχὴ της ἐπιβάλλεται μὲ τὴν ἀνώτερη λάμψη της, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ γνήσια ἁπλότητα μιᾶς χριστιανικῆς μεταστροφῆς καὶ ἡ κατὰ Θεὸν αὔξησή της νὰ δυσχεραίνεται καὶ ὁ ρυθμὸς τοῦ ἱεραποστολικοῦ ἔργου νὰ γίνεται πολὺ ταχύς.
Μερικὲς φορὲς ἡ ἱεραποστολὴ ἀναπόφευκτα ἔρχεται σὲ σύγκρουση μὲ τὴν πολιτεία· γιατί μπορεῖ νὰ συμβεῖ τὸ συμφέρον τῆς πολιτείας νὰ ἀπαιτεῖ καθυστέρηση τῆς κινήσεως τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν νεωτέρων ἐθνῶν ἢ μερικὲς φορές, ἀντίθετα, τὸ κράτος μπορεῖ νὰ χρησιμοποιεῖ τὸ βάπτισμα σὰν μέσο γιὰ νὰ ἐξαναγκάσει αὐτὰ τὰ ἔθνη νὰ μποῦν σὲ μιὰ κεντρικὴ πολιτισμένη πολιτικὴ ἐνοποίηση. Στὴν περίπτωση τῶν τοπικῶν διαλέκτων, ἐπίσης, οἱ μέθοδοι τοῦ εὐαγγελισμοῦ μπορεῖ νὰ φαίνωνται ἐπιζήμιες ἀπὸ τῆς πλευρᾶς τοῦ κράτους. Τὸ νὰ βρεῖς ἕνα δρόμο διὰ μέσου ὅλων αὐτῶν τῶν δυσκολιῶν καὶ συγκρούσεων στὴν προσπάθεια νὰ δημιουργήσεις χριστιανικὴ ζωὴ εἶναι δυνατὸ μόνο, ἂν ἔχης δημιουργικὴ ἔμπνευση καὶ ὀξύνοια.
