ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α’
ΑΠO ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ (1-323)
Ἀρχὴ καὶ καταγωγὴ τῆς ἐν τῇ ἀρχεγόνῳ Χριστιανικὴ Ἐκκλησία καθιερωθείσης ἱερᾶς Μουσικῆς.
Ἡ ἱστορία διηγεῖται ὅτι πρὸ τῆς ἱδρύσεως τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας ὁ ἑλληνικὸς πολιτισμός, διὰ τῆς ἀπεράντου κυριαρχίας τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου μεταφυτευθείς ἐκ τῆς Ἑλλάδος, ἐξηπλώθη εἰς τὰς εὐρείας ἀσιατικάς χώρας ἀπὸ τῶν ὀρέων τῆς Μακεδονίας μέχρι τῆς Ἰνδικῆς καὶ ἀπὸ τῆς Κασπίας μέχρι τῆς Αἰθιοπίας, ἐπαγιώθη δὲ ἴδια εἰς τὴν μικρᾶν Ἀσίαν, τὴν Ἀρμενίαν, τὴν Συρίαν, τὴν Παλαιστίνην καὶ τὴν Αἴγυπτον. Διὰ δὲ τῶν διαδόχων τοῦ μεγαλεπηβόλου Μακεδόνος μονάρχου, τῶν Πτολεμαίων καὶ Σελευκιδῶν, ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα, ἡ ἑλληνικὴ μουσική, πᾶσαι αἱ ἑλληνικαὶ τέχναι καὶ ἐπιστῆμαι καὶ ἡ ἑλληνικὴ βιομηχανία ἐκαλλιεργήθησαν τοσούτον εἰς πλείστας μεγάλας πόλεις, ἂς ἔκτισαν οἱ μεταναστεύσαντες ἐν τῇ Ἀνατολῇ Ἕλληνες, ὥστε ἡ ἐν Κιλικία Ταρσός, ἐν ῇ ἐγεννήθη κι ἐπαιδεύθη τὸ πρῶτον ὁ ἑβραϊκῆς καταγωγῆς μέγας τῶν ἐθνῶν Ἀπόστολος Παῦλος, εἶχεν ἑλληνικᾶς σχολάς, αἴτινες, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Στράβωνος, ἐφημίζοντο ὡς ὀνομαστότεραι τῶν ἐν Ἀθήναις καὶ Ἀλεξανδρείᾳ σχολῶν ἐν τὲ τῇ σπουδῇ τῆς Φιλοσοφίας καὶ τῆς ἄλλης ἐγκυκλίου παιδεύσεως. Ἐπὶ τοσούτον δὲ ἡ ἑλληνικὴ μουσική, ἤτις ἦν ἐκ τῶν κυριωτέρων μοχλῶν τοῦ ἑλληνικοῦ πoλιτισμoύ, ἐκαλλιεργήθη καὶ ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἐθνῶν τῆς Ἀσίας, τῶν ἐξελληνισθέντων ὑπὸ τὴν κυριαρχίαν τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου καὶ τῶν διαδόχων αὐτοῦ, ὥστε, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Χαιρωνέως φιλοσόφου Πλουτάρχου «Καὶ Περσῶν καὶ Σουσιανῶν καὶ Γεδρωσίων παῖδες, τὰς Σοφοκλέους καὶ Εὐριπίδου τραγωδίας ἦδον».
Ἀφοῦ δὲ διὰ τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ ἐπετεύχθη ὁ ἐξελληνισμὸς τῆς Ἀσίας, ἀναφαίνεται ἐν Παλαιστίνη ὁ Χριστιανισμός, εἰς ὂν ὁ ἀνατολικὸς ἑλληνισμὸς ἐχορήγησε τὴν τελειοτάτην καὶ τεχνικωτάτην τῶν γλωσσῶν, τὴν ἑλληνικήν, δὶ’ἧς καὶ μόνης τὰ δόγματα καὶ αἳ ὑψηλαὶ ἀλήθειαι καὶ ἔννοιαι τῆς νέας θρησκείας ἠδύναντο νὰ ἐξηγηθῶσι, νὰ ἀναπτυχθῶσι καὶ νὰ διαδοθῶσιν εἰς ἅπασαν τὴν Ἀνατολήν, ἐχορήγησε τοὺς ἀστικοὺς νόμους, δὶ’ ὧν ἡ χριστιανικὴ διδασκαλία ἠδύνατο νὰ διοργανωθῆ ὡς θρήσκευμα θετικόν, ἐχορήγησε καὶ τὴν ἑλληνικὴν μουσικήν, ἤτις ὡς πρὸς τὴν ἀνάπτυξιν καὶ τὴν δύναμιν ἐθεωρεῖτο κατὰ τοὺς χρόνους τῆς ἱδρύσεως τῆς χριστιανικῆς ἐκκλησίας ἀνωτέρα πάσης ἄλλης. Ἐντεῦθεν καὶ πᾶσαι αἱ χριστιανικαὶ ἐκκλησίαι κατὰ τὴν σύστασιν αὐτῶν καθιέρωσαν διὰ τὴν θείαν λατρείαν μέλη τῆς ἐθνικῆς τῶν Ἑλλήνων μoυσικῆς.
Καὶ οἱ πρῶτοι Ἕλληνες χριστιανοὶ μὴ ἀπαρνηθέντες μετὰ τῆς εἰδωλολατρείας πᾶν ὅ,τι ἑλληνικὸν ὡς εἰδωλολατρικὸν καὶ βέβηλον, ἀλλὰ διατηρήσαντες πιστῶς τὰ πατρώα, ἤτοι τὴν γλώσσαν τῆς εἰδωλολατρείας ἐν ταῖς χριστιανικαῖς προσευχαῖς καὶ πλεῖστα εἰδωλολατρικὰ ἱερὰ ἔθιμα τῆς τῶν ἀρχαίων ἱεροτελεστίας ἐν ταῖς χριστιανικαῖς ἱεροτελεστίαις, δὲν ἀπηρνήθησαν ἀναμφιβόλως οὐδὲ τὴν πάτριον μουσικήν, τὸ ἐπικόσμημα τῆς θείας λατρείας, ἀλλὰ διετήρησαν καὶ διέσωσαν ταύτην καὶ ἐν ταῖς χριστιανικαῖς προσευχαῖς. Ἐκ πολλῶν δὲ πατερικῶν χωρίων, καὶ ἴδια ἐκ τῆς σφοδρᾶς πολεμικῆς τοῦ χρυσορρήμονος Ἰωάννου κατὰ τῆς συγχρόνου τῶν ἐθνικῶν θυμελικῆς Μουσικῆς, καταδείκνυται ὅτι ἡ τὸ πρῶτον ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς εἰσαχθεῖσα Μουσικὴ ἔφερε τὸν ἀφελῆ καὶ ἀνεπιτήδευτον χαρακτήρα τῆς ἀρχαίας εὐρύθμου λεγομένης ἑλληνικῆς μουσικῆς, ἥν οἱ πρῶτοι ἀποστολικοὶ πατέρες παρέλαβον ἐκ τῆς τῶν ἐθνικῶν ἱερᾶς Μουσικῆς, καὶ ἥτις ἦν ὅλως διάφορος τῆς εὐμελοῦς καί, κατὰ Πλάτωνα, θυμελικῆς Μουσικῆς. Ἀναμφισβήτητον δὲ τυγχάνει ὅτι oἱ ἀποστολικοὶ πατέρες πᾶν ὅ,τι ὑγιὲς εὗρον καὶ προσῆκον τῷ πνευματικῷ χαρακτήρι τοῦ χριστιανισμοῦ παρέλαβον ἐκ τῆς ἐθνικῆς μουσικῆς. Τῷ ἐκλεκτικῷ τούτῳ τρόπῳ τῶν πρώτων ἀποστολικῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ἠκολούθησαν καὶ οἱ διάδοχοι αὐτῶν, ὡς μαρτυρεῖ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς ρητῶς λέγων «Χρηστομαθῆ, φημί, τὸν πάντα ἐπὶ τὴν ἀλήθειαν ἀναφέροντα, ὥστε καὶ ἀπὸ Γεωμετρίας καὶ Μουσικῆς, καὶ ἀπὸ Γραμματικῆς καὶ Φιλοσοφίας αὐτῆς δρεπόμενον τὸ χρήσιμον, ἀνεπιβούλευτον φυλάττειν τὴν πίστην (Στρωματ. Κέφ. Θ’.).
Ἡ ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ἐκκλησίᾳ εἰσαγωγή, τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς μαρτυρεῖται πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ ἐκ τῶν ἑξῆς: 1) Ἐν ταῖς χώραις, ἐν αἷς ἔζησαν καὶ ἐμουσούργησαν οἱ τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ χριστιανισμοῦ μελωδοί, ἐπιτόπιος μουσικὴ ἦν ἡ Ἑλληνική, ἡ ἐκ τῆς Ἑλλάδος διὰ τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου καὶ τῶν Πτολεμαίων καὶ Σελευκιδῶν μεταφυτευθεῖσα. 2) Πάντες oἱ μελωδοὶ καὶ ὑμνογράφοι τῆς χριστιανικῆς ἀρχαιότητος, ὄντες ἐγκρατέστατοι τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ὡς μαρτυροῦσι τὰ συγγράμματα αὐτῶν, ἦσαν εἰδήμονες καὶ τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς, καὶ ἐπὶ τῇ βάσει ταύτης ἐμέλιζον τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς ὕμνους ἐφαρμόζοντες ἐπὶ τῶν ἀρχαίων ἐθνικῶν μελωδιῶν χριστιανικὰ κείμενα. 3) Οἱ ἱστορικοὶ Ἕλληνες τὲ καὶ Εὐρωπαῖοι παραδέχονται ὅτι ἡ τεχνικὴ διασκευὴ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς ἐχρησίμευσεν ὡς βάσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ἄλλοις λόγοις, ἡ παρ’ ἡμῖν ἱερὰ μουσικὴ τυγχάνει διάδοχος καὶ κληρονόμος καὶ θυγάτηρ γνησία τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς τέχνης, καὶ ὅ,τι ἔχει αὔτη ἐκ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γενεαλογεῖται. Δὲν δυνάμεθα βεβαίως νὰ ἰσχυρισθῶμεν ὅτι τὰ συστήματα, τὰ γένη, oἱ ἦχοι, αἱ χρόαι κτλ. τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς μουσικῆς, διεσώθησαν ἐν τῇ ἡμετέρα μουσικῇ ὡς εἶχoν τὸ πάλαι, οὐχ ἦττoν ἀναμφίβολον εἶναι ὅτι ἡ μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας διέσωσε κατ’ ἀδιάλειπτον παράδοσιν τρία συστήματα, τρία γένη, ὀκτὼ ἤχους, ἡμιτόνια, τριτημόρια καὶ τεταρτημόρια τόνων, καὶ τὴν κλίμακα, ἥτις ἀπὸ τῆς ὑπάτης μέχρι τῆς νήτης ἔχει τὸ μέγεθος τοῦ πρὸ τοῦ Τερπάνδρου δωρικοῦ ὀκταχόρδου.
***
Τὸ ζήτημα τῆς γνησιότητος τῆς μουσικῆς τῆς χριστιανικῆς ἀρχαιότητος θεωροῦντες ἐκ τῶν ζωτικωτάτων, ἐρχόμεθα ἵν’ ἀνασκευάσωμεν τὴν δοξασίαν ἐνίων, θεωρησάντων τὴν ἡμετέραν μουσικὴν καθαρῶς Ἑβραϊκὴν Μουσικὴν καὶ μὴ ἔχουσαν σχέσιν πρὸς τὴν ἀρχαίαν ἑλληνικήν.
Οἱ τὴν μουσικὴν τῆς Ἐκκλησίας Ἑβραϊκὴν θεωροῦντες, ἐστηρίζοντο πάντως εἰς τὴν ὁμοιότητα μελῶν τινῶν τῆς χριστιανικῆς ἀρχαιότητος πρὸς τὴν Ἑβραϊκὴν μουσικήν, ἥτις ἐτηρήθη ἴσως ὑπὸ τῆς ἐν Ἱερουσαλὴμ συστάσης πρώτης Ἐκκλησίας, τῆς ἀπαρτιζομένης ἐξ Ἑβραίων μόνον, οὐχὶ δὲ καὶ ὑπὸ τῶν Ἑβραίων τῶν λεγομένων τῆς διασπορᾶς, οἵτινες καθιέρωσαν διὰ τὴν δημόσιον λατρείαν μέλη τῆς ἐθνικῆς τῶν Ἑλλήνων μουσικῆς. Καὶ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς ἱστορεῖ ὅτι ἡ φωνητικὴ μουσικὴ τῶν Ἑβραίων ὠμοίαζε μόνον πρὸς τὴν ἑλληνικὴν μουσικὴν τοῦ δωρίου μέλους, καὶ ὅτι oι Ἕλληνες ὡς ἐρασταὶ τῆς μουσικῆς καὶ εἰδήμονες τῆς θεωρίας τῆς Ἑβραϊκῆς μουσικῆς ἐπεξειργάσθησαν ταύτην κατὰ τὰς θεωρητικᾶς ἀρχὰς τῆς Ἑλληνικῆς μουσικῆς. Ἀλλ’ ἐὰν μέλη τινὰ τῆς Ἐκκλησίας ὠμοίαζον πρὸς τὰ τῆς Ἑβραϊκῆς μουσικῆς, ἐκ τούτου δὲν ἀποδεικνύεται ὅτι ἡ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν εἰσαχθεῖσα μουσικὴ ἦν ἡ Ἑβραϊκή, ἀφοῦ μάλιστα καὶ ἡ τῶν Ἑβραίων, ὑπὸ τὴν ἑλληνικὴν ἐπιρροὴν κατὰ τὸν ἐξελληνισμὸν τοῦ ἐν Παλαιστίνη καὶ Ἀλεξανδρεία Ἰουδαϊσμοῦ, πολλῷ πρὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως εἶχε καταπέσει. Ἱστορεῖται ὅτι κατὰ τὴν Β’ π.Χ. ἑκατονταετηρίδα ἅπας ὁ δημόσιος καὶ ἰδιωτικὸς βίος τῶν Μακκαβαίων ἀνεπλάσθη ἐπὶ τὸ ἑλληνικώτερον, μεγάλη δὲ μερὶς Ἑβραίων προσφιλῶς διέκειτο πρὸς τὰ ἑλληνικὰ ἤθη, ψυχρῶς δὲ πρὸς τὸ πάτριον θρήσκευμα καὶ πολίτευμα. Αὐτοὶ οἱ Ἑβραῖοι ἐν τῇ Ἁγία Γραφῇ περιγράφουσιν ὁλόκληρον τὸ σύστημα τοῦ ἐξελληνισμοῦ τῆς Παλαιστίνης, ἀποκαλοῦντες βασιλείαν Ἑλλήνων τὴν βασιλείαν τῶν Σελενκιδῶν, καὶ μετάθεσιν εἰς τὰ ἑλληνικά, τὴν ἀποδοχὴν τοῦ ἐπιβαλλομένου ἑλληνικοῦ βίου ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ἀντιόχου τοῦ Δ’. Οἱ Ἑβραῖοι λοιπὸν πρὸ τῆς ἱδρύσεως τῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὴν ἑλληνικὴν ἐπιρροὴν ἐξελληνισθέντες, χρῆσιν ἐποιοῦντo τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης, ἐν ῇ ἀνεγίνωσκον τὴν Ἁγίαν Γράφην, καὶ εἰς ἥν ἔγραφον τὰ συγγράμματα αὐτῶν δύο ὀνομαστοὶ Ἰουδαῖοι συγγραφεῖς τῆς Α’ μ.Χ. ἑκατονταετηρίδος, Ἰώσηπος ὁ Φλάβιος καὶ Φίλων ὁ Ἰουδαῖος. Ὑπετάχθη δὲ ἡ Ἑβραϊκὴ μουσική, ὁλοσχερῶς ὑπὸ τὸ σκῆπτρον τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς μετὰ τὴν κατάργησιν τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ (70 μ.Χ.) ὑπὸ τοῦ Οὐεσπασιανοῦ καὶ τoυ υἱoῦ αὐτοῦ Τίτου, καὶ τὴν ἔκτοτε διασποράν τῶν Ἑβραίων εἰς ἁπάσας τῆς οἰκουμένης τὰς χώρας.
***
Ἐξετάσωμεν ἤδη μήπως ἡ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν εἰσαχθεῖσα μουσικὴ ἦτο ρωμαϊκῆς καταγωγῆς, ἀφοῦ ἡ Ἑλλὰς πρὸ τῆς ἱδρύσεως τῆς τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ὑπέκυψεν εἰς τὴν ρωμαϊκὴν κυριαρχίαν.
Ἐν τῇ ἀρχῇ τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας, ἡ Ἑλλὰς καίπερ στερηθεῖσα τῆς πολιτικῆς αὐτῆς ἀνεξαρτησίας, ἐν τούτοις διετέλει ὁ μόνος παιδαγωγὸς ἐν τῇ σφαίρᾳ τῶν τεχνῶν. Ὁ ρωμαϊσμὸς δὲν κατώρθωσεν ἐν Ἀνατολή ὅ,τι κατώρθωσεν ὁ ἑλληνισμός· ὁ ρωμαϊσμὸς δὲν κατώρθωσε νὰ μεταδώση εἰς τοὺς ὑπὸ τὸ σκῆπτρον αὐτοῦ λαοὺς τὴν γλώσσαν, τὴν μουσικήν, τὰ ἤθη, τὸν χαρακτήρα αὐτοῦ. Ὁ ρωμαϊσμὸς οὐδ’ ἐπεχείρησε νὰ καταπολεμήση τὴν ἑλληνικὴν γλώσσαν, ἡ δὲ μεγάλη ἑλληνικὴ κοινωνία ἔμενεν ὅλως ἀλλοτρία τῆς τῶν κρατούντων γλώσσης καὶ ἐξηκολούθει λαλοῦσα καὶ γράφουσα τὸ πάτριον ἰδίωμα. Οἱ Ρωμαῖοι ἀντὶ νὰ ἐπιβάλλωσιν εἰς τοὺς Ἕλληνας τὴν ἰδίαν αὐτῶν γλώσσαν, αὐτοὶ τὴν ἑλληνικὴν ἐξεμάνθανον. Ἐν Ρώμη οὐ μόνον oἱ φιλόσοφοι, oἱ ρήτορες, oἱ συγκλητικοὶ καὶ oἱ στρατηγοί, ἀλλὰ καὶ οἱ ὕπατοι καὶ οἱ αὐτοκράτορες διελέγοντο ἐνίοτε καὶ ἔγραφον ἑλληνιστί, καὶ ἐπὶ πάσι τούτοις αἱ δέσποιναι καὶ αἱ θεραπαινίδες αὐτῶν. Διὰ τοῦτο οὐδὲν τὸ ἄπορον ὅτι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφων καὶ πρὸς Ρωμαίoυς ἐπιστολὴν δὲν συνέταξε ταύτην ἐν τῇ λατινικῇ γλώσσῃ, ἀλλ’ἐν τῇ ἑλληνικῇ.
Ἡ ἐπιρροὴ δὲ τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς ἐπὶ τῆς τῶν Ρωμαίων ὑπῆρχε πρὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως, ὡς ἀποδεικνύεται ἐξ ἱστορικῶν μαρτυριῶν. Ὁ ὕπατος Μάνλιος Καπιτωλίνος (250 π.Χ ) ἴνα ἑορτάσῃ ἐπισήμως τὰς κατὰ τῶν Γαλατῶν νίκας αὐτοῦ προσκαλεῖ ἐξ Ἑλλάδος τοὺς ἐπιφανέστερους μουσικούς. Κατὰ τὴν ἵδρυσιν τῆς Ἐκκλησίαs, ὄτε oἱ Ρωμαῖοι διετέλουν τὸ ἰσχυρότερον κράτος ἐν τῷ κόσμῳ, εἶχον ἐπίσης οἱ Ἕλληνες μουσικοὶ μεγάλην σημασίαν ἐν Ρώμῃ. Ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ Αὐγούστου (64 π.Χ.) ἡ Ρώμη ἐνθέρμως ἐπροστάτευσε τὴν ἑλληνικὴν μουσικήν. Ὁ Τιβέριος (42 π.Χ.-37 μ.Χ.) μετὰ ἰδιαιτέρας ἐπιμελείας ἐνησχολεῖτο περὶ τὴν ἑλληνικὴν μουσικήν, καὶ ὁ διάδοχος αὐτοῦ Καλλιγούλας (37-41 μ.Χ.) καὶ ὁ Κλαύδιος, κατὰ τὰς ἐπισημοτέρας ἐορτᾶς προσεκάλουν μουσικοὺς ἐξ Ἑλλάδος καὶ δαψιλῶς ἀντήμειβον αὐτούς. Ὁ αὐτοκράτωρ Νέρων (54-68 μ.Χ.), καλὸς μουσικὸς καὶ ἀοιδός, ἐδείκνυε μεγάλην κλίσιν πρὸς τὴν ἑλληνικὴν μουσικὴν καὶ οὒχ ἅπαξ παρίστατο ἐν πάσι τοῖς δημοσίοις ἀγῶσιν. Ἐκ τῶν ἀνωτέρω ἐξάγεται ὅτι οἱ Ρωμαῖοι κατὰ τὴν ἵδρυσιν τῆς Ἐκκλησίας ὅσον ἀφορᾶ τὴν μουσικὴν αὐτῶν ἀμέσως τὲ καὶ ἐμμέσως ἐξηρτῶντο ἀπὸ τῆς Ἑλλάδος, ἥτις ἦτο τὸ ἀληθὲς βασίλειον τῆς μουσικῆς τέχνης. Συμπεραίνοντες δὲ λέγομεν ὅτι ἡ εἰς τὴν ἀρχέγονον χριστιανικὴν Ἐκκλησίαν εἰσαχθεῖσα μουσικὴ δὲν ἦτο οὔτε ἑβραϊκῆς, οὔτε ρωμαϊκῆς, ἀλλ’ ἑλληνικῆς καταγωγῆς.
