Κύριε διευθυντά
Από µια πρόσφατη συζήτηση κατάλαβα ότι λίγοι γνωρίζουν σήµερα πώς λειτουργούσε η ∆ηµοκρατία στην Αθήνα του Περικλή και πόσο επηρέαζε τη ζωή των πολιτών. Ξέρουν µεν όλοι ότι οι γυναίκες δεν συµµετείχαν στη διοίκηση, αλλά αγνοούν ότι τους βουλευτές δεν ψήφιζε κανένας, αλλά τους επέλεγαν στην ουσία δέκα (10) άτοµα, οι ληξίαρχοι των δέκα φυλών της Αθήνας και µάλιστα ετησίως. Εκλογές γίνονταν κάθε χρόνο, αλλά όχι µε ψηφοφορία. Γίνονταν µε κλήρωση 50 ατόµων από κάθε φυλή, που την έκανε ο ληξίαρχος της φυλής. Αυτοί που κληρώνονταν αποτελούσαν για ένα χρόνο τη Βουλή των Πεντακοσίων (από περίπου 40.000 ενήλικους Αθηναίους πολίτες), ενώ το κυβερνητικό έργο διεκπεραίωναν εκάστοτε για ένα δέκατο του έτους 50 εξ αυτών, οι πρυτάνεις. Πρωθυπουργός, «επιστάτης των πρυτάνεων», ήταν εκάστοτε, µόνο για µία µέρα, ένας από τους πρυτάνεις. Γενικά, η συµµετοχή στα κοινά ήταν πολύ πιο άµεση και συνεχής από ό,τι σήµερα. Οποιος ψήφιζε να γίνει πόλεµος ήξερε ότι ο ίδιος έπρεπε να παραταχθεί στις µάχες, ενώ η ψήφος του ήταν πάντα φανερή, µε εξαίρεση τον οστρακισµό.
Συνελεύσεις του ∆ήµου γίνονταν µόνο για να συζητηθούν σηµαντικά θέµατα, περίπου µία κάθε µήνα, και είχαν απαρτία αν παρευρίσκονταν τουλάχιστον 6.000 πολίτες (συνήθως όσοι σύχναζαν στην αγορά). Η πιθανότητα να γίνει κανείς βουλευτής έστω µία φορά στη ζωή του σε έναν ενεργό βίο ως πολίτης περίπου 40 ετών, από τα 20 µέχρι ίσως τα 60 του χρόνια, ήταν λοιπόν 500 επί 40 διά 40.000, δηλαδή 1/2, περίπου 50%.
Μπορεί κάποιος να ήταν τεχνίτης, βοσκός, γεωργός ή ψαράς. Οταν κληρωνόταν, έπρεπε να παρατήσει τη δουλειά του για ένα χρόνο και να συνεδριάζει στη Βουλή. Μπορούσε, βέβαια, να δηλώσει αδυναµία, αλλά τότε χαρακτηριζόταν ως «ιδιώτης», δηλαδή άτοµο ανίκανο να συµµετάσχει στα κοινά. Ετσι, υπήρχε γενική επιδίωξη να αποκτήσουν οι άρρενες τουλάχιστον στοιχειώδη µόρφωση, παρόλο που αυτή ήταν µόνο ιδιωτική και αµειβόµενη. Από τον χαρακτηρισµό των απεχόντων από τα κοινά προέκυψε και η λέξη idiot (ηλίθιος) που υπάρχει σήµερα σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ομως, αυτό που χαρακτήριζε την πολύ πιο άμεση, απ’ ό,τι σήμερα, συμμετοχή στα κοινά δεν ήταν τόσο η συμμετοχή σε συνελεύσεις του Δήμου ή η δυνατότητα να γίνει κανείς βουλευτής, όσο το να γίνει δικαστής στην Ηλιαία. Οι δικαστές κληρώνονταν επίσης ετησίως, ήταν όμως συνολικά 6.000 και δίκαζαν κατά τμήματα μερικών εκατοντάδων δικαστών. Λειτουργούσαν, δηλαδή, ταυτοχρόνως ως δικαστές και ως ένορκοι και πληρώνονταν ανά συνεδρίαση. Σε 40 χρόνια ενεργού πολιτικού βίου κληρωνόταν, εποµένως, κανείς κατά µέσον όρο έξι φορές (6) σε ετήσια διαθεσιµότητα ως δικαστής (40 x 6.000 / 40.000). Βουλευτής γινόταν ένας πολίτης µε πιθανότητα 50%, αλλά δικαστής θα γινόταν οπωσδήποτε µερικές φορές στη ζωή του. Αυτό εξηγεί, ίσως, την έµφαση που δίνει η αρχαία τραγωδία σε θέµατα σύγκρουσης αντιλήψεων περί δικαίου, που την κάνει ακόµη σήµερα τόσο επίκαιρη και σηµαντική.
Ουσιαστικό επακόλουθο της λειτουργίας µιας τέτοιας δηµοκρατίας ήταν και η τάση για διαλεκτική αντιπαράθεση και συζήτηση για κάθε θέµα µε ανάπτυξη λογικών επιχειρηµάτων. Αυτό µοιραία επηρέασε τον τρόπο γραφής τόσο των φιλοσόφων (Πλατωνικοί διάλογοι) όσο και όσων ανέπτυξαν και χρησιµοποιούσαν Μαθηµατικά, όπως αρχιτέκτονες, αστρονόµοι, γεωγράφοι, γεωµέτρες κ.λπ. Οι γράφοντες ήξεραν ότι απευθύνονται σε αναγνωστικό κοινό που έχει συνηθίσει να σταθµίζει επιχειρήµατα και δεν τα δέχεται άκριτα.
ΠΗΓΗ: Ἀπό τίς ἐπιστολές στήν ἐφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 16/7/2023
