Ἀποκρυπτογραφημένες μυστήριες σημειώσεις τοῦ συγγραφέα στὸ περιθώριο τῶν σελίδων τοῦ σημαντικοῦ γι΄ αὐτὸν βιβλίου.
 

Στὴν Μόσχα ἔγινε ἡ παρουσίαση ἀντιγράφου τοῦ Εὐαγγελίου ποὺ ἀνῆκε στὸν Ντοστογιέφσκι, βιβλίο ποὺ τὸν συνόδευσε σὲ ὅλη του τὴν ζωή, ἀπὸ τὴν περίοδο τῶν καταναγκαστικῶν ἔργων μέχρι τὸν θάνατό του. Οἱ ἐπιστήμονες κατάφεραν νὰ ἐντοπίσουν χίλιες πεντακόσιες σημειώσεις, παρατηρήσεις ἀποτυπωμένες ὅλες ἀπὸ τὸν μεγάλο συγγραφέα. Μήπως ἄραγε αὐτὲς οἱ μυστήριες σημειώσεις ἀποτελέσουν τὸ κλειδὶ γιὰ καλλιτεχνικὲς ἀποκαλύψεις; Ἀκόμη κι αὐτὴ ἡ ἐξωτερικὴ μορφὴ τῆς ἔκδοσης ἔχει κάτι τὸ μοναδικό: πέντε τόμοι στοιβαγμένοι σὲ θήκη ποὺ μοιάζει μὲ πολεμίστρα – μὲ φυλακόπορτες καὶ παραθυράκια. Ὁ πιὸ σημαντικὸς ἀπὸ ὅλους τοὺς τόμους: τὸ ἀντίγραφο τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ντοστογιέφσκι. Δεξιὰ κι ἀριστερά, σχολιασμοὶ τῶν σημειώσεων τοῦ συγγραφέα. Δύο ἀκόμη τόμοι εἶναι συλλογὲς ἐπιστημονικοῦ ὑλικοῦ κι ἔρευνας. «Στὸ παγκόσμιο λογοτεχνικὸ στερέωμα ὑπῆρξε πλῆθος συγγραφέων ποὺ γνώριζαν σὲ βάθος τὸ περιεχόμενο τῆς Βίβλου», σχολιάζει ὁ Δόκτωρ Λογοτεχνίας Βλαδίμηρος Ζαχάρωφ, ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐμπνευστὲς τῆς ἐρευνητικῆς μελέτης. «Μετὰ βίας βρίσκεις, ὅμως, κάποιον σὰν τὸν Ντοστογέφσκι, ποὺ ἐπὶ τέσσερα συνεχῆ χρόνια δὲν διάβαζε τίποτε ἄλλο παρὰ τὸ Εὐαγγέλιο βιώνοντάς το σὰν τὸ πεπρωμένο του».

Ἀνάσταση τοῦ Ρασκόλνικωφ

Τὸ βιβλίο δώρισε στὸν συγγραφέα ἡ σύζυγος τοῦ Δεκεμβριστῆ Φονζίβιν. Αὐτὸ συνέβη χρονικὰ κάπου μετὰ τὴν ἀνακοίνωση τῆς ἐτυμηγορίας γιὰ τοὺς συμμετέχοντες στὸν κύκλο Πετρασέβσκι (Petrashevsky), στὸ Τομπόλσκ, ὅπου οἱ κατάδικοι περίμεναν τὴν μεταγωγή τους στὰ κάτεργα τοῦ Ὄμσκ. Οἱ σύζυγοι τῶν Δεκεμβριστῶν, σὰν ἀποτέλεσμα τῆς ἄσκησης πίεσης πάνω στὸν ἐπικεφαλῆς τῆς φυλακῆς διαμετακόμισης, συναντήθηκαν μὲ τοὺς φυλακισμένους καὶ δώρισαν στὸν καθένα τους ἀπὸ μιὰ Καινὴ Διαθήκη. Στὴ συνέχεια, Ντοστογιέφσκι καὶ Ναταλία Φονβίζινα ἀλληλογραφοῦν μεταξύ τους γιὰ πολλὰ χρόνια. Σ’ ἐκείνην εἶναι ποὺ ἀπευθύνεται μὲ τὰ γνωστὰ λόγια «θὰ προτιμοῦσα νὰ μείνω μὲ τὸν Χριστὸ παρὰ μὲ τὴν ἀλήθεια». «Τὸ εὐαγγέλιο ἦταν τὸ μόνο βιβλίο ποὺ ἐπιτρεπόταν στὴ φυλακή», θυμόταν ὁ Φιόντορ Μιχαϊλοβιτς. «Βρισκόταν κάτω ἀπὸ τὸ μαξιλάρι μου στὸ κάτεργο. Τὸ διάβαζα καὶ τὸ διάβαζα καὶ σὲ ἄλλους. Ὅλοι οἱ φυλακισμένοι ἔμαθαν νὰ διαβάζουν μὲ αὐτὸ τὸ βιβλίο…\”

Ὁ συγγραφέας μεταφέρθηκε ἀπὸ τὴ φυλακὴ τοῦ Ὂμσκ στὸ Σεμιπαλάτινσκ. Ἀπὸ ἐκεῖ, στὸ Μπαρναούλ, Κουζνέτσκ, Τβὲρ καὶ μετὰ τὴν ἀμνηστία ἐπέστρεψε στὴν Πετρούπολη. Καὶ τὸ Εὐαγγέλιο πάντα δίπλα του. Οἱ πρῶτες σημειώσεις σ\’ αὐτὸ ἔγιναν μὲ τὴν ἄκρη ἑνὸς καρφιοῦ: βλέπετε, δὲν ἐπιτρεπόταν στοὺς κρατουμένους νὰ ἔχουν ὄργανα γραφῆς. Στὴν συνέχεια, τὰ σημάδια ἀποτυπώνονται προσεκτικά: μὲ ἕνα ξηρὸ στυλό, μολύβι, σπάνια μὲ μελάνι. Οἱ περισσότερες σημειώσεις εἶναι πάνω στὰ κείμενα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τοῦ Θεολόγου. Αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ Εὐαγγέλιο μέλλεται νὰ δώσει ὤθηση στὴν ἀνάπτυξη τῆς πλοκῆς τοῦ ἔργου «Ἔγκλημα καὶ τιμωρία». Στὴν ἀρχὴ τοῦ πιὸ σημαντικοῦ ἐπεισοδίου, ἡ Σόνια διαβάζει στὸν Ρασκόλνικωφ τὸ χωρίο περὶ Ἀναστάσεως τοῦ Λαζάρου: \”Στὸν μπουφὲ ἦταν ἕνα βιβλίο – ἡ Καινὴ Διαθήκη σὲ ρωσικὴ μετάφραση. Τὸ βιβλίο ἦταν παλιό, χρησιμοποιημένο, δεμένο μὲ δέρμα.\” Αὐτὴ ἡ περιγραφὴ ταιριάζει ἀκριβῶς μὲ τὸ εὐαγγέλιο τοῦ ἴδιου τοῦ συγγραφέα.

Στὴν ἱστορία τοῦ εὐαγγελιστῆ γιὰ τὸν Λάζαρο, οἱ ἐπιστήμονες ἀνακάλυψαν 14 σημειώσεις ποὺ ἔγιναν στὴν διάρκεια πολλῶν χρόνων.

Τὸ μυθιστόρημα τελειώνει μὲ τὸ μοτίβο τῆς Ἀνάστασης, τὴν ἀποκατάσταση τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου: στὰ καταναγκαστικὰ ἔργα ὁ Ρασκόλνικωφ θυμᾶται τὸ θαῦμα ποὺ διετέλεσε ὁ Σωτήρας καὶ ζητάει τὸ ἱερὸ βιβλίο ἀπὸ τὴν Σόνια.

Ἀποκάλυψη σήμερα

Ἕνα ξεχωριστὸ θέμα εἶναι οἱ σημειώσεις τοῦ Ντοστογιέφσκι στὰ περιθώρια τῶν σελίδων τοῦ βιβλίου τῆς Ἀποκάλυψης. Σὲ ἕνα κείμενο γεμάτο σύνθετα σύμβολα καὶ προφητεῖες, ἀναζητοῦσε τὸ κλειδὶ γιὰ τὴν κατανόηση τῶν διαδικασιῶν ποὺ λαμβάνουν χώρα στὸν κόσμο. Ἡ ἀντίφαση ἀνάμεσα στὴν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τὴν ἐξαθλίωση τῆς πίστης ἦταν κάτι ποὺ τὸν βασάνιζε ἀφόρητα. Ὁ συγγραφέας θεωροῦσε ὅτι κάθε προσπάθεια νὰ ὀργανωθεῖ ἡ ζωὴ μὲ βάση τὶς κοινωνικὲς θεωρίες μπορεῖ νὰ μετατραπεῖ σὲ κόλαση καθότι ὅλες αὐτὲς οἱ προσπάθειες ἀγνοοῦν τὸ βασικότερο ὅλων – τὶς Ἐντολὲς καὶ τὸ θέλημα τοῦ Δημιουργοῦ.

Στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1870, ἐπεξεργαζόμενος τὸ σχέδιο τοῦ μυθιστορήματος \”Δαιμονισμένοι\”, ὁ Ντοστογιέφσκι ἐπαναγιγνώσκει τὴν Ἀποκάλυψη τοῦ Ἰωάννη τοῦ Θεολόγου. Οἱ προφητεῖες τοῦ ἀγαπημένου μαθητῆ τοῦ Χριστοῦ ἀποτέλεσαν κίνητρο γιὰ τὴν συγγραφὴ τοῦ βιβλίου, τὸ ὁποῖο ἐπίσης θὰ ὀνομαστεῖ προφητικό. \”Καὶ εἶδα τὸ θηρίο ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὴ γῆ\” – ἀπέναντι σὲ αὐτὰ τὰ λόγια ὁ Φιόντορ Μιχαΐλοβιτς γράφει: \”Σοτσιάλ\”, δηλαδὴ \”σοσιαλισμός\”. Τὸ θηρίο, ὅπως ἀναφέρεται στὴν Ἀποκάλυψη, \”μιλᾶ περήφανα καὶ βλάσφημα\”, θὰ πολεμήσει μὲ τοὺς ἁγίους καὶ γιὰ κάποιο χρόνο θὰ τοὺς νικήσει .. \”Ἡ Μεγάλη Πόρνη\” κάθεται ἐπάνω σὲ ἕνα «κόκκινο θηρίο, ποὺ εἶναι γεμάτο ἀπὸ ὀνόματα βλασφημίας, καὶ τὸ ὁποῖο ἔχει ἑπτὰ κεφάλια». Ἀργότερα, καὶ σὲ σχέση μὲ αὐτό, κάποιος θὰ ὑπενθυμίσει τὸ κόκκινο ἄλογο τοῦ πίνακα τοῦ Πετρὸφ-Βότκιν, κάποιος ἄλλος, τὸ πρῶτο πολιτικὸ γραφεῖο τῶν ἑπτὰ μπολσεβίκων, ποὺ στήθηκε τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1917.

Ὁ Ντοστογιέφσκι προσπαθεῖ νὰ κατανοήσει τὸ νόημα τῶν μελλοντικῶν γεγονότων καὶ γράφει στὸ περιθώριο τῆς σελίδας: \”πολιτισμός\”. Ἑπτὰ κεφάλια τοῦ θηρίου – «ἑπτὰ βασιλιάδες, ἐκ τῶν ὁποίων πέντε ἔπεσαν, ὁ ἕνας εἶναι ἀκόμη κι ὁ ἄλλος δὲν ἔχει ἔρθει ἀκόμα, ἀλλὰ κι ὅταν ἔρθει, δὲν θὰ ἔχει μακρὺ δρόμο μπροστά του». Ὁ συγγραφέας σχολιάζει αὐτὸ τὸ μέρος μὲ τὴ λέξη «καθολικὸς ἄνθρωπος» ποὺ ἐφευρίσκει ὁ ἴδιος, δηλαδὴ ἕναν ἥρωα ἑνὸς καινούργιου, «ἐπιστημονικοῦ» χρόνου, χρόνου χωρὶς πίστη, χωρὶς μυστήριο, χωρὶς ρίζες, χωρὶς ὁποιοδήποτε ἰδανικὸ ἢ πρωτοτυπία: ὁ καταναλωτής, ὁ ὁποῖος ἔγινε ὁ κύριος στόχος τῆς πολιτικῆς χειραγώγησης καὶ τῆς φιλοσοφικῆς ἔρευνας τὸν 20ό αἰώνα.

620 σελίδες κάτω ἀπὸ τὸ μικροσκόπιο

Ἂν οἱ οἱ εἰδικοὶ κατάφεραν νὰ διακρίνουν τὰ τοσοδούλικα, συχνὰ ἄχρωμα σημάδια σὲ ἕνα παλιὸ βιβλίο, αὐτὸ τὸ χρωστοῦν σίγουρα στὴν σύγχρονη ὀπτοηλεκτρονικὴ τεχνολογία. Καθεμία ἀπὸ τὶς 620 σελίδες τοῦ Εὐαγγελίου φωτογραφήθηκε μὲ μία ψηφιακὴ κάμερα καὶ μὲ χρήση εἰδικοῦ φωτισμοῦ. Γιὰ νὰ ἀνιχνεύσουν τὰ σημάδια τῶν νυχιῶν, τὰ ὀπτικὰ στοιχεῖα στήθηκαν μὲ κλίση σὲ γωνία ἕως καὶ 40 μοῖρες καὶ οἱ εἰκόνες τραβήχτηκαν ἀσπρόμαυρες γιὰ μεγαλύτερη ἀντίθεση.

 

Οἱ εἰκόνες ποὺ ἐλήφθησαν μελετήθηκαν σὲ ὑπολογιστὴ μὲ μεγέθυνση 40x. Ἡ παραμικρὴ τραχύτητα, γρατζουνιές, φθορές, ἀκόμη καὶ μικροσκοπικὰ ἴχνη σκόνης ποὺ εἶχαν μπεῖ στὸ χαρτὶ ἀπὸ τὶς ἡμέρες τῆς καταναγκαστικῆς ἐργασίας – ὅλα αὐτὰ ἐμφανίστηκαν μπροστὰ στὰ μάτια τῶν ἐπιστημόνων. Αὐτὸ ποὺ στὰ τέλη τοῦ περασμένου αἰώνα θεωροῦνταν ἀπὸ τοὺς ἐμπειρογνώμονες τοῦ Ντοστογιέφσκι χαμένο γιὰ πάντα, ἐπανῆρθε ξαφνικὰ στὴν ζωὴ κι ἔγινε ἀντικείμενο ἐπιστημονικῆς ἐξέτασης.

\”Στὴν διάρκεια τῶν καταναγκαστικῶν ἔργων, τὸ χέρι τοῦ Ντοστογέφσκι ἔκανε 1.426 σημειώσεις\”, λέει ὁ Βίκτωρ Μολτσάνωφ, Δόκτωρ Ἱστορίας κι ἐπικεφαλῆς τοῦ Τμήματος Χειρόγραφων τῆς Κρατικῆς Ρωσικῆς Βιβλιοθήκης,. « Ὁ συγγραφέας σημείωσε τὰ σημαντικότερα χωρία τοῦ Εὐαγγελίου 364 φορὲς μὲ τὸ νύχι, κι αὐτό, κατὰ πᾶσα πιθανότητα, κατὰ τὴν πλέον ὀδυνηρὴ γι’ αὐτὸν περίοδο τῆς παραμονῆς του στὰ καταναγκαστικὰ ἔργα, ὅταν δηλαδὴ τοῦ ἀπαγορεύτηκε νὰ συγγράφει. Ἐπιπλέον, καταφέραμε νὰ ἐντοπίσουμε στὸ κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης 299 σημειώσεις μὲ μολύβι, 30 μὲ μελάνι, 14 μὲ ἕνα στεγνὸ στυλό. Τέτοιο ἔργο δὲν περιορίζεται στὰ στενὰ πλαίσια τῆς ἔρευνας, ἀλλὰ καταδεικνύει τὴν ἰδιαίτερη ἀγάπη γιὰ τὸν σπουδαῖο συγγραφέα. Οἱ εἰδικοὶ λένε ὅτι στὴ Ρωσία δημιούργησαν ἕνα νέο ἐπιστημονικὸ πεδίο, τὴν ὀπτοηλεκτρονικὴ τεξτολογία (ἐπεξεργασία κειμένου μὲ χρήση ὀπτοηλεκτρονικῆς) , καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ πεδίο γεννήθηκε ἀπὸ τὴν μελέτη τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Ντοστογιέφσκι.

\” .. νὰ ἐκπληρώσωμεν πᾶσαν δικαιοσύνην\”

Στὶς 26 Ἰανουαρίου 1881, ὁ Φιόντορ Μιχαήλοβιτς ὑπέστη ξαφνικὰ αἱμορραγία στὸ λαιμό. Οἱ γιατροὶ διέγνωσαν ρήξη πνευμονικῆς ἀρτηρίας. Τοῦ ἀπαγορεύθηκε νὰ μιλᾶ. Ὁ ἱερέας ἦρθε ἐκεῖνο τὸ βράδυ. Ὁ Ντοστογιέφσκι ἐξομολογήθηκε καὶ κοινώνησε. Νωρὶς τὸ πρωὶ τῆς 28ης Ἰανουαρίου, κάλεσε τὴ σύζυγό του Ἄννα Γκριγκόριεβνα καὶ τῆς ἀνακοίνωσε ὅτι θὰ πεθάνει ἐκείνη τὴν μέρα. Ἐν μέσῳ ἀντιρρήσεών της, τῆς ζήτησε νὰ ἀνοίξει τὸ Εὐαγγέλιο σὲ μία ὁποιαδήποτε σελίδα. Αὐτὴ τὸ ἄνοιξε καὶ διάβασε: \” Ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπε πρὸς αὐτόν· ἄφες τώρα· διότι οὕτως εἶναι πρέπον εἰς ἡμᾶς νὰ ἐκπληρώσωμεν πᾶσαν δικαιοσύνην\”.

Τὸ ἀπόγευμα, ἡ αἱμορραγία ἐπανῆρθε. Δύο ὧρες πρὶν ἀπὸ τὸ θάνατό του, κάλεσε τὰ παιδιά, τὰ ἀγκάλιασε, τὰ εὐλόγησε καὶ τοὺς ζήτησε νὰ δώσουν τὸ Εὐαγγέλιο στὸν γιὸ του Φιόντορ. Σύντομα ἄρχισε ἡ ἀγωνία. Ἡ τελευταία σημείωση στὸ σημαντικὸ γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι βιβλίο ἔγινε ἀπὸ τὴν Ἄννα Γκριγόριεβνα. Ἡ σημείωση μὲ μολύβι σχεδὸν σβήστηκε, ἀλλὰ οἱ ἐπιστήμονες κατάφεραν νὰ τὴν ἀποκαταστήσουν: «Ἄνοιξα καὶ διάβασα μετὰ ἀπὸ αἴτημα τοῦ Φιόντορ Μιχαήλοβιτς τὴν ἡμέρα τοῦ θανάτου του, στὶς 3 ἡ ὥρα».