Περί ηλιθιότητος και μακαριότητος

Τοῦ Κώστα Λεονταρίδη

Γελά ο μωρός καν τι μη γελοίον η. Ο εκλεκτός σοφός Πιττακός ο Μυτιληναίος προφανώς δεν εννοούσε όσους ξεκαρδίζονται αντί υπόκλισης ενώπιον κάποιου ισχυρού αστειευόμενου ή από ευγενική συγκατάβαση στον χωρατατζή της πλάκας· ο Πιττακός αφόριζε, χωρίς να ανήκει σε ιερατείο, ευθέως τους ηλιθίους.

Εχετε ακούσει κάποιον που θεωρείτε ηλίθιο να αποδέχεται ευθαρσώς ότι πράγματι είναι; Με αφετηρία αυτό, ο διάσημος, καθολικά αποδεκτός (οξύμωρο;), Ιταλός καθηγητής Κάρλο Τσιπόλα έγραψε το μπεστ σέλερ δοκίμιο «Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας». Ο πιο θεμελιώδης νόμος: Ο ηλίθιος προκαλεί ζημίες σε άλλο πρόσωπο ή ομάδα ατόμων χωρίς να απολαμβάνει ο ίδιος το παραμικρό κέρδος ή μπορεί να υφίσταται και απώλεια. Μοιραίο ερώτημα: «Τι να κάνεις με τους ηλιθίους», που θέτει σε δημόσια διαβούλευση, παίρνοντας τη σκυτάλη από τον Τσιπόλα, στο ομότιτλο βιβλίο του (εκδ. Ψυχογιός) ο Μαξίμ Ροβέρ, με την ιδιοφυώς διακριτική επισήμανση «για να μη γίνεις ένας απ’ αυτούς». Τι εστί Ροβέρ; Ιστορικός της φιλοσοφίας με ειδίκευση στο έργο του Σπινόζα, δίνοντάς μας επιπλέον διαπιστευτήριο να τον πάρουμε πολύ στα σοβαρά. Το βιβλίο, αν και εξ ορισμού τεσσάρων εποχών, γίνεται πιο χρηστικό αν διαβαστεί δίχως ενοχές (μάλιστα σε κοινή θέα) εντός θερινών χρονικών ορίων, όταν οι πλειστηριασμοί ξεροκεφαλιάς, κραυγών και μαγκιάς διαχέονται ανεμπόδιστα στα πέριξ.

Ιδιότητα δημοκρατικά επιμερισμένη αν και τυφλή, αταξική, διόλου σεξιστική η ηλιθιότητα, καθώς απαντά και στα δύο φύλα, δεν αποτελεί μόνο, όπως λέει ο Ροβέρ, κατάλοιπο της ανθρώπινης εξέλιξης από το οποίο δεν μπορούμε να απαλλαγούμε, αλλά συνιστά μία από τις βασικές κινητήριες δυνάμεις της Ιστορίας. Είναι δομικά αδύνατο να συμφιλιωθούμε με τους ηλιθίους υποστηρίζει, αφού δεν το επιθυμούν και οι ίδιοι (σημ.: συχνά ένας ηλίθιος αντιμετωπίζει τους μη ηλίθιους ως ηλίθιους. Μύλος). Ετσι, είναι σαφές ότι πρέπει να συνυπάρχουμε μαζί τους. Το με ποιον τρόπο αποτελεί μέγα ζητούμενο, κι εδώ ο Ροβέρ εισηγείται χωρίς διδακτισμό τη θεόσταλτη τέχνη της ψυχραιμίας και της διπλωματίας· ειδικά απέναντι σε ηλιθίους που απορρίπτουν και τις πιο οφθαλμοφανείς αλήθειες, δυναμιτίζοντας στοιχειώδεις κανόνες κοινωνικής συνύπαρξης ή ηλιθίους ενταγμένους στο οικογενειακό, φιλικό, εργασιακό μας περιβάλλον. Ενας ευρύς δειγματοληπτικός έλεγχος ώθησε τον Ροβέρ να αφιερώσει ειδικό κεφάλαιο στο «Γιατί οι ηλίθιοι προτιμούν να καταστρέφουν».

Από τις ευαγγελικές φράσεις που έχουν δεινοπαθήσει στην προκρούστειο κλίνη των κατά το δοκούν παρερμηνειών, χρησιμεύοντας και ως άλλοθι: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών». Η τεκμηριωμένη θεολογική ερμηνεία διαλύει τα νέφη, καθρεφτίζοντας αυστηρά μόνο τους ανυπόκριτα ταπεινούς, όσους έχουν επίγνωση της μικρότητας και της πνευματικής τους ένδειας απέναντι στο μεγαλείο, στην πρόνοια και στη σοφία του πανάγαθου Υψίστου.

Πηγή: Ἐφημερίδα Καθημερινή  18/8/2021

Όσίου Πορφυρίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου   Περί Ταπεινώσεως

Την ταπείνωση την δίνει ο Θεός. Δεν μπορείς να την αποκτήσεις μόνος σου. Δεν γίνεται. Σου την δίνει Εκείνος. Και για να σου την δώσει, χρειάζονται μερικά πράγματα: Να μην κρατάς κακία, να έχεις απλότητα, να κάνεις μετάνοιες. Κάτι γίνεται μέσα στην καρδιά και έρχεται η Χάρη. Ο σπόρος δουλεύει μέσα στην γη και πετάει δύο φυλλαράκια. Αν δεν έρθει όμως ο ήλιος και η βροχή, θα μαραθούν, δεν θα μεγαλώσουν. Έτσι, κάτι μέσα μας, πρέπει να σπάσει το περίβλημα, την άσφαλτο και να πετάξει δύο φυλλαράκια. Τότε θα έρθει και η Χάρη, θα τα λούσει και θα μεγαλώσουν. Και η Χάρη έρχεται πιο γρήγορα από τον ήλιο. Έρχεται αμέσως, μόλις αρχίσει η προσπάθεια, για να σπάσει το σκληρό αυτό περίβλημα.

Μόνον αυτός που έχει ταπείνωση λαμβάνει δώρα από το Θεό, τα οποία τα αποδίδει στο Θεό και τα χρησιμοποιεί προς δόξαν Του.

Όλα να τα ρίχνεις στον κακό εαυτό σου και θα ταπεινώνεσαι πάντοτε. Είναι ταπείνωση να πιστεύεις ότι όλοι είναι καλοί. Και αν ακούς για κάποιον κάτι αρνητικό, να μην το πιστεύεις. Όλους να τους αγαπάς και να μη σκέφτεσαι για κανέναν κακό και για όλους να προσεύχεσαι.

Η τέλεια εμπιστοσύνη στα χέρια του Θεού, αυτό είναι η αγία ταπείνωση. Ο ταπεινός έχει συνείδηση της εσωτερικής του καταστάσεως και όσο και αν είναι άσχημη, δεν χάνει την προσωπικότητά του. Γνωρίζει ότι είναι αμαρτωλός και θλίβεται γι’ αυτό, αλλά δεν απελπίζεται, δεν εξουθενώνει τον εαυτόν του. Ο έχων την αγία ταπείνωση δεν μιλάει καθόλου, δηλαδή δεν αντιδρά. Δέχεται να τον παρατηρούν, να τον ελέγχουν οι άλλοι, χωρίς να εξοργίζεται και να δικαιολογείται. Δεν χάνει την ισορροπία του. Το αντίθετο συμβαίνει με τον εγωιστή, τον έχοντα αισθήματα κατωτερότητας. Στην αρχή μοιάζει με τον ταπεινό. Λίγο όμως αν τον πειράξει κανείς, αμέσως χάνει την ειρήνη του, εκνευρίζεται, ταράζεται…

Όσο πλησιάζεις προς το φως, τόσο περισσότερο αισθάνεσαι την σκοτεινότητά σου. Μακριά από τον ήλιο, νομίζεις πως εκπέμπεις φως, κρατώντας ένα κεράκι. Κοντά στον ήλιο συγκρίνεσαι μ’ αυτόν και διαπιστώνεις, ότι είσαι σκοτάδι. Λογικά η ταπείνωση είναι αίσθηση της διαφοράς μεταξύ του απολύτου φωτός, που είναι ο Θεός, που φωτίζει πάντα τον άνθρωπο ερχόμενον στον κόσμο και του σκότους στο οποίο βρίσκεται ο άνθρωπος, εάν δεν τον φώτιζε ο Θεός. Ώστε η ταπείνωση δεν είναι αδυναμία, αλλά η γνώση, ότι η δύναμη ανήκει στον Θεό και χαρίζεται στον άνθρωπο.

Ο εγωιστής στενοχωριέται πολύ με το καθετί. Ο ταπεινός είναι ελεύθερος και ανεξάρτητος από όλους και από όλα.

Δαιμόνιο είναι επίσης και η ταπεινολογία. Το λένε και αίσθημα κατωτερότητος. Η αληθινή ταπείνωση δεν μιλάει, δεν λέει ταπεινολογίες, δηλαδή, «είμαι αμαρτωλός, ανάξιος…». Φοβάται ο ταπεινός μήπως με τις ταπεινολογίες πέσει στην κενοδοξία. Η Χάρις του Θεού δεν πλησιάζει εδώ.