Παλαιὰ καὶ νέα ἀλαζονεία

Τοῦ Τάκη Θεοδωρόπουλου

Ὅταν στὴν αὐλὴ τοῦ Λουδοβίκου XIV ξέσπασε ἡ διαμάχη μεταξὺ τῶν ἀρχαίων καὶ τῶν συγχρόνων, ὁ ποιητὴς Boileau, ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὸν Ὁράτιο καὶ ὑπερασπιστὴς τῆς πρωτοκαθεδρίας τῶν ἀρχαίων κλασικῶν, ἔγραφε: «Στρεφόμαστε πρὸς τὰ ἀρχαῖα πρότυπα γιὰ νὰ ἀπελευθερωθοῦμε ἀπὸ τὶς δουλεῖες τῆς σύγχρονης ἐποχῆς».

Τὸν ἴδιο 17ο αἰώνα ὁ Ρακίνας, φίλος του Boileau, σημείωνε στὴν εἰσαγωγὴ τῆς «Ἰφιγένειας ἐν Αὐλίδι»: «Τὸ γοῦστο τοῦ Παρισιοῦ εἶναι ὅμοιο μὲ τὸ γοῦστο τῆς κλασικῆς Ἀθήνας»– παραθέτω ἀπὸ μνήμης, ὁπότε ζητῶ συγγνώμη γιὰ ἐνδεχόμενες ἀκυριολεξίες.

Ὁ Σουίφτ γράφει ἕνα μικρὸ σατιρικὸ ἀριστούργημα μὲ τίτλο «Ἡ μάχη τῶν βιβλίων». Ἐκεῖ, χρησιμοποιώντας ἕναν παλιὸ μύθο, παρομοιάζει τοὺς σύγχρονους συγγραφεῖς μὲ ἀράχνες ποὺ χτίζουν μὲ τὰ ἴδια τὰ ὑλικά του ὀργανισμοῦ τους, ἐνῶ τοὺς κλασικούς τῆς Ἑλλάδας καὶ τῆς Ρώμης μὲ μέλισσες, ποὺ τρυγοῦν τὸν πλοῦτο τους ἀπὸ τὴ φύση.

Ὁ πιὸ γνωστὸς ἀντίπαλος τῶν «ἀρχαίων» στὴ Γαλλία ἦταν ὁ Corneille καὶ ὁ ἰσχυρότερος ἡ Γαλλικὴ Ἀκαδημία, ἡ ὁποία ὑποστήριζε πὼς ἡ πολιτεία τοῦ Λουδοβίκου εἶναι ἡ ἀρτιότερη ὅλων τῶν ἐποχῶν, κατὰ συνέπεια καὶ τὰ πνευματικά της ἀγαθὰ τὰ πλουσιότερα. Γι’ αὐτὸν τὸν σκοπό, στὸ κάτω κάτω τὴν εἶχε ἱδρύσει ὁ Ρισελιέ.

Παλιὲς ἱστορίες τῆς παλιᾶς Εὐρώπης, θὰ μοῦ πεῖτε. Ἱστορίες ὅμως ποὺ συνόδευσαν τὴν πορεία τῆς εὐρωπαϊκῆς ἠπείρου καὶ τὴ σημάδεψαν παράλληλα μὲ τὶς πορεῖες τῶν μεγάλων στρατῶν, ἀπὸ τὶς λεγεῶνες τοῦ Καίσαρα μέχρι τὰ τεθωρακισμένα τῆς Βέρμαχτ. Ἱστορίες ποὺ συμπυκνώνονται στὸ ἁπλὸ ἐρώτημα: εἶναι ὁ εὐρωπαϊκὸς πολιτισμός, ὁ σύγχρονος τῆς κάθε ἐποχῆς, μεγαλύτερος ἀπὸ τὴν εὐρωπαϊκὴ ὕπαρξη; Ποιὲς εἶναι οἱ σχέσεις τῆς δημιουργίας μὲ τὰ πρότυπά της; Σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα ἐννοεῖται, ἀπὸ τὴν καλλιτεχνικὴ δημιουργία ὥς τὴν πολιτικὴ πράξη. Ἱστορίες ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ χρησιμεύσουν στὴν ἀποτίμηση τῆς ὑπαρξιακῆς κρίσης ποὺ περνάει σήμερα ἡ Εὐρώπη ἂν ἡ δημοκρατικὴ ἀλαζονεία τοῦ 21ου αἰώνα δὲν ἦταν πιὸ σαρωτικὴ καὶ ἀπ’ αὐτὴν ποὺ χαρακτήριζε τοὺς αὐλικούς τοῦ Βασιλιᾶ Ἤλιου.

Ἡ οἰκοδόμηση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης στηρίχτηκε στὴ δύναμη τῆς ἀλαζονείας. Στὴ βεβαιότητα ὅτι ἡ σύγχρονη δημοκρατία εἶναι τὸ ἀρτιότερο πολίτευμα ὅλων τῶν ἐποχῶν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ καταντήσει ἕνα ἰδεολόγημα τὸ ὁποῖο ψάχνει ὀξυγόνο γιὰ νὰ ζήσει. Στὴν πίστη ὅτι τὰ εὐρωπαϊκὰ ἔθνη ἔχουν ἀφήσει τὶς συγκρούσεις τους στὸ παρελθόν, κατὰ συνέπεια ἡ ἕνωση ποὺ οἰκοδομοῦν ἔχει ξεπεράσει τὶς κρίσεις ἐκδίδοντας προδιαγραφές, διατάγματα καὶ ὅ,τι ἄλλο ἀπαιτεῖ ἡ «διακυβέρνηση» – πολὺ θὰ ἤθελα κάποιος νὰ μοῦ ἐξηγήσει τὴ διαφορὰ τῆς «κυβέρνησης» ἀπὸ τὴ «διακυβέρνηση», ποὺ στὰ αὐτιά μου ἀκούγεται σὰν μία κυβέρνηση χωρὶς πολιτικὲς προτάσεις. Στὴν πεποίθηση πὼς ἡ εὐρωπαϊκὴ δύναμη στὸν σύγχρονο κόσμο εἶναι τέτοια ποὺ τῆς ἐπιτρέπεται νὰ ἀφήσει τὸν πολιτισμό της στὰ μουσεῖα καὶ στὶς βιβλιοθῆκες, ὥστε νὰ μὴν προκαλεῖ, προκειμένου νὰ φτιάξει αὐτὴν τὴν πολιτισμικὴ κουρελοὺ ποὺ ἀκούει στὸ ὄνομα «πολυπολιτισμικὴ» κοινωνία. Ἀφῆστε τὰ πρότυπα στὰ μουσεῖα γιὰ νὰ τὰ θαυμάζουν οἱ τουρίστες καὶ τὴν κλασικὴ σκέψη στὶς βιβλιοθῆκες γιὰ νὰ τὴν ξεσκονίζουν οἱ διάφοροι εἰδήμονες. Ὅσο γιὰ τὸν χριστιανισμό, πρὸς Θεοῦ, μπορεῖ νὰ συνόδευσε τὴν εὐρωπαϊκὴ ἱστορία ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, μπορεῖ στὴν Πολωνία νὰ συμμετεῖχε ἐνεργὰ στὴν κατάρρευση τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστῶτος, ὅμως δὲν χρειάζεται νὰ ἀναφερόμαστε σ’ αὐτὸν γιὰ νὰ μὴ θίξουμε τοὺς ἀλλόθρησκους. Μὴ λέτε καλὰ Χριστούγεννα. Νὰ λέτε «καλὲς γιορτὲς» καὶ «χρόνια πολλά».

Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ὁρατὸ διὰ γυμνοῦ ὀφθαλμοῦ. Μία τεράστια πολιτικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἕνωση, ἡ ὁποία ἔχει ξεχάσει τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους εἶναι ἕνωση. Μία βαθιὰ ὑπαρξιακὴ κρίση, ἡ ὁποία ἀνοίγει τὸν δρόμο γιὰ τὴν πολιτικὴ προέλαση τῶν εὐρωσκεπτικιστικῶν δυνάμεων, ἀπὸ τὴ μία ἄκρη ὥς τὴν ἄλλη τῆς ἠπείρου, τῶν νοσταλγῶν τῶν ὁλοκληρωτισμῶν καὶ τῶν πάσης φύσεως φονταμενταλισμῶν στὴν ἤπειρο ὅπου γεννήθηκε, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ δημοκρατία, καὶ ἡ ἀντίληψη τῆς πολιτισμικῆς ἀνοχῆς. Ὅ,τι καὶ ἂν λένε οἱ μεταμοντέρνοι ἐπικριτὲς τῆς Εὐρώπης, ὁ πολιτισμὸς τῆς εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ ἀναγνώρισε καὶ ἄλλους πολιτισμοὺς καὶ προσπάθησε νὰ συγκριθεῖ μαζί τους. Ὅτι τὸ ζήτημα εἶναι πολιτισμικό, ἄρα ζήτημα παιδείας, καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἑρμηνευθεῖ μόνον μὲ οἰκονομικοὺς ὅρους φαίνεται ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ νοσταλγοὶ τῶν ὁλοκληρωτισμῶν δὲν εὐδοκιμοῦν μόνο στὴν πτωχὴ μαμὰ Ἑλλάδα ἀλλὰ καὶ στὶς χῶρες ὅπου ἡ οἰκονομικὴ εὐρωστία καλὰ κρατεῖ, ὅπως ἡ Νορβηγία καὶ ἡ Αὐστρία. Ὑπάρχουν τρόποι ἀντιμετώπισής του; Ἐδῶ ἀρχίζουν τὰ δύσκολα.

Ὑπάρχει ἡ δύναμη, ἢ ἔστω ἡ διάθεση γιὰ νὰ γίνει αὐτό; Ἐλᾶτε τώρα. Ἡ Γηραιὰ Ἤπειρος εἶναι πολὺ κουρασμένη γιὰ τέτοια ἐγχειρήματα. Τὴν κούρασαν οἱ λογαριασμοί, τὰ ἐπιτόκια, οἱ σκοτεινὲς δυνάμεις τῶν ἀγορῶν, ἡ Κίνα καὶ ἡ κορεατικὴ αὐτοκινητοβιομηχανία. Τὴν κούρασε καὶ ὁ ἴδιος της ὁ ἐαυτός, ἢ μᾶλλον οἱ ἐργώδεις προσπάθειες ποὺ κατέβαλε γιὰ νὰ ἀποδείξει πὼς εἶναι καλύτερη ἀπὸ τὸν ἑαυτό της, νὰ ἀποδείξει πὼς τὸ «καλογραμμένο» καὶ «καλοφτιαγμένο» καὶ «καλοραμμένο» μυθιστόρημα ποὺ γράφτηκε προχθὲς καὶ διαβάζεται μονορούφι εἶναι καλύτερο ἀπὸ τὴν Ἰλιάδα, διότι διαβάζεται μονορούφι, χωρὶς προσπάθεια καὶ κόπο.

Πηγή: Καθημερινή 29-12-2013