Ὁ πονηρὸς λογισμός, ὡς ἐργαλεῖο πειρασμικὸ καὶ προσωπεῖο τοῦ διαβόλου, δέχεται στὰ πατερικὰ κείμενα τοὺς ἑξῆς ἀνθρώπινους χαρακτηρισμούς. Ὀνομάζεται:
α) Κλέπτης. Κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο εἶναι κλέπτης ὄχι μόνο γιατί παραπλάνησε τὸν Ἀδάμ, ἀλλὰ γιατί, ἔκτοτε, «κλέπτει τῆς ψυχῆς τὴν ὅλην ἔφεσιν» πρὸς τὸν Θεό καὶ μᾶς ἀπομακρύνει τῆς θείας ἀγάπης του.
β) Ἀπατεῶνας. Ἐπειδὴ ἐξαπατᾶ τοὺς ἀνθρώπους, προκειμένου νὰ τοὺς παγιδεύσει στὴν ἁμαρτωλὴ πράξη. Ὁ δὲ ὅσιος Νεῖλος ὁ Ἀσκητὴς θὰ σημειώσει σχετικὰ· «ἀπάτη γὰρ ἐστὶ ἀληθῶς πόσα συναρπαγῇ τοῦ ἐχθροῦ διὰ τῆς ἀθρόας προσβολῆς».
γ) Δόλιος. Τὴν δολιότητα τοῦ πονηροῦ πνεύματος τὴν παρουσιάζει ὡς ἕξης ὁ ὅσιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. «Ὅταν ὁ πονηρὸς λογισμὸς θέλει νὰ ὠθήσει στὴν πορνεία τὸν ἄνθρωπο, τοῦ παρουσιάζει τὸν Θεὸ ὡς φιλάνθρωπο, ἐπειδὴ συγχωρεῖ εὔκολα τὴν ἁμαρτία. Μετὰ ὅμως τὴν διάπραξη τῆς ἁμαρτίας, ὁ πονηρὸς λογισμὸς ὀνομάζει τὸν Θεὸ δικαιοκρίτη καὶ αὐστηρό. Μὲ τὴν δολιότητα αὐτή, σημειώνει ὁ ὅσιος Ἰωάννης, προσπαθεῖ νὰ καταποντίσει τὸν ἁμαρτωλὸ στὴν ἁμαρτία»!
δ) Ὑποκριτής. Ὁ ἴδιος, ἐπίσης, ὅσιος δίνει πάλι τὴν ἔννοια τῆς δαιμονικῆς ὑποκρισίας μὲ τὴν ἑξῆς εἰκόνα. «Ἡ ἀλεπού ὑποκρίνεται πὼς κοιμᾶται. Ὁ δαίμων δὲ καὶ τὸ σῶμα ὑποκρίνονται σωφροσύνη. Καὶ ἡ μὲν ἀλεποῦ, γιὰ νὰ ἐξαπατήσει την ὄρνιθα. Ὁ δὲ δαίμων, γιὰ νὰ καταστρέψει τὴν ψυχή».
ε) Ἐκδικητής. Ὅταν ὁ διάβολος ἐξαντλήσει ἐναντίον μας τὸ πρὸς ἐμᾶς μῖσος του, σημειώνει ὁ ἅγιος Μάξιμος, ἀφοῦ γίναμε ὑποχείριοί του, τότε ἀπαιτεῖ τὴν τιμωρία μας. Καὶ προσθέτει ὁ ἴδιος, ὅτι τίποτε πιὸ ἐπιθυμητὸ δὲν ὑπάρχει στὸ πνεῦμα τοῦ διαβόλου ἀπὸ τὸ νὰ βλέπει τὸν ἄνθρωπο νὰ τιμωρεῖται. Ἀλλὰ καὶ ὅταν παραχωρήσει ὁ Θεὸς τὴν παιδαγωγία μας στὸν διάβολο πρὸς σωφρονισμό μας, ἐκεῖνος «δίκην λαίλαπος, ἐπιπίπτει ἐναντίον μας, ὄχι γιὰ νὰ κάνει τὸ πρόσταγμα τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ τὸ οἰκεῖον του καθ’ ἡμῶν μίσους διαθρέψας πόθος ἐπιθυμῶν».
στ) Ἐπίορκος. Ἐπειδὴ βεβαιώνει καὶ ὁρκίζεται γιὰ τὶς δῆθεν προσφορές του, χωρὶς νὰ τηρεῖ τὶς ὑποσχέσεις καὶ τοὺς ὅρκους του. Εἶναι ἐπίορκος καὶ παραλογιστής.
ζ) Ψεύτης. Διότι, ὡς πονηρὸς λογισμὸς πείθει τοὺς ἀφελεῖς ποὺ ἔχουν ἀγαθά, γιὰ μία καλύτερη ζωή νὰ τὰ ἐγκαταλείψουν, γιὰ τὰ ἡδέα τοῦ βίου, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παγιδευτοῦν ἐκεῖνοι σὲ ἔμπονους τρόπους ζωῆς.
η) Ληστής. Εἶναι ληστὴς ὁ διάβολος, ἐπειδὴ ὁ οἶκος τοῦ κλέπτου καὶ ἐπιόρκου τούτου πνεύματος, εἶναι ὁ παρὼν κόσμος τῆς φθορᾶς καὶ τῆς συνεχοῦς συγχύσεως καὶ ταραχῆς. Αὐτὸν τὸν κόσμο σφετερίστηκε ὁ πονηρὸς καὶ ἐλήστευσε καὶ ληστεύει τὸν ἄνθρωπο, στὶς δαιμονικές του παγίδες.
Ὅπως οἱ ἀρετὲς καὶ τὰ χαρίσματα εἶναι τὰ ἐργαλεῖα τῆς τελειότητας τοῦ χριστιανοῦ ἕν Χριστῷ Ἰησοῦ, ἔτσι καὶ οἱ πολλὲς κακίες τοῦ διαβόλου, οἱ πολλὲς παγίδες του, τὰ πολλὰ προσωπεῖα καὶ τὰ «τάλαντα» τῆς πονηρῆς μεθοδείας του, εἶναι ἐργαλεῖα θανάτου τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, μὲ κύριο ὄργανο τὸν πονηρὸ λογισμό, τὸν πονηρὸ βάτραχο!
Ὁ ἀγῶνας καὶ ἡ ἀγωνιστικὴ προσπάθεια τοῦ χριστιανοῦ ἀνθρώπου, γιὰ τὴν σωτηρία του, συνοψίζεται στὴν δυνατότητά του νὰ ἀντιμετωπίζει (νὰ κυνηγᾶ) τὸν βάτραχο αὐτὸ καί, μὲ τὴν νηπτικὴ ὅραση τοῦ νοῦ του, νὰ ἐντοπίζει τὰ καμώματα του, τὰ αἰφνίδια πηδήματά του καὶ τὶς κρυφὲς παγίδες του, τὶς ὁποῖες στήνει στὸ ἀπόκρυφο ταμεῖο τῆς καρδιᾶς του!
Ὁ προβολέας, ἑπομένως, τῆς νήψεως τοῦ νοῦ πρέπει νὰ εἶναι συνεχῶς στραμμένος στὸ ταμεῖο αὐτό, τοῦ ὁποίου τὴν θόλωση καὶ τὸν σκοτασμὸ ἐποφθαλμιᾶ ὁ ὕπουλος αὐτὸς βάτραχος, ὁ πονηρὸς λογισμός, μὲ ἰδιαίτερη δαιμονικὴ μανία!
