Χρόνια, καθημερινή κατάσταση γιά πολλούς, ἡ μοναξιά ἀποκτᾶ ἰδιαίτερα ὀξύ τόνο τίς γιορτινές μέρες. Τόν ὑπόλοιπο καιρό μπορεῖς νά τήν κρύψεις, νά τήν ξεχάσεις μέσα στόν θόρυβο καί τίς δουλειές τῆς καθημερινότητας. Οἱ μεγάλες γιορτές, ὅμως, ὅπως τά Χριστούγεννα ἤ ἡ Πρωτοχρονιά, δέν ἀφήνουν τόπο γιά κρυψώνα. Δέν ὑπάρχουν δικαιολογίες ὅταν ὅλοι οἱ ἄλλοι φαίνεται νά εἶναι μέ παρέα, κοντά σέ φίλους καί συγγενεῖς. Τό μήνυμα πού ἔρχεται ἀπό παντοῦ εἶναι ὅτι ἄν εἶσαι μόνος τά Χριστούγεννα, εἶσαι μοναχικός.
Ἀπό ὅλες τίς δυσάρεστες στατιστικές, ἐκεῖνες πού ἀφοροῦν τή μοναξιά ἀγγίζουν ἴσως τήν πιό σπαρακτική χορδή. Ξέρουμε ὅτι ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού εἶναι ἄρρωστοι ἤ ὑποφέρουν τίς γιορτινές μέρες, ὅπως καί ὅλες τίς ἄλλες. Ἀλλά ἡ ἰδέα νά περάσει κανείς τή βραδιά τῶν Χριστουγέννων ἤ τῆς Πρωτοχρονιᾶς μόνος καί σιωπηλός, φαίνεται πιό ἀφόρητη.
Οἱ μοναχικοί ὅμως δέν εἶναι μόνοι: ὑπάρχουν πάρα πολλοί. Πρόσφατες ἔρευνες ἔδειξαν ὅτι στή Βρετανία ἕνας στούς τρεῖς πολίτες ἡλικίας ἄνω τῶν 60 μπορεῖ νά μή μιλήσει σέ φίλο ἤ συγγενῆ γιά διάστημα πού φτάνει τή μία ἑβδομάδα, ἐνῶ ἕνας στούς δέκα περνᾶ ὁλόκληρο μήνα χωρίς τέτοια συνομιλία. Αὐτό τό τελευταῖο νούμερο σημαίνει ὅτι ὑπάρχουν 850.000 Βρετανοί μέ σοβαρό πρόβλημα μοναξιᾶς. Ἡ κατάσταση αὐτή δέν εἶναι ὀδυνηρή μόνο γιά τά ἴδια τά ἄτομα, ἀλλά καί γιά τήν κοινωνία. Ἡ Παγκόσμια Ὀργάνωση Ὑγείας κατατάσσει τή μοναξιά ὡς ὑψηλότερο παράγοντα κινδύνου ὑγείας ἀπό τό μακροχρόνιο κάπνισμα, ἐνῶ ἰατρικοί ἐρευνητές ἔχουν διαπιστώσει μία σύνδεση ἀνάμεσα στήν ἔλλειψη κοινωνικῆς ἐπικοινωνίας καί τή νόσο Ἀλτσχάιμερ.
Δέν εἴμαστε ὅμως ἀνίσχυροι ἀπέναντι σ’ αὐτό τό πρόβλημα. Ἐνθαρρυντικό παράδειγμα, μία πρωτοβουλία πού ξεκίνησε πρόσφατα στό Λονδίνο. Ἕνα πιλοτικό πρόγραμμα πού ἀποκαλεῖται Get Together ἔχει ἀρχίσει νά λειτουργεῖ στό Γουεστμίνστερ καί σύντομα θά ἐπεκταθεῖ σέ ὅλο τό Λονδίνο. Ἀπορρίπτει τήν παλιά προσέγγιση, τά σχήματα τύπου «ἀποκτῆστε φίλους», τά ὁποία ἔχουν φτωχά, ὡς πρός τή διάρκεια, ἀποτελέσματα, κυρίως ἐπειδή οἱ μοναχικοί ἄνθρωποι πού ἔρχονται ἔτσι σέ τυχαία ἐπαφή δέν ἔχουν συχνά τίποτα κοινό μεταξύ τους.
Μέ τό πρόγραμμα Get Together, μπορεῖς ἄν θέλεις νά δηλώσεις συμμετοχή σέ μία τηλεφωνική ὁμάδα συζήτησης πάνω σέ θέμα πού σ’ ἐνδιαφέρει -μπορεῖ νά εἶναι μουσική, πολιτική ἤ ὁτιδήποτε ἄλλο- καί κατόπιν, σέ μία συγκεκριμένη ὥρα, συμμετέχεις, μαζί μέ ἄλλα ἔξι-ὀκτώ ἄτομα καί ἕναν συντονιστή, σέ τηλεσυνομιλία μίας περίπου ὥρας. Οἱ ὀργανωτές θέτουν ὡς στόχο νά φέρουν σ’ ἐπαφή ἀνθρώπους πού μένουν κοντά ἔτσι ὥστε νά μποροῦν νά συναντηθοῦν μετά. Οἱ πρῶτες δοκιμές ἔφεραν ἐκπληκτικά ἀποτελέσματα: ἄνθρωποι πού θά κλείνονταν στόν ἑαυτό τούς ἄν τούς ἔσπρωχνες σ’ ἕνα δωμάτιο γεμάτο ἄγνωστους, καταφέρνουν εὔκολα νά ἀνοιχτοῦν σέ μία τηλεφωνική συνομιλία μέ ἄλλους οἱ ὁποῖοι μοιράζονται τό ἴδιο ἐνδιαφέρον.
Οἱ ἄνθρωποι πίσω ἀπό τό Get Together ἔχουν εὐρύτερες φιλοδοξίες. Ἔχουν ἀναπτύξει τώρα μία νέα ὑπηρεσία, πού ξεκίνησε στή λονδρέζικη συνοικία τοῦ Σάουθγουερκ καί πρόκειται σύντομα νά ἐπεκταθεῖ σέ τρεῖς ἀκόμα γειτονιές. Τό πρόγραμμα αὐτό μπορεῖ ὄχι μόνο νά καταπολεμήσει τήν κοινωνική ἀποσύνδεση πού ἔρχεται μαζί μέ τή μεγάλη ἡλικία, ἀλλά καί νά προτείνει μία ριζικά καινούργια προσέγγιση ὅσον ἀφορᾶ τίς δημόσιες ὑπηρεσίες.
Ἀποκαλεῖται Southwark Circle (southwark. org. uk) καί εἶναι πολύ ἁπλή. Ὁποῖος θέλει νά συμμετάσχει, πληρώνει μία συνδρομή καί ἀποκτᾶ τό δικαίωμα γιά κατ’ οἶκον ἐπισκέψεις ἀπό ἐλεγμένους, ἀπό ἄποψη ἀσφαλείας, βοηθούς (ὁρισμένοι ἀμειβόμενοι, ἄλλοι ἐθελοντές) οἱ ὁποῖοι μποροῦν νά προσφέρουν διάφορες ἐξυπηρετήσεις, ἀπό τό νά κλαδέψουν τούς θάμνους στήν αὐλή μέχρι νά διδάξουν πῶς νά στέλνει κανείς email καί sms. Ὁποῖος θέλει, μπορεῖ νά μειώσει τήν τρίμηνη συνδρομή μέ τό νά γίνει καί ὁ ἴδιος βοηθός, ἐπισκεπτόμενος ἄλλους καί χρησιμοποιώντας τίς δεξιότητές του γιά νά τούς βοηθήσει.
Μπορεῖ νά εἶναι τό δέλεαρ τῆς πρακτικῆς βοήθειας πού παρακινεῖ ἀρχικά τους ἀνθρώπους, τό ἀποτέλεσμα ὅμως εἶναι ἕνα δίκτυο τοπικῶν, ἀνθρώπινων δεσμῶν. Ξαφνικά, ἄνθρωποι ἐπισκέπτονται ὁ ἕνας τόν ἄλλο• καί οἱ ἄνδρες, ἰδιαίτερα, πού συχνά ἀπεχθάνονται τήν ἰδέα νά ζητήσουν βοήθεια, ἑλκύονται ἀπό ἕνα πρόγραμμα πού τούς δίνει τή δυνατότητα νά γίνουν καί πάλι χρήσιμοι.
Ἡ διαφορά-κλειδί ἀπό ἄλλες ὑπηρεσίες γιά τούς ἡλικιωμένους εἶναι ὁ τόνος τῆς φωνῆς. Ἡ ἰστοσελίδα τοῦ Southwark Circle δέν κάνει καμιά ἀναφορά στήν ἡλικία: προσφέρει ἁπλῶς ἕνα σύνολο ὑπηρεσιῶν πού ὁ καθένας θά ἔβρισκε ἑλκυστικές. Ἡ πρώην δημοσιογράφος Σίρλεϊ Ἀντερσον, 70 ἐτῶν σήμερα, λέει ὅτι πάντα φοβόταν ὁποιαδήποτε ὑπηρεσία φέρει τήν ἐτικέτα τοῦ ἡλικιωμένου. Ἀνησυχοῦσε ὅτι γρήγορα θά βρισκόταν σέ κάποια θλιβερή αἴθουσα νά τραγουδάει ρετρό τραγουδάκια μαζί μέ ἄλλους ἡλικιωμένους. Καί μόνο ἡ ἰδέα τήν ἔκανε νά ἀνατριχιάζει. Τήν περασμένη ἑβδομάδα, ὅμως, ὁ «Κύκλος τοῦ Σάουθγουερκ» ὀργάνωσε ἕνα χριστουγεννιάτικο γεῦμα γιά τά μέλη του σέ μία πάμπ μέ καλό φαγητό καί καλή μουσική – ἀληθινούς μουσικούς καί ὄχι «διασκεδαστές ἡλικιωμένων». Ἡ Σίρλεϊ πῆγε καί τῆς ἄρεσε πολύ.
Τό ἴδιο καί ὁ 47χρονος Μπάρι, πού ὅλοι τόν ξέρουν μέ τό μικρό του ὄνομα ἀλλά καί τό ὄνομα τοῦ σκύλου-ὁδηγοῦ του, τοῦ Μπέιλι. Ἕνας βοηθός τοῦ Κύκλου πῆγε μαζί του στά μαγαζιά γιά νά τόν βοηθήσει νά διαλέξει τό κατάλληλο χρῶμα μίας φόρμας γυμναστικῆς. Τώρα ὁ Μπάρι σχεδιάζει νά ἀνταποδώσει, ἐπισκεπτόμενος ἀνθρώπους πού δέν μποροῦν νά βγοῦν ἀπό τό σπίτι. Δέν αἰσθάνεται καθόλου ὅτι συμμετέχει σέ μία κοινωνική ὑπηρεσία: «Εἶναι σάν μία ὁμάδα φίλων», λέει.
Ἡ ὠθητική δύναμη πίσω ἀπό αὐτά τά προγράμματα εἶναι ἡ Participle, μία κοινωνική ἐπιχείρηση πού προσπαθεῖ νά ἐπανεπινοήσει τή δημόσια σφαίρα. Ἡ συνιδρύτρια Χίλαρι Κόταμ, ἡ ὁποία ἔχει βραβευτεῖ γιά τήν καινοτόμο δουλειά της στούς τομεῖς τῆς ὑγείας, τῶν σχολείων καί τῶν φυλακῶν, λέει ὅτι ὁ «Κύκλος τοῦ Σάουθγουερκ» ἔχει ἐπιτυχία γιατί ἔκανε κάτι πού σπανίως κάνουν οἱ κοινωνικές ὑπηρεσίες: ἄκουσε τό κοινό. Διαπίστωσε ὅτι οἱ ἡλικιωμένοι ἀπορρίπτουν τόσο τό παλιό μοντέλο τοῦ 1950 ὅσο καί τά μοντέλα τῆς «ἐλεύθερης ἀγορᾶς» τοῦ ’80. «Δέν θέλουν νά εἶναι ἀνήμποροι ἀποδέκτες ἀλλά οὔτε παθητικοί καταναλωτές».
Εἶναι σίγουρο ὅτι οἱ ὑπόλοιπες κοινωνικές ὑπηρεσίες μποροῦν νά μάθουν πολλά ἀπό αὐτό τό σημαντικό πείραμα. Ἕνα ἀπό τά κυριότερα διδάγματα εἶναι πώς ἡ πρόληψη εἶναι καλύτερη ἀπό τή θεραπεία: ὁ «Κύκλος» στοχεύει νά ἐμπλουτίσει τή ζωή τῶν ἀνθρώπων ὅταν ἀκόμα εἶναι ἱκανοί, παρά νά περιμένει μέχρι νά ἀρρωστήσουν. Καί ἡ καθολικότητα εἶναι κρίσιμης σημασίας. Οἱ συμβατικές κοινωνικές ὑπηρεσίες ξοδεύουν ἕνα σωρό χρήματα μόνο γιά νά βεβαιώσουν τήν οἰκονομική κατάσταση τῶν ἀνθρώπων, γιά νά βροῦν ποιούς νά ἀποκλείσουν. Ὁ «Κύκλος» ἔχει ἀρκετά εὔπορα μέλη, πού ἑλκύονται ἀπό μία ὑπηρεσία πού δέν ἀπευθύνεται μόνο στούς ἄπορους, καί μέ τίς συνδρομές τούς χρηματοδοτοῦν καί ἐκείνους πού δέν μποροῦν νά πληρώσουν. Καί τό μεγάλο θέλγητρο γιά ὅλους εἶναι ὅτι τούς προσφέρεται ἡ δυνατότητα νά δίνουν καί νά παίρνουν. Νά αἰσθάνονται καί νά εἶναι ἐνεργοί πολίτες.
