«Γιατί µας βασανίζει όλο και εντονότερα η αίσθηση πως τίποτα δεν βγάζει νόημα; Γιατί έχουμε την εντύπωση ότι ο κόσμος φτάνει στο τέλος του;». Το ερώτημα αυτό θέτει ο Χιλιανός συγγραφέας Μπενχαμίν Λαμπατούτ στο σύντομο, μα πυκνό, δραστικό δοκίμιό του «Ο λίθος της τρέλας» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα), προσθέτοντας: «Μια ορισμένη διαταραχή έχει εμφιλοχωρήσει σιωπηρά μέσα στον κόσμο, και ολοένα δυναμώνει».
Οντως, η αίσθηση αυτή είναι γενικευμένη: απουσία νοήματος, έλλειψη συλλογικών οραμάτων, μιας έστω ευρείας αλλά πάντως συμπαγούς αίσθησης κοινότητας. Κι ακόμα: η σύγχυση πραγματικότητας και ψευδαίσθησης (και ψεύδους, «ψευδών ειδήσεων», κυριαρχίας μιας ψευδεπίγραφης εικόνας εις βάρος της ουσίας του εαυτού εξαιτίας και των κοινωνικών δικτύων).
Μακάρι να λύνονταν τα θέματα αυτά απλώς και μόνον με πολιτικές και οικονομικές πρακτικές εφαρμογές. Οπωσδήποτε είναι μια θεμελιώδης αρχή αυτή για την ηρεμία στην καθημερινότητα και ένα στοιχειώδες αίσθημα ασφάλειας, φοβάμαι όμως πως το ζήτημα είναι βαθύτερο και πιο σύνθετο. Ο φιλελευθερισμός έρχεται φουριόζος να διακηρύξει πως έχει έτοιμες λύσεις, η Αριστερά, από την άλλη, προτείνει επιστροφές σε μαρξιστικές προσεγγίσεις. Ομως τίποτα εντέλει δεν «κάθεται» σε κανέναν. Η πραγματικότητα ανθίσταται απέναντι σε κάθε ιδεολογικό σχήμα.
Η κρίση επεκτείνεται σε πολιτισμικές, ανθρωπολογικές παραμέτρους, συχνά και ψυχολογικές, και παραπέμπει σε αυτό που λένε «πνεύμα της εποχής». Ακούγεται κάπως μεταφυσικό αλλά δεν είναι: όπου «πνεύμα» ας δούμε τη μετάβαση, ένα μεσοδιάστημα, ανάμεσα σε αυτό που τελειώνει και στο άλλο, το νέο που πάει να αρχίσει.
Ο Λαμπατούτ είναι γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από το πιο αφηγηματικό έργο του «Οταν πάψαμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» (ίδια μεταφράστρια και εκδοτικός οίκος), στο οποίο δηλώνει το εξής παράδοξο: όσο προοδεύουν η επιστήμη και η τεχνολογία, όσο περισσότερα μας αποκαλύπτουν για τη φύση, τόσο αυτή γίνεται όλο και πιο περίπλοκη (ο θρίαμβος του Ηράκλειτου!).
Φυσικά, αυτές οι ταραχές πάντοτε συνέβαιναν. Σωστά όμως ο Λαμπατούτ επισημαίνει πως σήμερα «η ταχύτητα, η εμβέλεια και η ορμητικότητα της παρούσας κρίσης είναι, ίσως, άνευ προηγουμένου», με αποτέλεσμα «το χάος να έχει γίνει κοινότοπο».
Το βιβλίο του εκκινεί με έναν αφορισμό του Γκράμσι: «Η κρίση συνίσταται ακριβώς στο γεγονός ότι η παλιά τάξη πραγμάτων πεθαίνει και η νέα δεν μπορεί να γεννηθεί· σε αυτή την περίοδο μεσοβασιλείας εμφανίζεται μεγάλη ποικιλία επιθανάτιων συμπτωμάτων».
Κάτι τέτοιο ζούμε την τελευταία δεκαετία, ίσως και περισσότερο. Μια δυσφορική «μεσοβασιλεία». Ο εικοστός πρώτος αιώνας μόλις τώρα αρχίζει να μας δείχνει τα δόντια του.
ΠΗΓΗ: Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29/3/2023
