Προσπαθώ νὰ πῶ μὲ ὅση δύναμη δημόσιας φωνῆς διαθέτω ὅτι ἡ οἰκονομικὴ κρίση ποὺ μαστίζει σήμερα τὴ χώρα μας εἶναι πρὶν καὶ πάνω ἀπ΄ ὅλα κρίση ἀρχῶν, κανόνων, ἀξιῶν καὶ ἰδανικῶν, κρίση ὑπεύθυνων πολιτῶν μὲ αἴσθηση ὑποχρεώσεων καὶ δικαιωμάτων, κρίση σκεπτόμενων πολιτῶν μὲ δυνατότητα ἐκτιμήσεως προσώπων καὶ πραγμάτων, κρίση ἤθους καὶ ἠθικῆς, κρίση εὐαισθησίας κοινωνικῆς, κρίση πολιτικῆς σκέψεως μὲ ὅραμα καὶ πολιτικῶν μὲ συνείδηση εὐθύνης, μὲ πείρα ζωῆς καὶ αἴσθηση τῆς πραγματικότητας, κρίση συναίσθησης τῆς οὐσίας καὶ τῆς σπουδαιότητας τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς ἐν γένει καλλιέργειας τοῦ ἀνθρώπου, κρίση θρησκευτικῆς πίστης, κρίση ἐμπιστοσύνης σὲ πρόσωπα καὶ θεσμοὺς (στὸν δάσκαλο, στὸν δικαστή, στὸν ἱερέα, στὸν γιατρό, στὸν πολιτικό, στὸν δημοσιογράφο, στὸν δημόσιο ὑπάλληλο), κρίση σύνεσης καὶ ὀρθοφροσύνης, κρίση αὐτογνωσίας, κρίση στοχασμοῦ γιὰ τὸ τί εἶναι σημαντικὸ στὴ ζωή, κρίση… Μπορῶ ἐδῶ νὰ σταματήσω τὴν ἀπαρίθμηση τῶν μορφῶν κρίσεως ποὺ γέννησαν, κατὰ βάθος, τὴν οἰκονομικὴ κρίση καὶ νὰ ἑστιάσω στὴν καρδιὰ τῆς κρίσης: στὴν κρίση παιδείας που περνάει πολλὰ χρόνια τώρα ἡ χώρα μας καὶ ποὺ εἶναι αὐτὴ ἡ ὁποία ὑπέσκαψε, ἂν δὲν διέλυσε ἤδη, τὸν ἱστὸ τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας.
Ἡ κρίση παιδείας, βαθύτερης δηλαδὴ καὶ οὐσιαστικῆς καλλιέργειας τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀτόμου, ποὺ πλήττει ὄχι μόνο τὴ χώρα μας ἀλλὰ τὸν εὐρύτερο χῶρο, ἀποπροσανατόλισε τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο καὶ ὑπονόμευσε τὸν τρόπο σκέψης καὶ συμπεριφορᾶς του, τὶς ἐπιδιώξεις, τὶς ἐπιθυμίες, τὶς βιοτικές του προτεραιότητες, ὁλόκληρη τὴ ζωὴ τὴ δική του καὶ τῶν γύρω του. Ἡ ἐπιθυμία ἀπόκτησης ὅλο καὶ περισσότερων ὑλικῶν ἀγαθῶν ἐξελίχθηκε-ἐλλείψει οὐσιαστικῆς παιδείας καὶ ἱκανότητας ἱεράρχησης ἀναγκῶν καὶ ἐπιδιώξεων- σὲ μανία καταναλωτισμοῦ, μὲ τὸ πολυτελὲς αὐτοκίνητο ἢ σπίτι, τὰ σινιὲ ροῦχα, τὸ σκάφος, τὶς τραπεζικὲς καταθέσεις, τὰ κέρδη ἀπὸ τὸ Χρηματιστήριο ἢ τὸν τζόγο νὰ ἀνάγονται σὲ αὐτοσκοπούς, ἡ φοροδιαφυγὴ σὲ ἐξυπνάδα καὶ τὸ χρῆμα σὲ μέτρο ἀξιολόγησης τῆς ἐπιτυχίας τοῦ ἀτόμου. Χάθηκε τὸ μέτρο. Ἔλειψε τὸ ὅραμα. Παρατοποθετήθηκε τὸ νόημα τῆς ζωῆς. Τὸ κυνήγι τοῦ χρήματος ἔγινε αὐτοσκοπός. Σὲ τέτοιες καταστάσεις μειώνονται οἱ ἀναστολές, ἐκλείπουν τὰ σημεῖα ἀναφορᾶς, χαλαρώνουν οἱ ἀντιστάσεις, ἀρχίζει ἡ φθορά, ἐπιδίδει ἡ διὰ-φθορά. Παύουν δηλαδὴ νὰ λειτουργοῦν οἱ ὁδοδεῖκτες καὶ οἱ δικλίδες ἀσφαλείας μιας πραγματικῆς παιδείας: οἱ σωστὲς ἀξιολογήσεις στὴ ζωή, τὸ ἦθος, ἡ αἴσθηση εὐθύνης καί, κυρίως, ἡ αἴσθηση ὁρίων. Μιλᾶμε, βέβαια, γιὰ μία πραγματικὴ παιδεία ἡ ὁποία ἔχει μὲν ὡς βάση τὴ σχολικὴ ἐκπαίδευση ἀλλὰ συνδιαμορφώνεται ἀπὸ πολλοὺς παράγοντες: τὰ ἐνδιαφέροντα καθενός, τὶς ποικίλες ἐπιλογὲς τοῦ (κοινωνικές, πολιτικές, ἠθικές, θρησκευτικές), τὶς εὐαισθησίες του, τὴ διάθεση αὐτομόρφωσης καὶ τὴν ὅλη σχέση του μὲ τὸν πολιτισμὸ (μὲ τὸ βιβλίο, τὸ θέατρο, τὴ μουσική, τὸν κινηματογράφο, τὰ εἰκαστικά, τὴν ἐπιστήμη, τὴν εὐρύτερη διανόηση). Μιλᾶμε γιὰ μία παιδεία ποὺ-μὲ εὐθύνη τῆς Πολιτείας- προσφέρονται: ποιοτικὴ δημόσια ἐκπαίδευση σὲ ὅλες τὶς βαθμίδες (σχολικὴ ἐκπαίδευση- πανεπιστήμια), εὐκαιρίες γιὰ εὐρύτερη ποιοτικὴ διὰ βίου ἐκπαίδευση, ποιοτικὰ κρατικὰ μέσα ἐνημέρωσης καὶ ψυχαγωγίας (ραδιόφωνο, τηλεόραση), συνεχὴς καὶ ἀποδεδειγμένη ἔμφαση σὲ ὅλες τὶς μορφὲς τῆς τέχνης.
Εἶναι φανερὸ ὅτι μιλώντας γιὰ παιδεία δὲν ἐννοῶ τὶς ἁπλὲς γνώσεις ἢ τοὺς ὄγκους τῶν ἀσύνδετων πληροφοριῶν ποὺ παρέχει ἤδη ἡ σχολικὴ ἐκπαίδευση. Δὲν ἀναφέρομαι στὸν «γραμματιζούμενο» ἀλλὰ στὸν «μορφωμένο» -διάκριση ποὺ κάνει εὔστοχα ἡ λαϊκὴ σοφία. Μιλάω γιὰ ἕνα σχολεῖο καὶ μία γενικότερη παιδεία ποὺ μορφώνει πολίτες ὑπεύθυνους, σκεπτόμενους, καλλιεργημένους, κοινωνικὰ εὐαίσθητους, πολίτες μὲ ἰδανικά, ἀρχὲς καὶ ἀξίες, πολίτες ποὺ ἀγαποῦν τὴν πατρίδα τους καὶ νοιάζονται γὶ΄ αὐτήν, πολίτες μὲ ἀναφορὰ σὲ ρίζες καὶ παραδόσεις, πολίτες μὲ ταυτότητα, ποὺ ξέρουν ἀπὸ ποῦ ἔρχονται καὶ ποῦ πᾶνε, πολίτες ποὺ σέβονται τοὺς θεσμοὺς καὶ τιμοῦν τοὺς συμπολίτες τους. Μόνο ἔτσι πιστεύω ὅτι μπορεῖς νὰ ἀντιμετωπίσεις ριζικὰ ὅ,τι ἔχει φθείρει ψυχικὰ καὶ διανοητικὰ σήμερα τὸν πολίτη καὶ τὸν ἔχει ἐκτρέψει σὲ κάθε μορφῆς παρανομία καὶ διαφθορά.
Λέγοντας αὐτά, ἔχω συνείδηση ὅτι ἀναφέρομαι σὲ μία ἀντιμετώπιση τῶν δεινῶν ποὺ μᾶς κατατρύχουν, ἡ ὁποία ἀπαιτεῖ χρόνο, δυνάμεις καί, τὸ κυριότερο, ἀλλαγὴ νοοτροπίας, ἀλλαγὴ ἐθνικῆς καὶ κοινωνικῆς πλεύσεως. Ἀλλὰ θὰ ἦταν ἀφελὲς νὰ πιστεύει κανεὶς ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς φθορᾶς ποὺ ἔχουμε ὑποστεῖ ὡς κοινωνία καὶ τοῦ ὁποίου τώρα συνειδητοποιοῦμε μία μόνο πλευρὰ ποὺ εἶναι ἡ οἰκονομικὴ κατάρρευση, ἐπιφαινόμενο καὶ ἀπόρροια ἑνὸς πολὺ πιὸ σύνθετου καὶ οὐσιαστικοῦ προβλήματος, ὅτι αὐτὸ θὰ λυθεῖ ὡς διὰ μαγείας μὲ κάποια καθαρῶς οἰκονομικὰ μέτρα! Τὰ αἴτια ποὺ τὸ προκαλοῦν-καὶ ἀνέφερα ἕνα ἀπὸ αὐτά, τὸ κὰτ΄ ἐμὲ καθοριστικὸ- καὶ ἂν ἀκόμη τώρα λυθεῖ τὸ πρόβλημα τῆς οἰκονομικῆς κρίσης, θὰ ἐπαναφέρουν τὸ πρόβλημα πολὺ σύντομα, ἂν δὲν ὑπάρξει ριζικὴ στροφή. Καὶ μία ἀκόμη διασάφηση. Ἡ φθορά, ἡ διαφθορὰ καὶ ὁ ἀποπροσανατολισμὸς τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας δὲν περιλαμβάνει ὅλους τους Ἕλληνες. Εἶναι εὐτυχῶς πολλοί, καὶ σὲ ὁρισμένα στρώματα τῆς κοινωνίας οἱ περισσότεροι ποὺ δὲν ἔχουν διαβρωθεῖ. Αὐτοὶ εἶναι καὶ ἡ δύναμη στὴν ὁποία μπορεῖ νὰ στηριχθεῖ ἡ χώρα.
Καὶ μία συχνὴ ἐπωδός: τί κάνουν οἱ πνευματικοὶ ἄνθρωποι τῆς χώρας; Μιλοῦν; Παίρνουν θέση; Βοηθοῦν; Ἀπάντηση: τὸ ζήτημα δὲν εἶναι ἂν μιλοῦν, διότι εἶναι πολλοὶ αὐτοὶ ποὺ μιλοῦν δημόσια, ποὺ συζητοῦν, ποὺ προτείνουν. Τὸ ζήτημα εἶναι ἂν τοὺς ἀκούει κανείς… Καὶ μάλιστα ἂν τοὺς ἀκοῦν αὐτοὶ ποὺ πρέπει πρῶτα ἀπ΄ ὅλα νὰ μάθουν νὰ ρωτοῦν.
www.babiniotis.gr
Ὁ κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης εἶναι καθηγητὴς τῆς Γλωσσολογίας, πρόεδρος τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἱδρύματος Πολιτισμοῦ, τ. πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου τῶν Ἀθηνῶν.
