«Καρείς μοναχὸς εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Βαρλαὰμ τῶν Μετεώρων τὸ ἔτος 1961, ἰδιαιτέρως εὐλαβοῦμαι τὸ νεομάρτυρα Νικόλαον, γενόμενος μάρτυς τῆς χάριτός του ἐκφραζομένης διὰ τῆς ἀρρήτου εὐωδίας, ἡ ὁποία ἐκχύνεται ἀπὸ τῆς Τιμίας Κάρας Του, τὴν ὁποίαν ηὐτύχησα, μετὰ τῶν ἄλλων συμμοναστῶν μου, νὰ ἀνασύρω ὄπισθεν βιβλιοθήκης, κατὰ γῆν κειμένην καὶ ἐγκαταλελειμμένην, να περιποιηθῶ καὶ νὰ τιμήσω».
(† Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος Χριστόδουλος)
Συμπληρώνονται φέτος (2017) τετρακόσια χρόνια ἀπὸ τὸ ἐπὶ τῆς πυρᾶς μαρτύριο τοῦ ἁγίου νεομάρτυρος Νικολάου τοῦ ἐκ Μετσόβου, ποὺ ἔγινε τὴν 17η Μαΐου 1617 στην κεντρικὴ Ἀγορὰ τῶν Τρικάλων. Ὁ νεομάρτυς Νικόλαος Μπασδάνης ἢ Βλαχονικόλας ἢ Ἐξηντατρίχης, ὄπως αλλιως ὀνομάζεται, γεννήθηκε στὸ Μέτσοβο τῆς Ἠπείρου ἀπὸ φτωχούς ἀλλὰ πολύ πιστούς γονεῖς. Ἔζησε σὲ μία περίοδο δύσκολη καὶ ταραγμένη, ἀφοῦ μετὰ τὴν αποτυχία τῶν ἐπαναστατικῶν κινημάτων τοῦ Μητροπολίτου Τρίκκης, Διονυσίου τοῦ Φιλοσόφου, οἱ διώξεις καὶ οἱ πιέσεις τῶν μουσουλμάνων κατὰ τῶν χριστιανών εἶχαν φτάσει στὸ ἀποκορύφωμά τους.
Σὲ νεαρὴ ἡλικία πῆγε στὰ Τρίκαλα τῆς Θεσσαλίας, ὅπου ἐργαζόταν σε τούρκικο ἀρτοποιεῖο. Ὕστερα ἀπὸ λίγο χρονικὸ διάστημα, οἱ Τούρκοι χρησιμοποιώντας τρομοκρατικὲς μεθόδους, τὸν ἀνάγκασαν νὰ ἐξισλαμιστεῖ. Ὄταν, ὅμως, συνειδητοποίησε τὸ μεγάλο αὐτὸ χριστιανικὸ καὶ ἐθνικό του ὀλίσθημα, ἐπέστρεψε στὸ Μέτσοβο, ὅπου ζοῦσε χριστιανικά.
Ἡ φτώχεια, ὅμως, καὶ οἱ δύσκολες συνθῆκες διαβιώσεως τὸν ἀνάγκασαν νὰ ξαναπάει στὰ Τρίκαλα γιὰ νὰ πουλήσει δαδί. Ἐκεῖ ἔγινε ἀντιληπτὸς ἀπὸ κάποιον Τοῦρκο κουρέα, ὁ ὁποῖος τὸν κατηγόρησε ὅτι πρόδωσε τὸ Ἰσλάμ. Ὁ Νικόλαος, ἐπειδὴ φοβήθηκε τὶς συνέπειες, ἔδωσε στὸν Τοῦρκο κουρέα τὸ φόρτωμα τοῦ δαδιοὺ καὶ δεσμεύθηκε νὰ τοῦ φέρνει κάθε χρόνο ἀπὸ ἕνα φόρτωμα δαδί. Ὕστερα απο αὐτὴ τὴ συμφωνία, ὁ Τοῦρκος ἄφησε ἐλεύθερο τὸ Νικόλαο.
Ἐπιστρέφοντας στὸ Μέτσοβο, ὁ Νικόλαος ἔκανε αὐστηρὴ αὐτοκριτικὴ και συνειδητοποίησε, ὅτι οἱ συνεχεῖς αὐτὲς πνευματικὲς πτώσεις καὶ οἱ ἔνοχοι συμβιβασμοί δὲν εἶναι γνωρίσματα τῶν γνησίων μαθητῶν τοῦ Ἰησοῦ. Τότε, πῆρε τη μεγάλη ἀπόφαση νὰ μὴν ξανασυμβιβασθεῖ σὲ θέματα πίστεως καὶ ἂν χρειαστεῖ, να θυσιάσει καὶ αὐτὴν ἀκόμη τὴ ζωή του γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ.
«Αὐτὲς οἱ μεταπτώσεις, ὅσο ἁπλὲς καὶ ἂν φαίνονται, εἶναι ὡστόσο ἀρκετὰ δραματικὲς καὶ παρουσιάζουν τὸν ψυχογραφικὸ πίνακα ἑνὸς ἀνθρώπου, ποὺ πορεύεται ἀπὸ τὴν ὀμιχλώδη ἀτμόσφαιρα πρὸς τὸ φῶς. Στὴν περίπτωση τοῦ Νικολάου, παρακολουθοῦμε τὴ διαλεκτικὴ πορεία μίας ψυχῆς, ποὺ ἀνακαλύπτει κλιμακωτά τὸν ἑαυτό της. Γι’ αὐτὸ καὶ συγκινεῖ ἰδιαίτερα τὶς ἀδύνατες, ἀσθενικές ψυχές μας. Εἶναι μία μορφή, ποὺ ζητάει τὸν Εὐρυπίδη τῆς Ὀρθοδοξίας».
Μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ πνευματικοῦ του, πῆγε γιὰ ἄλλη μία φορᾶ στὰ Τρίκαλα, γιὰ νὰ δώσει ὅμως τώρα «τὴν καλὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ Χριστοῦ». Ἐκεῖ, τὀν αντιλαμβάνεται ὁ Τοῦρκος κουρέας, ὁ ὁποῖος ἐκνευρισμένος τὸν ρωτάει γιὰ το δαδὶ ποὺ τοῦ εἶχε ὑποσχεθεῖ. Στὴν ἀρνητικὴ ἀπάντηση τοῦ Νικολάου, ὁ κουρέας τὸν καταγγέλλει στὶς τουρκικὲς ἀρχὲς γιὰ ἀλλαξοπιστία. Στὶς ἐρωτήσεις καὶ ἀπειλές τῶν Τούρκων δικαστῶν, ὁ Νικόλαος ἀπαντάει: «Χριστιανὸς ἐγεννήθην, Χριστιανός εἶμαι καὶ Χριστιανὸς θέλω νὰ ἀποθάνω». Ἀκολουθοῦν ἄγριοι ξυλοδαρμοί, σκόπιμη στέρηση τῆς τροφῆς καὶ τοῦ νεροῦ, σαδιστικὲς καὶ ἀπάνθρωπες ἐνέργειες. Τέλος, μὲ εντολὴ τους ἀνάβεται μεγάλη πυρκαϊὰ στὴν κεντρικὴ ἀγορὰ τῶν Τρικάλων, πάνω στὴν ὁποία μὲ μανία καὶ πάθος ρίχνουν τὸν Νικόλαο. Ὁ ἅγιος μὲ θαυμαστὴ γαλήνη καὶ ἠρεμία ἀντιμετώπισε τὸ μαρτύριο, δοξολογώντας τὸν Χριστό, γιατί ἀξιώθηκε να θανατωθεῖ γιὰ τὴν ἀγάπη Του. Ἔτσι, τὴν 17η Μαΐου 1617, ὁ νεομάρτυς Νικόλαος παρέδωσε τὴν ἁγιασμένη του ψυχὴ στὸν Ἀρχηγὸ τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου.
Ἡ κάρα του, ποὺ σώθηκε μὲ τρόπο θαυμαστό, φυλάγεται σήμερα στὴν Ἱερὰ Μονὴ Βαρλαὰμ τῶν Μετεώρων, εὐωδιάζουσα καὶ θαυματουργοῦσα. Ἐκτὸς ἀπό την ἁγία κάρα, σώζονται τεμάχια τῶν χεριῶν τοῦ ἁγίου στὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἐλεούσης Ἰωαννίνων καὶ στὸν Ἱερὸ Ναὸ ἁγίου Νικολάου Σκαμνελίου Ἰωαννίνων, καθὼς και δόντι του στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κοιμήσεως Θεοτόκου Μετσόβου.
Ἡ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας πολὺ νωρὶς ἀναγνώρισε ὡς ἅγιο τὸν ἐκ Μετσόβου νεομάρτυρα Νικόλαο. Ἔκφραση αὐτῆς τῆς συνειδήσεως ἀποτελοῦν οἰ γραφικότατοι ναοί, ποὺ εἶναι ἀφιερωμένοι στὸ ὄνομά του, μὲ ἀποκορύφωμα τὸν μεγαλοπρεπὴ ναὸ στὴν εἴσοδο τῆς πόλεως τῶν Τρικάλων, οἱ ὑπέροχες τοιχογραφιες καὶ φορητὲς εἰκόνες ποὺ βρίσκονται σὲ διάφορους ναοὺς και μοναστήρια τῆς πατρίδος μας, οἱ λυρικότατες ἀσματικὲς ἀκολουθίες τοῦ Νικολάου Κύρκου, ἡ Τζαρτζούλη καὶ τοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, ποὺ συντέθηκαν πρὸς τιμὴν τοῦ νεομάρτυρος, καθὼς καὶ οἱ λατρευτικὲς ἐκδηλώσεις ποὺ γίνονται τὴν ημέρα τῆς γιορτῆς του σὲ διάφορα μέρη τῆς Ἑλλάδος.
Ἡ κατάταξη τοῦ νεομάρτυρος Νικολάου στὸ Ὀρθόδοξο ἁγιολόγιο ἔγινε τὴν 28η Νοεμβρίου 1988, μὲ πατριαρχικὴ καὶ συνοδικὴ πράξη, ὕστερα ἀπὸ εἰσήγηση τοῦ Μητροπολίτου Τρίκκης καὶ Σταγὼν κ.κ. Ἀλεξίου. Στὴν μὲ ἡμερομηνία 19 Οκτωβρίου 1982 ἐπιστολὴ του πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ὀ Σεβασμιώτατος κ. Ἀλέξιος τονίζει μεταξὺ ἄλλων: «… Αἱ προσαγόμεναι ἀποδείξεις πείθουν ἀβιάστως, ὅτι οὗτος ἔχει καταταγὴ ἤδη εἰς τὴν χορείαν τῶν Νεομαρτύρων τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας. Οἱ ὑφιστάμενοι Ἱεροὶ Ναοὶ, οἱ ἀνεγερθέντες ἐπ’ ὀνόματί του, ἡ πλειὰς τῶν θαυμάτων, αἱ ἁγιογραφίαι, αἱ ἀσματικαὶ ἀκολουθίαι, ἡ ἐξαίρετος εὐωδία τῆς Ἁγίας Κάρας Του, ὡς καὶ τὰ περὶ αὐτοῦ ποικίλα δημοσιεύματα, ἀποδεικνύουν ἀβιάστως, ὅτι οὗτος ἔχει ἐπιβληθεῖ ὡς ἅγιος εἰς τὴν συνείδησιν τοῦ χριστεπωνύμου πληρώματος».
Γιὰ τὴν ἐποχή μας, μία ἐποχὴ ἀποπροσανατολισμένη πνευματικά, ὁ νεομάρτυς Νικόλαος ἀποτελεῖ ἕνα μέτρο ἀγωνιστικότητας καὶ συνέπειας στὶς ἀρχές. Μᾶς μεταγγίζει τὸ ὑψηλὸ φρόνημα τοῦ χριστιανικοῦ ἡρωισμοῦ καὶ τὸ μεγαλειῶδες πάθος τῆς θυσίας γιὰ τὰ μεγάλα ἰδανικὰ τῆς ζωῆς. Μᾶς ὑπενθυμίζει, ὅτι ἡ αὐθεντικὴ χριστιανικὴ ζωὴ εἶναι μία συνεχὴς προσπάθεια καὶ ἕνας ἀδιάκοπος αγωνας, χωρὶς συμβιβασμοὺς καὶ ὑποχωρήσεις. Μᾶς δείχνει, τέλος, τὸ σωστό προσανατολισμό τῆς ζωῆς, ποὺ δὲν εἶναι οὔτε ἰδέες οὔτε πράγματα οὔτε καταστασεις ἀλλὰ μονάχα ὁ Χριστός. Μονάχα Αὐτὸς μπορεῖ νὰ μᾶς ἐλευθερώσει ἀπό τοὺς ἐφιάλτες τῶν ὁριακῶν καταστάσεων τῆς ζωῆς, νὰ γεμίσει τὸ ἐσωτερικό μας ἀνικανοποίητο καὶ νὰ μᾶς δώσει τὴ δυνατότητα νὰ ἀπομυθοποιήσουμε τὸ παράλογο τοῦ πόνου καὶ τοῦ θανάτου καὶ νὰ κερδίσουμε τὴν ἀθανασία.
