Μέσα στὸν ἀπόηχο τῆς Ἐθνικῆς ἑορτῆς ποὺ προηγήθηκε, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε καὶ στὴν σημερινή μας ἀναφορά, νὰ καταθέσω λίγες σκέψεις, γιὰ αὐτὸ τὸ μεγάλο γεγονός, ἐνῶ πολὺ σύντομα καὶ ἐπιφανειακά, θὰ προσεγγίσουμε τὴν παρουσία τῶν Στρατιωτικῶν Ἱερέων στὰ πεδία τῶν μαχῶν, βγάζοντας ἀπὸ τὸ χρονοντούλαπο τῆς ἱστορίας μας, ἡρωικὲς μορφές, ξεχασμένες καὶ πολλὲς φορὲς ἀδικημένες, ποὺ ἔδωσαν ὅμως ἕνα δυναμικὸ παρόν, σὲ ἐκείνη τὴ δύσκολη περίοδο γιὰ τὸ ἔθνος μας.
Μὲ τὸν ἑορτασμὸ τῆς 28ης Ὀκτωβρίου, γιορτάσαμε τὴν εἴσοδο τῆς χώρας μας στὸν πόλεμο καὶ ὄχι τὴν λήξη αὐτοῦ. Ἀκόμα καὶ σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο φαίνεται ἡ διαφορετικὴ ἀντίληψη καὶ ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς Ἐθνικῆς ἑορτῆς μέσα ἀπὸ τὴν κουλτούρα καὶ τὸν πολιτισμό μας, σὲ ἀντίθεση μὲ ἄλλες χῶρες ποὺ γιορτάζουν τὴν ἡμερομηνία λήξης τοῦ πολέμου καὶ ὄχι τὴν ἔναρξη. Μέσα ἀπὸ τὴν ἔναρξη τοῦ ἑλληνικοῦ ἀγώνα ἐναντίον τῶν ἐπιδρομέων Ἰταλῶν, ἡ πατρίδα μας ἔγραψε καινούριες σελίδες δόξας, ἡρωισμοῦ καὶ αὐτοθυσίας στὴ μεγάλη της ἱστορία καὶ φώτισε μὲ τὸ ὑπέροχο παράδειγμά της ὅλους τους λαοὺς τῆς γῆς, διδάσκοντας τὸ πνεῦμα τῆς ἐλευθερίας καὶ τῆς δικαιοσύνης, διδάσκοντας τὴν καλλιέργεια τοῦ ἀγωνιστικοῦ καὶ θυσιαστικοὺ φρονήματος ποὺ κατέχει τὸ λαό μας.
Κατὰ τὴν περίοδο ποὺ προηγήθηκε πρὶν τὴν ἔναρξη τοῦ πολέμου ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν διάρκεια αὐτοῦ, οἱ τότε πνευματικοί, πολιτικοί, στρατιωτικοὶ καὶ θρησκευτικοὶ ταγοί, εἶχαν φροντίσει νὰ προβληθοῦν καὶ νὰ κατανοηθοῦν οἱ ὑποχρεώσεις τοῦ καθ’ ἑνὸς χωριστὰ καὶ ὅλων μαζὶ ὡς σύνολο, πρὸς τὴν πατρίδα. Ὁ κάθε ἕνας ἀπὸ τὴν πλευρὰ του ἔδωσε τὸ μήνυμα τοῦ ἐθνικοῦ συναγερμοῦ, προκειμένου ἀπὸ κοινοῦ νὰ ἀντιμετωπίσουν τὸν ἐχθρὸ καὶ νὰ τὸν ἀπωθήσουν μακριά, χωρὶς νὰ βλάψει τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν Ἕλληνα. Ὅλοι μαζὶ χάραξαν καὶ πορεύτηκαν μία κοινὴ πορεία χρέους καὶ εὐθύνης ἔναντί τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Φωτεινὰ παραδείγματα ἀντάξια της ἱστορίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ, στάθηκαν μπροστά, μὴ φειδόμενοι κόπου, μόχθου, θυσιῶν καὶ ὅλα αὐτὰ γιὰ τὸ καλό της πατρίδας. Κάποιων τὰ ὀνόματα γράφτηκαν, κάποιων ἄλλων ξεχάστηκαν ἢ δὲν ἀκούστηκαν τόσο πολύ. Αὐτὸ δὲν ἔχει καμία σημασία. Ὅ,τι ἔγινε δὲν ἔγινε γιὰ νὰ προβληθεῖ τὸ ἐγώ, ἀλλὰ τὸ ἐμεῖς.
Ὁ Μαραθώνας, οἱ Θερμοπύλες, ἡ Ναυμαχία τῆς Σαλαμίνας, οἱ Πλαταιές, τὸ 1821, μᾶς ὁδήγησαν στὴν Πίνδο, στὶς μάχες στὸ Ἀλβανικὸ μέτωπο, στοὺς ἡρωικοὺς ἀγῶνες τοῦ λαοῦ μας στὰ χρόνια της κατοχῆς. Ὅλα αὐτά, ἀποτέλεσαν καὶ ἀποτελοῦν, φωτεινὰ ὁρόσημα ποὺ σημαδεύουν τὴν ἀνοδικὴ πορεία τοῦ λαοῦ μας καὶ δείχνουν στὸ σαστισμένο κόσμο, ὁράματα χαρᾶς καὶ νέας ζωῆς. Δίνουν μηνύματα ἀγῶνος, θυσίας καὶ προσφορᾶς, γιὰ κάτι ἀνώτερο καὶ οὐσιαστικότερο, ποὺ δὲν μετριέται καὶ δὲν λογίζεται μὲ καμία ἀξία ὑλική τοῦ κόσμου τούτου. Οἱ ἀγῶνες αὐτοὶ φανερώνουν, ὅτι τὸ σκοτάδι δὲν μπορεῖ νὰ κυριαρχήσει. Τὸ ψέμα δὲν μπορεῖ νὰ ἀντικαταστήσει τὴν ἀλήθεια. Ἡ βία δὲν μπορεῖ νὰ ἐπιβληθεῖ στὴν ἐλευθερία τοῦ πνεύματος καὶ στὴ δημοκρατία.
Μέσα ἀπὸ τοὺς ἀγῶνες ποὺ δόθηκαν τὸ 1940, γιὰ τὸν Ἕλληνα, ὁ ἀγώνας καὶ ἡ νίκη δὲν σήμαιναν μόνο τὴ φυσικὴ κατανίκηση τοῦ ἀντιπάλου, ἀλλὰ πέρα ἀπ’ αὐτὸ τὴν καταξίωση τῆς ἀρετῆς. Εἶχαν στὸ μυαλὸ τους αὐτὸ ποὺ ἔλεγε ὁ Θουκυδίδης: “Πάτριον ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετᾶς κτᾶσθαι”. Ἡ ἀγωνιστικότητα, ἦταν αὐτὴ ποὺ ἔδινε δύναμη καὶ κουράγιο στὸ Ἕλληνα νὰ προχωρᾶ μπροστά, μὲ τὸ κεφάλι ψηλὰ μὲ τὴν καρδιὰ γεμάτη, χωρὶς νὰ τὸν σκιάζει ἡ φοβέρα καὶ χωρὶς νὰ ὑπολογίζει τὸ σκοτάδι ποὺ σκόρπιζε ὁ κατακτητής.
Μέσα σὲ ἕναν κόσμο σκοτεινὸ ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ τὴν ἐξαθλίωση, ἀλλὰ φωτεινό, ἀπὸ τὶς ἀξίες καὶ τὴν πίστη τοῦ Ἕλληνα, ἡ Ἐκκλησία ἔδωσε τὸ δικό της παρὸν καὶ τὸ δικό της μήνυμα τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ποὺ ἔβγαινε μέσα ἀπὸ τὸ Σταυρὸ καὶ τὴν Ἀνάσταση. Αὐτὸ τὸ παρὸν τῆς Ἐκκλησίας, εἶχε μέσα του πολὺ δύναμη, εἶχε θυσιαστικὸ πνεῦμα καὶ πλημμύριζε ἀπὸ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Οἱ Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι κληρικοὶ ὑπῆρξαν «πρόσωπα- σύμβολα» γιὰ τὸν ἑλληνικὸ λαό. Ἱεράρχες, Ἱερεῖς, Ἱερομόναχοι, Μοναχοὶ ἀκόμη καὶ Μοναχές, πότισαν μὲ τὸ αἷμα τοὺς τὴν εὐλογημένη ἑλληνικὴ γῆ, «διὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστιν τὴν ἁγίαν καὶ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερίαν». Ἔδωσαν χωρὶς φόβο τὴν «Ὀρθόδοξη μαρτυρία»,ὑπὲρ τοῦ δοκιμαζομένου καὶ μαρτυρικῶς καταδιωκὸμενου ἑλληνικοῦ λαοῦ, μπολιασμένοι «ὡς ἕνα σῶμα καὶ μία ψυχὴ» μὲ τὸν λαό, ὡς παιδιὰ καὶ οἱ ἴδιοι αὐτοῦ τοῦ περήφανου καὶ ἀδούλωτου λαοῦ.
Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικὴ ἡ στιχομυθία, μεταξύ τοῦ κατοχικοῦ πρωθυπουργοῦ Τσολάκογλου, μὲ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, ὅταν μὲ ἀφορμὴ τὶς σκληρὲς ἀπὸ ἄμβωνος ὁμιλίες του κατὰ τῶν Γερμανῶν, τοῦ εἶπε: «Μακαριώτατε, προσέχετε μήπως οἱ Γερμανοὶ σᾶς τουφεκίσουν». Ὁ Δαμασκηνὸς τότε μὲ ἀγέρωχο ὕφος τοῦ ἀπάντησε: «Οἱ στρατηγοὶ τουφεκίζονται, οἱ ἀρχιερεῖς ἀπαγχονίζονται καὶ εἶμαι ἕτοιμος πρὸς τοῦτο». Λόγια μοναδικά, λόγια καρδιακά, λόγια γεμάτα ἀπὸ ἐπίγνωση τῆς ἀρχιερατικῆς ἀποστολῆς καὶ τοῦ χρέους, ἔναντί τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν ἀνθρώπων, ποὺ ζητοῦσαν τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ κάτω ἀπὸ τὶς συνθῆκες τὶς ὁποῖες βρίσκονταν, πραγματικοὺς ἡγέτες, ἀληθινὰ στηρίγματα, ζωντανὰ πρότυπα.
Τὸ τιμημένο καὶ αἱματοβαμμένο «ὀρθόδοξο ράσο», στὸ πρόσωπο τῶν ἁπλῶν Ἱερέων, μεταξὺ αὐτῶν καὶ τῶν Στρατιωτικῶν, οἱ ὁποῖοι στάθηκαν πλησίον τῶν ἀγωνιστῶν Ἱεραρχῶν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, σήκωσε ὅλο τὸ βάρος τοῦ διμέτωπου ἀγώνα, τόσο στὴ διακονία τοῦ ἀποδεκατισμένου καὶ δοκιμαζομένου ἀπὸ τὴν πείνα, τὶς ἀσθένειες, τὴν ἀνέχεια, ἑλληνικοῦ λαοῦ, ὅσο καὶ στὸ μέτωπο τῆς ἀντιστασιακῆς δράσεως ἐναντίον τοῦ δυνάστη κατακτητῆ. Οἱ Ἱερεῖς προσεύχονταν γιὰ τοὺς ἀγωνιζόμενους στρατιῶτες, ἐκφωνοῦσαν πύρινους λόγους μὲ τοὺς ὁποίους ἐνθάρρυναν καὶ παρηγοροῦσαν, ἐνῶ παράλληλα στέκονταν ὡς ἀκλόνητοι βράχοι κοντὰ στὶς οἰκογένειες ποὺ σήκωναν τὸ βάρος τῆς ἀπώλειας ἀγαπημένων προσώπων τους, τὰ ὁποία ἔπεσαν μαχόμενα, «ὑπὲρ βωμῶν καὶ ἑστιῶν».
Ἡ ἱστορία ἔγραψε αὐτὴ τὴν ἀληθινὴ καὶ μοναδικὴ θυσία τῶν ἁπλῶν Ἱερέων, ποὺ μποροῦμε νὰ τοὺς κατατάξουμε χωρὶς κανέναν δισταγμό, μέσα στοὺς ἐθνομάρτυρες τῆς περιόδου ἐκείνης. Δὲν μποροῦμε νὰ ἀμφισβητήσουμε μὲ τίποτα, ὅτι αὐτοὶ οἱ ἁπλοὶ Ἱερεῖς τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ἀνώνυμοι ἢ οἱ ἐπώνυμοι, ὑπῆρξαν μεταξὺ τῶν ἄλλων πρωτεργατῶν, γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας. Δὲν μποροῦμε νὰ μὴν ἀναγνωρίσουμε, τὶς ἡρωικές τους μορφές, στὴν πρώτη γραμμὴ τοῦ ἀγώνα, στὸ πολεμικὸ μέτωπο, στὶς μυστικὲς ἀντιστασιακὲς ὁμάδες, στὰ νοσοκομεῖα, στὰ σανατόρια, στὰ σχολεῖα, στὶς φυλακές, στὰ ὑπόγεια τῆς Γκεστάπο, στὰ στρατόπεδα, στοὺς τόπους ἐκτελέσεων τῶν ἀντιστασιακῶν ἀγωνιστῶν καὶ στοὺς τόπους ἀναγνωρίσεων τῶν νεκρῶν καὶ ἐνταφιασμοῦ τους, στὰ συσσίτια. Ἐκεῖ ποὺ ἀπουσίαζαν κάποιοι ἄλλοι, ἦταν παρὼν οἱ παπάδες μας.
Ἡ Ἐκκλησία ἐξ ἀρχῆς ἀναγνώρισε τὴν ἀναγκαιότητα τῆς παρουσίας τοῦ Ἱερέως στὰ πεδία τῶν μαχῶν. Γι’ αὐτὸ τὸ λόγο, γιὰ νὰ ἐνισχύσει τοὺς ἀγωνιστὲς τῆς περιόδου ἐκείνης ἔστειλε στὸ μέτωπο διακόνους ἱερεῖς καὶ ἱεροκήρυκες. Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος μὲ ἔγγραφό της, ζητοῦσε ἀπὸ τὴ κυβέρνηση νὰ μεριμνήσει γιὰ τὴν ταχύτερη ἔκδοση εἰδικῶν φύλλων ἐλεύθερης πρόσβασης τῶν Στρατιωτικῶν Ἱερέων στὸ χῶρο τοῦ μετώπου, γιὰ τὴν ἐκπλήρωση τῶν θρησκευτικῶν ἀναγκῶν, τῶν ὑπηρετούντων καὶ ἀγωνιζομένων. Κάτω ἀπὸ ἀντίξοες συνθῆκες καὶ περιστάσεις, μὲ φόβο Θεοῦ καὶ ἐπίγνωση, τοῦ ποῦ βρίσκονταν καὶ ποῦ θὰ μποροῦσαν ἀνὰ πάσα στιγμὴ νὰ βρεθοῦν, οἱ Ἱερεῖς τελοῦσαν τὶς Ἱερὲς Ἀκολουθίες, κοινωνοῦσαν, ἐξομολογοῦσαν, ἔκαναν μία ἁπλὴ προσευχὴ γιὰ τὴν προστασία τους ἀπὸ τὸν κίνδυνο τοῦ πολέμου, κήδευαν τοὺς σκοτωμένους ἀδελφούς τους.
Θὰ μπορούσαμε νὰ ἀναφέρουμε ἕναν μακροσκελέστατο κατάλογο μὲ ὀνόματα Στρατιωτικῶν Ἱερέων, ποὺ πολέμησαν ἢ καὶ θυσιάστηκαν τὴν περίοδο ἐκείνη. Τὸ Ἀρχεῖο τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καὶ συγκεκριμένα ὁ φάκελος τῶν Στρατιωτικῶν Ἱερέων, εἶναι γεμάτος ἀπὸ ὀνόματα κληρικῶν, ποὺ δὲ δίστασαν, δὲν ὀπισθοχώρησαν, δὲν συμβιβάστηκαν, ἀλλὰ ἔβαλαν μπροστὰ τὸν ἑαυτό τους, γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν πατρίδα μας, μὲ ὅποιο τίμημα καὶ ἂν εἶχε αὐτή τους ἡ ἐπιλογή. Τὸ πνεῦμα τῆς προσφορᾶς καὶ τῆς αὐτοθυσίας τους, προκαλεῖ τὸ θαυμασμὸ καὶ τὸν ἔπαινο. Στὴ σημερινή μας ἀναφορὰ θὰ ἀρκεστοῦμε νὰ ἀναφερθοῦμε ἐπιγραμματικὰ σὲ κάποια ὀνόματα καὶ περιστατικὰ καὶ ὅταν σὺν Θεῷ φτάσουμε στὴν περίοδο αὐτή, θὰ ἔχουμε τὴν δυνατότητα νὰ γνωρίσουμε πολλὰ πράγματα, ποὺ μέχρι σήμερα δὲν γνωρίζουμε, νὰ γράψουμε περισσότερα, ἀλλὰ καὶ νὰ φέρουμε στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας ἀνέκδοτες πτυχὲς τῆς ζωῆς καὶ προπαντός της προσφορᾶς αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων.
Θὰ ἀναφέρουμε τὸν Ἀρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Τσάκωνα, ὁ ὁποῖος κατευθυνόμενος μὲ κάποιους στρατιῶτες στὸ χωριὸ Περιστέρι, σκοτώνεται ἀπὸ μία ἐχθρικὴ βόμβα, στὸ Κεράσοβο Πωγωνίου τὸ 1940. Τὸ θάρρος καὶ ἡ πίστη, τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου Δεληγιανόπουλου, μετέπειτα Μητροπολίτου Ἀργολίδος, δὲν περιγράφεται μὲ λόγια καὶ δὲν μπορεῖ νὰ ἀποτυπωθεῖ σὲ κανέναν πίνακα σύγχρονης τέχνης. Μὲ τὴν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας στὸ μέτωπο τοῦ πολέμου, κάτω ἀπὸ ἐπικίνδυνες συνθῆκες, ὅπως περιγράφονται ἀπὸ αὐτόπτες μάρτυρες καὶ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς φρικτῆς ἱερουργίας, ἕνας ὅλμος νὰ ξύνει τὸν τοῖχο τοῦ δωματίου, ποὺ χρησίμευε ὡς Ναός, ἀλλὰ χωρὶς νὰ σκάσει καὶ ἕνας ἄλλος, νὰ ἔχει βυθιστεῖ πιὸ πέρα στὸ χῶμα, χωρὶς νὰ προκαλέσει καμία ζημιά, φανερώνουν τὴν ζωντανὴ παρουσία τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν σκέπη Του, σὲ ἀνθρώπους ποὺ ἀγωνίζονταν τίμια καὶ εὐσυνείδητα, γιὰ ὅ,τι ἱερὸ καὶ ὅσιο εἶχαν .
Συνεχίζουμε μὲ τὸν Στρατιωτικὸ Ἱερέα τοῦ 31ου Συντάγματος, Ἀρχιμανδρίτη Κωνσταντῖνο Πλατή, μετέπειτα Μητροπολίτη ἀπὸ Κοζάνης, Πατρῶν, ὅπου κάποια Κυριακή τοῦ Μάρτιου τοῦ 1941, τελοῦσε τὴν Θεία Λειτουργία καὶ κατὰ τὴν ὥρα τοῦ ἐκκλησιάσματος, φάνηκαν νὰ πετᾶνε πέντε βομβαρδιστικὰ ἀεροπλάνα τοῦ ἐχθροῦ. Μία βόμβα νὰ ἔριχναν, καθὼς ἦταν συγκεντρωμένοι, θὰ γίνονταν ὅλοι τους κομμάτια. Ἡ Θεία Λειτουργία συνεχίστηκε, δὲν μετακινήθηκε κανένας ἀπὸ τὴ θέση του, τὰ ἀεροπλάνα συνέχισαν τὴν πορεία τους, μολονότι τὰ καταφύγια ἦταν κοντά. Μία ἄλλη ἐξέχουσα προσωπικότητα εἶναι ὁ Ἀρχιμανδρίτης Ἰερόθεος Μπαζιώτης. Ἐπιστρατεύθηκε στὶς 12 Ἰουνίου τοῦ 1940 καὶ τοποθετήθηκε ὡς ἔφεδρος ὑπολοχαγὸς στὸ 67ο Σύνταγμα Πεζικοῦ, τῆς ΧVΙΙ Μεραρχίας. Ἔπεσε ὑπὲρ Πατρίδος στὶς 3 Δεκεμβρίου 1940 στὴν Μάχη τοῦ Πόγραδετς. Τέλος θὰ ἀναφέρουμε καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Ἰσιδώρου Ρουσοχατζάκη, τοῦ μετέπειτα Μητροπολίτου Λάμπης καὶ Σφακίων, ὁ ὁποῖος ὡς Στρατιωτικὸς Ἱερέας τῆς 5ης Μεραρχίας, πῆρε μέρος στὸ ἀλβανικὸ μέτωπο.
Ὁ κατάλογος μὲ τὰ ὀνόματα ἄξιων Λειτουργῶν τοῦ Ὑψίστου δὲν ἔχει τέλος. Ὅλοι κάτι ἔχουν νὰ μᾶς ποῦν, ὅλοι κάτι ἔχουν νὰ μᾶς διδάξουν. Μέσα στὸν ἀπόηχο τῆς ἐθνικῆς μας ἑορτῆς, ὅπως εἴπαμε καὶ στὴν ἀρχή, κάναμε καὶ σήμερα μία μικρὴ ἀναφορὰ σὲ προσωπικότητες, μπροστὰ στὶς ὁποῖες ὑποκλινόμαστε μὲ βαθύτατο σεβασμό, ζητώντας τὶς προσευχὲς των, γιὰ τὴν δική μας παρουσία καὶ τὸ ἔργο τὸ ὁποῖο ἐπιτελοῦμε, σὲ καιρὸ εἰρήνης, ἀλλὰ ἔντονης ἀνησυχίας καὶ ἀνασφάλειας, ποὺ κυριαρχεῖ σὲ ὁλόκληρο τὸν πλανήτη. Ζητοῦμε τὶς προσευχὲς των, προκειμένου νὰ μὴν ξαναβιώσει ἡ ἀνθρωπότητα, καταστάσεις ὅπως ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἀλλὰ καὶ ὅσοι βιώνουν ἢ ζοῦν κάτω ἀπὸ τὴν ἀπειλὴ τοῦ πολέμου, γρήγορα νὰ βροῦν τὴν ἠρεμία καὶ τὴν ἡσυχία των καὶ νὰ ἐπιστρέψουν στὰ ἔργα τῆς εἰρήνης καὶ τῆς προόδου.
Νὰ παρακαλέσουμε τὸ Θεό, νὰ μᾶς βοηθήσει ὥστε νὰ σταματήσει ὁ πνευματικὸς καὶ σωματικὸς βιασμὸς τὸν ὁποῖο ὑφιστάμεθα μὲ διαφόρους τρόπους. Ἂς καλλιεργήσουμε μὲ τὸν τίμιο ἀγώνα μας, τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν πατρίδα, τὸ σεβασμὸ γιὰ τὶς ἀξίες καὶ τὶς παραδόσεις τοῦ τόπου μας, τὴν ἐμμονὴ στὴν διατήρηση καὶ στὴ γνώση τῆς ἱστορίας, τὴν πορεία μας στὸ δρόμο τῆς ἀλήθειας τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῆς Ὀρθοδόξου πίστεώς μας καὶ τὴν προστασία τῆς ἑνότητας, ποὺ θὰ μᾶς προφυλάξει καὶ θὰ μᾶς προστατεύσει. Ἑνωμένοι καὶ ἀγαπημένοι, ἔχοντας τὶς παρακαταθῆκες τοῦ παρελθόντος, θὰ μπορέσουμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὸ παρὸν καὶ νὰ πορευτοῦμε μὲ ἀσφάλεια στὸ μέλλον, ποὺ δὲν πρέπει σὲ καμία περίπτωση νὰ εἶναι ἀβέβαιο, ἀλλὰ σίγουρο καὶ ἀσφαλὲς γιά μας καὶ τὰ παιδιά μας.
