
Δὲν εἶναι ἐντύπωσή μας. Πράγματι τό κλίμα ἐκεῖ ἔξω ἔχει ἀλλάξει. Πρός τό χειρότερο. Ἡ οἰκονομική κρίση, πού ἐδῶ καί ἑνάμιση χρόνο ἔχει γίνει καθημερινότητα, ἡ ὕφεση, τά μέτρα ἀντιμετώπισης τοῦ ἐλλείμματος, ἡ φτώχεια, ἡ μείωση τῆς ἀγοραστικῆς δύναμης… Αἰτίες καί ἀφορμές ὑπάρχουν πολλές γιά νά μᾶς χαλοῦν τή διάθεση, νά μαυρίζουν τό τοπίο καί νά ὁδηγοῦν σέ ὁμαδική κατάθλιψη. Τίς ψυχικές καί ψυχολογικές ἐπιπτώσεις, τίς ἀτομικές καί μαζικές ἀντιδράσεις, ἐσωστρεφεῖς ἤ μή, τίς βιώνουμε καί τίς σχολιάζουμε μέ φίλους καί γνωστούς σέ καθημερινή βάση.
Ἐπειδή ὅμως ἡ γνώμη ἑνός εἰδικοῦ πάντοτε βοηθάει, “ξαπλώσαμε” στό ντιβάνι τοῦ ψυχαναλυτῆ. Ὁ κ. Ματθαῖος Γιωσαφάτ εἶναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής, πρόεδρος τῆς Ἑλληνικῆς Ἑταιρείας Ὁμαδικῆς Ἀνάλυσης καί Οἰκογενειακῆς Θεραπείας. Ἡ συζήτηση μαζί του ἦταν διαφωτιστική, βοηθητική γιά νά κατανοήσουμε τίς συμπεριφορές μας ἀπέναντι, π.χ., σέ ὅ,τι θεωροῦμε ἄδικο. Ἡ κρίση, βέβαια, εἶναι ἀκόμη ἐδῶ, ἀλλά, ὅπως θά ἔλεγε καί ὁ κ. Γιωσαφάτ, δέν εἶναι δά καί γιά νά αὐτοκτονοῦμε.
– Θά μπορούσατε νά προσδιορίσετε τίς ἐπιπτώσεις, σέ συναισθηματικό ἐπίπεδο, ποὺ μπορεῖ νά ἔχει ἡ κρίση στή ζωή μας; Σέ ἕναν ἄνθρωπο πού χάνει τή δουλειά του, γιά παράδειγμα…
«Ἄγχος, θυμός, αἴσθηση ἀπαξίας τοῦ ἑαυτοῦ. Τήν ἀντίθετη αἴσθηση κερδίζουμε μέ τή δουλειά καί τήν πληρωμή- εἰδικά οἱ ἄνδρες νιώθουν ἄχρηστοι ὅταν εἶναι ἄνεργοι. Ὅλα αὐτά, βεβαίως, ἰσχύουν γιά ἕναν ὥριμο ἄνθρωπο. Στήν ἀντίθετη περίπτωση, δέν ἀποκλείονται ἔντονες ἀντιδράσεις, κατάθλιψη ἤ ἀντικοινωνικές συμπεριφορές, πού ἐνδέχεται νά προκαλέσουν ἔκρυθμες καταστάσεις. Οἱ ἐπαναστάσεις ξεκινοῦν ἀπό νευρωτικούς ἀνθρώπους. Ἀπό ἐκείνους πού τούς διέπει σέ ὑπερθετικό βαθμό τό ἄγχος τοῦ θανάτου, ἡ αἴσθηση τῆς ἀδικίας. Παίζει ἰδιαίτερο ρόλο ὁ δεύτερος χρόνος τῆς παιδικῆς ἡλικίας, ἄν καί κατά πόσον ἔχει ἐπιλυθεῖ τό ζήτημα κυριαρχίας γονέα- παιδιοῦ. Θά σᾶς παραπέμψω σέ ἕνα γνωστό τραγούδι τοῦ Νταλάρα: “ Παραπονεμένα λόγια ἔχουν τά τραγούδια μας, γιατί τ΄ ἄδικο τό ζοῦμε, μέσα ἀπό τήν κούνια μας” ».
– Στοιχεῖα τῆς Ἐθνικῆς Στατιστικῆς Ὑπηρεσίας, πού ἐπεξεργάστηκε καί ἔφερε πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες στό φῶς ἡ Μή Κυβερνητική Ὀργάνωση Κλίμακα, δείχνουν αὔξηση τῶν αὐτοκτονιῶν στή χώρα μας τό 2008: μία αὐτοκτονία τήν ἡμέρα. Ἐκτιμᾶτε ὅτι ἄν ἡ ὕφεση βαθύνει, μπορεῖ νά δοῦμε ἀκραῖα φαινόμενα;
«Εἶναι πολύπλευρο τό θέμα, ἀλλά δέν πιστεύω ὅτι ὑπάρχει λόγος ἀνησυχίας. Στήν Ἑλλάδα, σέ γενικές γραμμές, τό ποσοστό αὐτοκτονιῶν δέν εἶναι ὑψηλό. Οἱ αὐτόχειρες εἶναι προβληματικοί ἄνθρωποι πού μεγεθύνουν τό αἴσθημα ἀπελπισίας καί θυμοῦ σέ περιόδους κρίσης. Κατά κανόνα, αὐτός πού αὐτοκτονεῖ ἔχει ἤδη τό “σπέρμα” μέσα του».
– Στό κράχ τοῦ 1929 σημειώθηκαν 23.000 αὐτοκτονίες σέ ἕναν χρόνο, πολλές ἀπό αὐτές μέ τρόπο θεαματικό, ἀπό οὐρανοξύστες. Ἐπιμένετε στήν προβληματική φύση ὅλων αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων;
«Ναί. Οἱ ὑπόλοιποι ὅ,τι καί ἄν συμβεῖ, ὅσα προβλήματα καί νά ἔχουν, δέν αὐτοκτονοῦν. Θά κλάψουν, θά πονέσουν, θά βρίσουν, ἀλλά δέν αὐτοκτονοῦν. Ὅλοι μεγαλώνουμε ὡς παιδιά σέ περιβάλλοντα μέ προβλήματα, ἕνα 30% τοῦ πληθυσμοῦ πάσχει ὡστόσο ἀπό ἔντονες νευρώσεις. Ὅσοι ἐπιλέγουν ὡς λύση τήν αὐτοκτονία, εἶναι σαφῶς πιό εὐάλωτοι στίς συνιστῶσες τῆς κρίσης, καί παρουσιάζουν ἀκραῖες ἀντιδράσεις. Γνωρίζετε τήν περίπτωση τοῦ φοιτητῆ στήν Ἰταλία, ποὺ εἶχε αὐτοπυρποληθεῖ ἐπί χούντας; Ἀπεδείχθη ὅτι εἶχε συναισθηματικά προβλήματα. Θυμάστε τόν κινέζο φοιτητή ποὺ στάθηκε μπροστά στό τάνκ, αὐτοκτονώντας στήν οὐσία, στήν πλατεία Τιανανμέν; Δέν τό ἔκανε ἀπό ἡρωισμό. Κάτι ἄλλο κρύβεται ἀπό πίσω. Πολλές φορές, οἱ ἥρωες εἶναι θύματα».
– Μέ βάση τά λεγόμενά σας, θά μποροῦσε προκλητικά νά πεῖ κανείς ὅτι ἄν εἴχαμε κατακτήσει τήν πλήρη ὡριμότητα, δέν θά εἶχε συμβεῖ καμία ἀλλαγή στήν Ἱστορία.
«Τά βήματα στήν Ἱστορία δέν γίνονται μέ ἐπαναστάσεις, ἀλλά μέ βαθμιαῖες, ἐξελικτικές διαδικασίες ἀλλαγῶν. Καί εἶναι ἐπαναστατικό αὐτό πού λέω. Πάρτε γιά παράδειγμα κράτη, ὅπως ἡ Σουηδία καί ἡ Δανία, τά ὁποῖα φροντίζουν τούς πολίτες τους πολύ περισσότερο ἀπ΄ ὅσο τούς φρόντιζε τό κομμουνιστικό καθεστώς. Ἀλλαγές ἐπέρχονται ὅταν ὡριμάζει τό κράτος. Στήν Ἑλλάδα, ἡ ἰδέα ὅτι ἡ ἐπανάσταση φέρνει κάτι καλό, κινεῖται στό πλαίσιο μίας ἐγχώριας, ἀριστερίστικης λογικῆς. Στόν εὐρωπαϊκό πολιτισμό, δέν ἐπικρατεῖ ἡ ἴδια ἀντίληψη».
– Ἡ ψυχανάλυση δέν εἶναι ὑπὸ μία ἔννοια πράξη ἐπαναστατική; Ἀποσκοπεῖ στήν προσωπική ἐλευθερία, ὅταν οἱ κοινωνικές συνθῆκες ἀπαιτοῦν συμβιβασμούς, σέ βάρος τῆς πραγματικῆς ἀνάπτυξης τοῦ ἀνθρώπου.
«Καλή ἐρώτηση. Ἡ ψυχανάλυση εἶναι ὄντως ἀπελευθερωτική διαδικασία- τό θεραπευτικό της κομμάτι εἶναι τό λιγότερο. Ἐξηγεῖ τά κοινωνικά φαινόμενα ἀλλά καί ἐνδυναμώνει τό “ἐγώ”, μᾶς κάνει πιό προσαρμοστικούς στόν κοινωνικό χωροχρόνο, πιό ἐνεργητικούς, ἱκανούς νά ἐπιφέρουμε ἀλλαγές. Ἐνεργούς πολίτες. Οἱ νευρωσικοί ἄνθρωποι δέν ἀσχολοῦνται παρά μόνο μέ τόν ἑαυτόν τους, οἱ ὑγιεῖς εἶναι περισσότερο κοινωνιοκεντρικοί. Τούς ἀπασχολεῖ ἡ πορεία τῆς χώρας τους».
-Πιστεύετε ὅτι οἱ Ἕλληνες, ὡς λαός, θά ἐνηλικιωθεῖ μέ τήν κρίση;
«Θέλει γενεές ἡ ἐνηλικίωση. Εἴμαστε ἀνώριμοι. Πιό νευρωτικοί, ἐπιθετικοί καί στερημένοι συναισθηματικά ἀπό ὅ,τι οἱ ὑπόλοιποι Δυτικοευρωπαῖοι. Εἶναι περίεργος ὁ τρόπος πού μεγαλώνουν οἱ ἑλληνίδες μάνες τά παιδιά τους. Δέν πρόκειται γιά στενή, καλή σχέση. Ἄν οἱ Ἕλληνες εἶχαν ὑγιῆ σχέση μέ τή μάνα τους, θά ἀγαποῦσαν περισσότερο καί τίς γυναῖκες. Ἡ γονεϊκή ἀγάπη παίρνει τή μορφή ὑπερπροστασίας, μετατρέπεται σέ ὅπλο, ἡ χρήση τοῦ ὁποίου γίνεται κατά τό δοκοῦν, καί κατά περίσταση».
– Εἶναι ἔνδειξη ἀνωριμότητας ἡ ὑπεκφυγή ἀπό τίς βασικές ὑποχρεώσεις τοῦ πολίτη, ἡ φοροδιαφυγή γιά παράδειγμα;
«Εἶναι ἀμοραλισμός, φαινόμενο πού κυριαρχεῖ ἐδῶ στήν Ἑλλάδα. Πάσχουμε ὅμως καί ἀπό κοινωνική ἀνωριμότητα, ἀπό ἄκρατο ἐγωκεντρισμό. “Να πάρω ἐγώ, νά βγάλω ἐγώ…”, μέ τό κράτος- ἐνίοτε καί τούς πλούσιους- στήν ἀπέναντι ὄχθη. Δέν λύνεται ἔτσι τό πρόβλημα. Στήν Ἀγγλία ἔχει ὑπολογισθεῖ ὅτι ἄν ἔπαιρναν τά λεφτά τῶν οἰκονομικά εὔρωστων καί τά μοίραζαν, κάθε πολίτης θά ἐδικαιοῦτο μόλις 10 λίρες παραπάνω. Γιά νά καταλήξω ὅμως στό ὅτι ἡ κρίση ἔχει τή δύναμη νά ξεχαρβαλώσει ἕναν λαό, ἄν εἶναι δυνατή. Δέν ἀποκλείεται, στήν πιό ἤπια ἐκδοχή της, νά ἐπιφέρει κοινωνικές ἀλλαγές. Ἐξαρτᾶται κυρίως ἀπό τήν πολιτική ἐξουσία καί τούς ἐκπροσώπους της. Πῶς θά τή διαχειριστοῦν».
– Ὑποθέτω ὅτι γιά σᾶς λύση εἶναι ἡ ἐνδοσκόπηση. Δέν εἶναι ὅμως δαπανηρό τό «σπόρ» σέ τόσο χαλεπούς καιρούς;
«Μή νομίζετε ὅτι θά μειωθεῖ ἡ τάση γιά ψυχανάλυση. Θά σᾶς διαβεβαίωνα καί γιά τό ἀντίθετο. Ὅσο ἀναπτύσσεται ἕνας λαός καί ὡριμάζει, θέλει νά καταλάβει τόν ἑαυτόν του. Νά εἶστε σίγουρη, δέ, ὅτι οἱ θεραπευτές θά κατεβάσουν τίς τιμές τους. Ἐξάλλου ὑπάρχουν καί λιγότερο ἀκριβές λύσεις, τά ὁμαδικά γκρούπ, οἱ βραχεῖες ψυχοθεραπεῖες, οἱ θεραπεῖες οἰκογενειακοῦ τύπου. Ἀξίζει τόν κόπο, πάντως, νά σκεφθεῖ κανείς πόσα θά γλίτωνε τό κράτος ἄν οἱ πολίτες του μεγάλωναν σωστά. Ἔχουμε δώσει ὡς κλάδος, καί προσωπικά, μάχες γιά νά παραταθεῖ στόν ἕνα χρόνο ἡ γονική ἄδεια- ἔστω καί χωρίς ἀμοιβὴ στὸν ἰδιωτικό τομέα. Στό πρῶτο ἔτος τοῦ παιδιοῦ, καί μέσα ἀπό τήν ἐπαφή μέ τή μητέρα, δημιουργεῖται τό αἴσθημα ἀσφάλειας, ἡ βασική αἴσθηση ζωῆς».
– Ἐκτιμᾶτε ὅτι ἡ κρίση θά ἔχει ἀντίκτυπο στή σεξουαλική συμπεριφορά μας;
«Ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι, σέξ κάνουμε ὅλες τίς ἐποχές. Εἰδικά σέ δύσκολες περιόδους, ὁπότε καί δέν πάει κανείς στήν ταβέρνα, ὅσες φορές συνήθιζε, δέν ἀποκλείεται νά κάτσει σπίτι του καί νά κάνει σέξ. Στήν Ἀγγλία, τόν καιρό τοῦ Μπλίτς, οἱ γεννήσεις εἶχαν αὐξηθεῖ. Καί ἐμεῖς ὅμως, ὡς φτωχή χώρα στό παρελθόν, κάναμε 5-6 παιδιά. Ε, καί δέν νομίζω νά φθάσουμε σέ τέτοια ἐπίπεδα πείνας, σωματικῆς καχεξίας ὥστε νά μήν μποροῦμε- ὀργανικά πιά- νά κάνουμε σέξ!».