Ἡ Πολιτεία (ἢ Περὶ δικαίου) εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ γνωστότερα ἔργα τοῦ Πλάτωνα, τὸ ὁποῖο γράφτηκε περίπου τὸ 380 π.Χ.[1] ἢ ὁλοκληρώθηκε γύρω στὰ 374 π.Χ.[2] κι ἔχει ἀσκήσει μεγάλη ἐπιρροὴ τόσο στὴ φιλοσοφία, ὅσο καὶ στὴν πολιτικὴ θεωρητική.

Στὴν Πολιτεία, ὁ Σωκράτης καὶ ἄλλοι ἐξέχοντες Ἀθηναῖοι καὶ ξένοι συζητοῦν τὴ σημασία τῆς δικαιοσύνης καὶ ἐξετάζουν κατὰ πόσο εἶναι πιὸ εὐτυχισμένος ἕνας δίκαιος ἄνθρωπος ἀπὸ ἕναν ἄδικο, κατασκευάζοντας μία φανταστικὴ πολιτεία, τὴν Καλλίπολη, μὲ φιλόσοφους-βασιλεῖς.

Ἐπίσης, συζητεῖται ἡ φύση τοῦ φιλόσοφου, ἢ \”Περὶ Ἰδεῶν\” θεωρία τοῦ Πλάτωνα, ἡ διαμάχη ἀνάμεσα στὴ φιλοσοφία καὶ τὴν ποίηση καὶ ἡ ἀθανασία τῆς ψυχῆς.

Τίτλος τοῦ ἔργου

Ἡ ἀρχικὴ ἀρχαιοελληνικὴ ὀνομασία Πολιτεία κυριολεκτικὰ σημαίνει τὸ δόγμα καὶ τὸ χαρακτήρα μιᾶς πολιτικῆς κοινωνίας, δηλαδὴ τὸ πολίτευμά της. Στὰ λατινικά, ὀνομάστηκε Res Publica, κυριολεκτικὰ ἐννοώντας καθεστὼς διαχείρισης τῶν δημοσίων πραγμάτων, ὁρολογία ὅμως ποὺ ταυτιζόταν μὲ τὴ Ρωμαϊκὴ Δημοκρατία, ἂν καὶ δὲν πρόκειται καθαρὰ γιὰ ἕνα ἔργο σχετικὰ μὲ τὴ δημοκρατία, ὅπως γίνεται ἀντιληπτὴ στὸ σύγχρονο πλαίσιο τοῦ ὄρου αὐτοῦ.

Σκηνικὸ καὶ συμμετέχοντες

Πρόσωπα

Σωκράτης
Κέφαλος, μέτοικος κατασκευαστὴς ὅπλων – πατέρας τοῦ ρήτορα Λυσία
Θρασύμαχος, σοφιστὴς ἀπὸ τὴ Χαλκηδόνα
Γλαύκων, γιὸς τοῦ Ἀρίστωνα, μεγαλύτερος ἀδερφὸς τοῦ Πλάτωνα
Ἀδείμαντος, γιὸς τοῦ Ἀρίστωνα, μεγαλύτερος ἀδερφὸς τοῦ Πλάτωνα
Πολέμαρχος, γιὸς τοῦ Κέφαλου
Κλειτοφῶν, γιὸς τοῦ Ἀριστώνυμου
Χαρμαντίδης, ἀπὸ τὴν Παιανία (βουβὸ πρόσωπο)
Λυσίας, γιὸς τοῦ Κέφαλου (βουβὸ πρόσωπο)
Εὐθύδημος, γιὸς τοῦ Κέφαλου (βουβὸ πρόσωπο)
Νικήρατος, γιὸς τοῦ Νικία (βουβὸ πρόσωπο)

Τὸ σκηνικό του διαλόγου τοποθετεῖται στὴν κατοικία τοῦ Πολέμαρχου στὸν Πειραιᾶ.

Ὁ δραματικὸς χρόνος εἶναι τὸ 421 π.Χ.. Ὁ ὅλος διάλογος περιγράφεται ἀπὸ τὸ Σωκράτη, τὴν ἑπομένη τῆς ἡμέρας ποὺ ἔλαβε χώρα.

Ὁ Σωκράτης καὶ ὁ Γλαύκων εἶχαν κατεβεῖ στὸν Πειραιὰ γιὰ νὰ παρακολουθήσουν τὰ Βενδίδεια, γιορτὴ τῆς θρακικῆς θεότητας Βένδιδος, ποὺ ἀπὸ πολλοὺς ταυτίζεται μὲ τὴν Ἄρτεμη. Στὴν ἐπιστροφὴ πρὸς τὴν Ἀθήνα, πέρασαν ἀπὸ τὴν κατοικία τοῦ Κέφαλου, ὅπου κι ἔγινε ἡ συζήτηση ἀνάμεσα στοὺς προαναφερόμενους. Ἀπὸ τὸ 2ο βιβλίο κι ἔπειτα, κύριοι ὁμιλητὲς εἶναι ὁ Σωκράτης καὶ οἱ δύο μεγαλύτεροι ἀδερφοὶ τοῦ Πλάτωνα.

Δομὴ

Ὁλόκληρη ἡ Πολιτεία χωρίζεται σὲ 10 βιβλία, διαχωρισμὸς ὁ ὁποῖος δὲν προέρχεται ἀπὸ τὸν Πλάτωνα, ἀλλὰ ἀπὸ τοὺς μεταγενέστερους ἐκδότες καὶ μελετητές.

Ὁ Μπέρτραντ Ράσελ χωρίζει σὲ τρία τμήματα τὴν Πολιτεία τοῦ Πλάτωνα[3]:

Βιβλία 1-5: περιγραφὴ τῆς Ἰδεώδους Πολιτείας, ξεκινώντας ἀπὸ τὴν προσπάθεια ὁρισμοῦ τῆς δικαιοσύνης

Βιβλία 6-7: οἱ φιλόσοφοι κρίνονται οἱ ἰδανικοὶ ἄρχοντες τῆς Πολιτείας, ὁρισμὸς τοῦ φιλοσόφου

Βιβλία 8-10: μορφὲς διακυβέρνησης, πλεονεκτήματα καὶ μειονεκτήματα.

Παρακάτω παρατίθεται μία ἐπιγραμματικὴ περιγραφὴ τῶν περιεχομένων κάθε βιβλίου:

1.Εἰσαγωγή. Συγκέντρωση στὸν Κέφαλο. Δικαιοσύνη καὶ ἀδικία.

2.Ἀνάπτυξη τῆς Ἰδεώδους Πολιτείας. Ἀρχὲς κοινωνικῆς ὀργάνωσης καὶ ἀνάγκη προστασίας. Φύλακες.

3.Ἐκπαίδευση τῶν φυλάκων

4.Δημιουργοί, φύλακες-ἐπίκουροι, φύλακες-ἄρχοντες

5.Ἁρμονία πόλης καὶ ψυχῆς. Τὰ 3 μέρη τῆς ψυχῆς.

6.Οἰκογένεια καὶ κοινοκτημοσύνη

7.Φιλόσοφοι-βασιλεῖς. Ὁρισμὸς τοῦ φιλοσόφου. Ἡ Γραμμή. Ἡ ἀλληγορία τοῦ σπηλαίου.

8.Ἀνώτατη ἐκπαίδευση.

9.Ἀποτυχημένα πολιτεύματα.

10.Διαμάχη μεταξὺ φιλοσοφίας καὶ ποίησης. Ἀποκλεισμὸς τῆς μιμητικῆς τέχνης ἀπὸ τὴν Πολιτεία

11.Ἀθανασία τῆς ψυχῆς.

Θεματολογία

Ὁρισμὸς τῆς δικαιοσύνης καὶ ἀναλογία Πολιτείας-Ψυχῆς

Στὴν ἀρχὴ τοῦ διαλόγου, οἱ ὁμιλητὲς ὡστόσο διαφωνοῦν γιὰ τὸ πῶς ὁρίζεται ἡ δικαιοσύνη, καθὼς ὁ γηραιὸς Κέφαλος τὴν ὁρίζει ὡς τιμιότητα στὶς συναλλαγὲς καὶ συνέπεια στὴν ἀπόδοση τῶν χρεῶν, ἐνῶ ὁ γιός του, Πολέμαρχος, θεωρεῖ δικαιοσύνη τὴν ἀπόδοση τοῦ καλοῦ στοὺς φίλους καὶ τοῦ κακοῦ στοὺς ἐχθρούς. Ὁ Θρασύμαχος κρίνει ὅτι εἶναι τὸ δίκιο τοῦ ἰσχυρότερου καὶ ὁ Γλαύκων, φέρνοντας ὡς παράδειγμα τὸ μύθο γιὰ τὸ δαχτυλίδι τοῦ Γύγη, ὑποστηρίζει ὅτι ἡ δικαιοσύνη ἀποτελεῖ ἁπλὰ μία κοινωνικὴ σύμβαση, καθὼς καὶ ὁ δίκαιος καὶ ὁ ἄδικος ἄνθρωπος θὰ ἔκαναν τὴν ἀδικία, ἂν ἤξεραν πὼς δὲν θὰ τιμωρηθοῦν, ἄρα εἶναι προτιμότερο νὰ ζεῖ κανεὶς μὲς στὴν ἀδικία.

Ὁ Σωκράτης ἐν μέρει συμφωνεῖ μὲ ὅλους, ὡστόσο καμιὰ ἀπὸ τὶς προτάσεις δὲν εἶναι πλήρως ὁλοκληρωμένη γιὰ νὰ λειτουργήσει ὡς \”ὁρισμὸς τῆς δικαιοσύνης\”, ὁπότε, προκειμένου νὰ ἐξετάσουν τὴ δικαιοσύνη γιὰ τὸ κάθε ἄτομο, ἐρευνοῦν τὴν ἔννοια τῆς δικαιοσύνης σὲ ὁλόκληρη τὴν πόλη.

Ἡ ἰδεώδης πολιτεία χαρακτηρίζεται ἀπὸ τέσσερις ἀρετές: σοφία, ἀνδρεία, σωφροσύνη καὶ δικαιοσύνη: τὸ κάθε στοιχεῖο τῆς κοινωνίας κάνει αὐτὸ ποὺ χρειάζεται, ἀνάλογα μὲ τὸ ρόλο του μὲς στὴν κοινωνία, χωρὶς νὰ ἐμποδίζει τὴ λειτουργία τῶν ἄλλων καὶ νὰ ξεφεύγει ἀπὸ τὰ πλαίσια ποὺ ἔχουν ὁριστεῖ γιὰ τὸν καθένα, χωρὶς νὰ εἶναι πολυπράγμων (433a-433b). Γιὰ νὰ διατηρήσει τὴ δικαιοσύνη ποὺ ὁρίζεται ὡς ὁ ἄξονας τῆς ἰσορροπίας στὴν ἠθικὴ καὶ πολιτική, ὁ Πλάτων φτάνει, ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει ἡ Romilly[4], στὰ ἄκρα[5].

Ἐφόσον στὴν Πολιτεία ὑπάρχει δικαιοσύνη, ἁρμονικὴ ἐμφανίζεται καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ κάθε ἀτόμου, ἡ ὁποία χωρίζεται σὲ τρία μέρη: τὸ ἐπιθυμητικόν, τὸ ὁποῖο ἐκφράζει τὶς βασικὲς ἀνάγκες τοῦ ἀτόμου, ἐπιχειρεῖ νὰ τιθασεύσει τὸ θυμοειδές, τὸ ὁποῖο μαζὶ μὲ τὸ πρῶτο ὑπακοῦν ἐνάντια στὸ ἀνώτερο, τὸ λογιστικόν. Τὰ τρία αὐτὰ μέρη τῆς ψυχῆς ἀντιστοιχοῦν στὶς ἀνάλογες 3 τάξεις τῆς Πολιτείας: τὸ ἐπιθυμητικὸν στοὺς δημιουργούς, τὸ θυμοειδὲς στοὺς φύλακες-ἐπίκουρους καὶ τὸ λογιστικὸν στοὺς φύλακες-ἄρχοντες. Συνεπῶς, δικαιοσύνη εἶναι ἡ ἁρμονία τῶν διαφορετικῶν μερῶν τῆς ψυχῆς.

Τελικά, πρὸς τὸ τέλος τοῦ ἔργου, ὁ Σωκράτης ἐπανέρχεται στὸ ζήτημα τῆς σύγκρισης δίκαιου καὶ ἄδικου ἀνθρώπου, παραθέτοντας τὸ παράδειγμα τοῦ τύραννου Ἀρδιαίου: ἂν ὁ ἄνθρωπος δὲν κάνει καμιὰ προσπάθεια νὰ θέσει τὸ ἐπιθυμητικὸν ὑπὸ τὸ λογιστικὸν μέρος, τότε θὰ ἔρθει ἡ στιγμὴ ποὺ τελικὰ θὰ τιμωρηθεῖ γιὰ τὶς πράξεις του. Ὁ τύραννος διαφέρει ἀπὸ τὸν \”φιλόσοφο-βασιλιᾶ\”, ὁ ὁποῖος εἶναι δίκαιος, ἀναζητᾶ τὴν ἀλήθεια, ἀπολαμβάνει τὶς ἀληθινές, φιλοσοφικὲς ἀπολαύσεις κι εἶναι ὁ μόνος ποὺ μπορεῖ νὰ διακρίνει ποιὸ πολίτευμα εἶναι τὸ καλύτερο, καθὼς μόνο ἐκεῖνος διαβλέπει τὸ Ἀγαθὸ[6].

Δομὴ τῆς κοινωνίας

Κοινοκτημοσύνη καὶ ἰδιωτικὴ ζωὴ

Ἡ Πολιτεία ποὺ ἀρχίζει νὰ ἀναπτύσσεται μέσ\’ ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Σωκράτη κατακρίνεται ἀπὸ τὸν Ἀδείμαντο καὶ τὸ Γλαύκωνα, καθὼς ὁ πρῶτος δὲ βρίσκει σὲ αὐτὴν εὐτυχία καὶ ὁ δεύτερος τιμὴ καὶ δόξα. Ἔτσι, ὁ Σωκράτης δημιουργεῖ μία πόλη ὅπου δὲν ὑπάρχει ἰδιοκτησία, προσωπικὴ ζωὴ καὶ οἰκογένεια οὔτε ἡ φιλοσοφία εἶναι προσβάσιμη ἀπὸ τὶς κατώτερες τάξεις. Ὅλα θυσιάζονται γιὰ τὸ κοινὸ καλὸ καὶ ὁ καθένας περιορίζεται στὶς δραστηριότητες ἐκεῖνες ποὺ ταιριάζουν στὴ φύση του.

Ἐφόσον, ὑπάρχει κοινοκτημοσύνη, δὲν ὑπάρχει διαχωρισμὸς ἀνάμεσα σὲ πλούσιους ἢ φτωχούς. Δὲν ὑπάρχουν δοῦλοι, ὅπως καὶ κανένας διαχωρισμὸς μεταξὺ ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν. Ὑπάρχει ἑνιαῖο ἐκπαιδευτικὸ σύστημα γιὰ ἄνδρες καὶ γυναῖκες, ἐνῶ ἀπὸ τὴν Πολιτεία ἀποκλείονται οἱ τέχνες τῆς ποίησης, τῆς μουσικῆς καὶ τοῦ θεάτρου, καθὼς δὲ στοχεύουν στὴ λογική, ἀλλὰ στὰ πάθη, τὸ κατώτερο μέρος τῆς ψυχῆς, τὸ ὁποῖο ἀνατρέπει τὴν ἁρμονία, ἂν κυριαρχήσει τῶν ἄλλων δύο, ἐνῶ παράλληλα ἀποτελοῦν ἁπλὰ μίμηση τῆς παρούσας ζωῆς, ἡ ὁποία μὲ τὴ σειρὰ της εἶναι μόνο μία μίμηση τῶν \”αἰώνιων Ἰδεῶν\”. Ἡ ἀπαγόρευση αὐτὴ εἶναι πιὸ αὐστηρὴ στοὺς φύλακες-ἐπίκουρους καὶ ἄρχοντες, καθὼς πρέπει νὰ ἀποφεύγουν κάθε εἴδους διαφθορά.

Ἡ κατάργηση τοῦ πλούτου ὁδηγεῖ στὴν παρακμὴ τῆς παραδοσιακῆς οἰκογένειας: κανένα παιδὶ δὲ θὰ πρέπει νὰ γνωρίζει τοὺς γονεῖς του καὶ τὸ ἀντίστροφο, προκειμένου νὰ ἀποφευχθεῖ ἡ κληροδότηση, ἡ προσωπικὴ περιουσία καὶ ὁ νεποτισμὸς στὰ δημόσια ἀξιώματα. Οἱ ἄρχοντες σχηματίζουν ζεύγη γιὰ ἀναπαραγωγή, φροντίζοντας ὅμως νὰ μὴν ὑπάρχει ἐρωτικὴ ἀσυδοσία. Ἔτσι, παράγεται σταθερὸς πληθυσμὸς μέσω τῆς εὐγονικῆς, ἐνῶ παράλληλα ἡ κοινωνικὴ συνοχὴ αὐξάνεται, καθὼς οἱ οἰκογενειακοὶ δεσμοὶ ἐκφράζονται πρὸς ὅλα τὰ μέλη τῆς Πολιτείας.

Φιλόσοφοι-βασιλεῖς

Ἡ ἀλληγορία τοῦ σπηλαίου

Ὁ Πλάτωνας χαρακτηριστικὰ ὑποστήριζε ὅτι \”ὅταν οἱ φιλόσοφοι βασιλέψουν καὶ οἱ βασιλιάδες φιλοσοφήσουν, μόνο τότε θὰ εὐτυχήσουν οἱ λαοί\”. Ἐφόσον, στὸ μύθο τοῦ σπηλαίου, ἔχει περιγραφεῖ ἡ φυγὴ ἀπὸ τὸ σπήλαιο τῶν ἀπελευθερωμένων δεσμωτῶν, τῶν φιλοσόφων, κρίνεται πὼς μόνο αὐτοὶ εἶναι κατάλληλοι γιὰ τὴ διακυβέρνηση τῆς Πολιτείας, ἐφόσον ἔχουν γνωρίσει τὸν ἀληθινὸ κόσμο τῶν Ἰδεῶν, ποὺ φωτίζεται ἀπὸ τὸ Ἀγαθό.

Ὅπως ὁρίζει καὶ τὸ ἴδιο τὸ ὄνομά του, ὁ Φιλόσοφος-βασιλιὰς τοῦ Πλάτωνα ἀγαπᾶ τὴ σοφία καὶ τὴν ἀληθινὴ γνώση, ἐφόσον γνωρίζει τὶς Ἰδέες. Στὴν παρομοίωση τῆς Πολιτείας μὲ καράβι ἀκυβέρνητο, ὁ ἰδιοκτήτης δὲν μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει στὴ σωτηρία, γιατί οὔτε βλέπει οὔτε ἀκούει, οἱ ναῦτες φιλονικοῦν μεταξύ τους, ἄρα ὁ φιλόσοφος εἶναι αὐτὸς πού, γιὰ νὰ τὴν ὁδηγήσει σωστά, πρέπει νὰ παρατηρήσει τοὺς ἀνέμους, τὸν οὐρανὸ τὰ ἀστέρια κλπ. Οἱ ναῦτες περιγελοῦν καὶ ἀγνοοῦν τὶς συνήθειες αὐτές, γιατί ποτὲ τους δὲν ἔχουν γνωρίσει κάποιον ἀληθινὸ φιλόσοφο.

Κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὁ Βολταῖρος ἦταν αὐτὸς ποὺ εἰσήγαγε τὸν ὅρο Πεφωτισμένη δεσποτεία, προκειμένου νὰ περιγράψει τὴ διακυβέρνηση ὁρισμένων Εὐρωπαίων μοναρχῶν, οἱ ὁποῖοι υἱοθετοῦσαν τὶς ἰδέες τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ κυρίως ἔδιναν ἔμφαση στὴ Λογικὴ μὲ τὴν ὁποία προσπαθοῦσαν νὰ διακυβερνήσουν τὴν χώρα τους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ δομὴ τοῦ κοινωνικοῦ βίου ποὺ περιγράφεται μέσω τοῦ Σωκράτη ὤθησε φιλοσόφους καὶ μελετητὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα στὴν κριτικὴ ἐναντίον τοῦ Πλάτωνα: ὁ φιλόσοφος Κὰρλ Πόπερ, γιὰ παράδειγμα, ἐξέφραζε στὸ ἔργο του ὅτι ἡ Πολιτεία τοῦ Πλάτωνα ἄσκησε μεγάλη ἐπιρροὴ στὰ σύγχρονα ὁλοκληρωτικὰ καθεστῶτα [7] (Στάλιν, Χίτλερ).

Τὸ γενναῖον ψεῦδος

Προκειμένου οἱ πολίτες τῆς Καλλίπολης νὰ διαχωριστοῦν στὶς 3 τάξεις τῶν δημιουργῶν, ἐπίκουρων καὶ ἀρχόντων, ὁ Πλάτων μέσω τῶν χαρακτήρων τοῦ διαλόγου, δηλώνει πὼς θὰ ἦταν ἀναγκαῖο ἕνα γενναῖον ψεῦδος γιὰ τὴν αὐστηρὴ κοινωνικὴ συνοχή. Θὰ ἔπρεπε νὰ πειστοῦν ὅτι εἶχε προεξοφληθεῖ τὸ εἶδος τοῦ χαρακτήρα τους, ὅταν βγῆκαν ἀπὸ τὰ σπλάχνα τῆς γῆς. Ὅταν ὅμως τοὺς δημιουργοῦσε ὁ Θεός, τοὺς φύλακες-ἄρχοντες τοὺς ἔφτιαξε ἀπὸ χρυσάφι, τοὺς φύλακες-ἐπίκουρους ἀπὸ ἀσήμι καὶ τοὺς δημιουργοὺς ἀπὸ σίδηρο καὶ χαλκό.

Ὡστόσο, ὑπάρχει κινητικότητα ἀνάμεσα στὶς τάξεις, καθὼς ἡ Ἰδεώδης Πολιτεία βασίζεται στὴν ἀριστοκρατία τοῦ πνεύματος. Ἂν ἀπὸ χρυσοὺς γονεῖς γεννιόταν διαφορετικὸ παιδὶ ἢ ἀντίστροφα, σὲ κάθε περίπτωση ὄφειλαν νὰ τὸ στείλουν στὴν τάξη ὅπου πραγματικὰ ἀνῆκε.

Ὁ Πλάτωνας προτιμοῦσε κάτι τέτοιο, ἀκόμη καὶ λάθος, ὅπου ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θὰ συνέχιζαν εὐτυχισμένοι τὴ ζωή τους, παρὰ μία δημοκρατία, ὅπου θὰ κυριαρχοῦσε ὁ ὄχλος καὶ θὰ ἐπερχόταν δυστυχία. Ὁ χαρακτηρισμὸς \”γενναῖον\” σχετίζεται µἐ τὸ σκοπὸ γιὰ τὸν ὁποῖον λέγεται: νὰ πειστοῦν οἱ πολίτες ὅτι πρέπει νὰ αἰσθάνονται ἀδέλφια γιὰ νὰ ἐξασφαλιστεῖ ἡ διατήρηση καὶ εὐδαιμονία τῆς πόλεως. Ὁ Ἀριστοτέλης στὰ Πολιτικὰ καὶ στὰ Ἠθικὰ Νικομάχεια ἐπικρίνει τὴ θεωρία αὐτὴ καὶ ὑποστηρίζει ὅτι θὰ προκαλεῖ στάσεις στὴν πόλη καὶ δὲ θὰ συµβάλλει στὴν ἑνότητά της.

Ἀλληγορία τοῦ σπηλαίου

Ἡ Πολιτεία περιλαμβάνει τὴν Ἀλληγορία τοῦ σπηλαίου, μὲ τὴν ὁποία ὁ Πλάτων ἐξηγεῖ τὴ Θεωρία τῶν Ἰδεῶν του.

Ἡ ἀλληγορία τοῦ σπηλαίου εἶναι μία προσπάθεια τεκμηρίωσης τῆς θέσης τοῦ φιλόσοφου ὡς βασιλιᾶ στὴν Ἰδεώδη Πολιτεία. Μία ὁμάδα ἀνθρώπων ζοῦν σὲ ἕνα σπήλαιο ὅλη τους τὴ ζωή, ἁλυσοδεμένοι σὲ ἕναν τοῖχο, χωρὶς νὰ μποροῦν νὰ δοῦν τὴν ἐπιφάνεια οὔτε νὰ δοῦν πίσω τους, ὅπου βρίσκεται μία φλόγα, ἡ ὁποία φωτίζει ἀντικείμενα ποὺ κινοῦνται καὶ ρίχνει σκιὲς στὰ τοιχώματα τοῦ σπηλαίου. Οἱ φυλακισμένοι ἀρχίζουν νὰ ἀποδίδουν αὐτὰ τὰ σχήματα μὲ ὅρους καὶ ἔννοιες, ἐνῶ πιστεύουν ὅτι οἱ σκιὲς αὐτὲς εἶναι ἡ πραγματικότητα.

Τὸ ὅτι οἱ φυλακισμένοι, ὡστόσο, μποροῦν νὰ δοῦν μόνο τὶς σκιὲς αὐτές, δὲ σημαίνει ὅτι ὁ ὑπαρκτὸς κόσμος περιορίζεται μόνο μὲς στὸ σπήλαιο[8]. Ἂν κάποιοι καταφέρουν νὰ λυθοῦν ἀπὸ τὶς ἁλυσίδες καὶ βγοῦν ἀπὸ τὸ σπήλαιο, θὰ τυφλωθοῦν ἀπὸ τὴ λάμψη τοῦ Ἥλιου καὶ θὰ ἐπιστρέψουν πίσω. Ἄν, ὡστόσο, συνηθίσουν τὸ φῶς, θὰ δοῦν καθαρὰ τὸν Ἥλιο, ποὺ συμβολίζει τὸ Ἀγαθό, καὶ θὰ καταλάβουν ὅτι ὅσα ἔβλεπαν μὲς στὸ σπήλαιο ἦταν ἁπλὰ ἀντίγραφα τῶν ἀληθινῶν. Ἴσως σκεφτοῦν νὰ ἐπιστρέψουν πίσω, λυπούμενοι τοὺς φυλακισμένους συντρόφους τους. Πίσω, ὅμως, στὸ σπήλαιο, δὲ θὰ μποροῦν νὰ συνηθίσουν στὸ σκοτάδι, καί, προσπαθώντας νὰ διδάξουν στοὺς ὑπόλοιπους τὴν ἀλήθεια, ἴσως δεχτοῦν τὸ μίσος καὶ τὴν ἀντίδρασή τους[5]. Ὡστόσο, ὅσοι ἐλευθερώθηκαν, οἱ φιλόσοφοι, ἔχουν χρέος νὰ ἐπιστρέψουν πίσω καὶ νὰ διδάξουν καὶ τοὺς ὑπόλοιπους.

Συχνά, ὁ Ἥλιος, ποὺ συμβολίζει τὸ Ἀγαθό, ὠθεῖ στὴν ἑρμηνεία τοῦ Μύθου τοῦ Σπηλαίου ἀπὸ θρησκευτικῆς ἀπόψεως: χωρὶς Θεό, οἱ ἄνθρωποι ζοῦν μὲς τὸ σκοτάδι[9].

Ὁ κόσμος μέσα στὸ σπήλαιο ἐκφράζει τὴν ἐμμονὴ στὰ \”αἰσθητὰ πράγματα\”, ὅσων μποροῦν οἱ ἄνθρωποι νὰ ἀντιληφθοῦν μὲ τὶς αἰσθήσεις τους, ἐνῶ ἡ ἄνοδος στὸν πραγματικὸ κόσμο καὶ ἡ ὅραση τῶν ἀληθινῶν Ἰδεῶν ὑπὸ τὸ φῶς τοῦ Ἥλιου ὁδηγοῦν στὴν ἐναρμόνιση τῶν τριῶν τμημάτων τῆς ψυχῆς καὶ τὴν ἐνδυνάμωση τοῦ λογιστικοῦ[10].

Μορφὲς διακυβέρνησης

Ὁ Πλάτων ἀφιερώνει μεγάλο τμῆμα τῆς Πολιτείας του στὶς συζητήσεις σχετικὰ μὲ τὴν Ἰδεώδη Πολιτεία. Ὡστόσο, παρέμενε τὸ θέμα τοῦ τύπου διακυβέρνησης, ὁπότε ἡ συζήτηση καταλήγει σὲ τέσσερα εἴδη πολιτευμάτων, τὰ ὁποία δὲν μποροῦν νὰ ἐπιβιώσουν: ἡ τιμοκρατία, ἡ ὀλιγαρχία (πλουτοκρατία), ἡ δημοκρατία καὶ ἡ τυραννία (δεσποτισμός).

Τιμοκρατία
Ὁ Σωκράτης ὁρίζει τὴν τιμοκρατία ὡς ἕνα πολίτευμα, στὸ ὁποῖο κυβερνοῦν ἄτομα ποὺ ἀγαποῦν τὴν τιμὴ καὶ ἔχουν ἐπιλεχθεῖ σύμφωνα μὲ τὸ βαθμὸ τιμῆς ποὺ κατέχουν στὴν κοινωνία. Ἡ τιμὴ συχνὰ ἐξισώνεται μὲ τὸν πλοῦτο καὶ τὴν ἰδιοκτησία, ὁπότε τὸ \”χρυσὸ\” αὐτὸ πολίτευμα θὰ ὁδηγοῦσε στὸν ὑλισμό.

Ὀλιγαρχία
Οἱ πειρασμοὶ αὐτοὶ δημιουργοῦν μία σύγχυση ἀνάμεσα στὴν τιμὴ καὶ τὸ οἰκονομικὸ καθεστώς, κάτι ποὺ θὰ ὁδηγοῦσε στὴν ἐμφάνιση τῆς ὀλιγαρχίας. Ὁ Σωκράτης ὑπογραμμίζει ὅτι ὁ πλοῦτος δὲ θὰ βοηθήσει τὸν καπετάνιο νὰ ἐλέγξει τὸ πλοῖο του. Ἡ ἀδικία αὐτὴ διαχωρίζει πλούσιους καὶ φτωχούς, δημιουργώντας ἔτσι ἕνα περιβάλλον γιὰ ἐγκληματίες καὶ ἐπαῖτες. Οἱ πλούσιοι συνωμοτοῦν συνεχῶς ἐνάντια τῶν φτωχῶν καὶ ἀντίστροφα.

Δημοκρατία

Καθὼς μεγαλώνει αὐτὸ τὸ κοινωνικοοικονομικὸ χάσμα, αὐξάνονται καὶ οἱ ἐντάσεις ἀνάμεσα στὶς κοινωνικὲς τάξεις, δίνοντας χῶρο γιὰ τὴν ἐμφάνιση τῆς δημοκρατίας. Οἱ φτωχοὶ ἀνατρέπουν τοὺς ἄπειρους ὀλιγαρχικοὺς καὶ σύντομα παρέχουν ἐλευθερίες σὲ ὅλους τοὺς πολίτες. Κάποιος δημαγωγὸς σύντομα ἀνέρχεται γιὰ νὰ προστατέψει τὸ δίκιο τῶν κατώτερων τάξεων. Οἱ ἄνθρωποι \”μεθοῦν\” μὲ τόση ἀνεξέλεγκτη ἐλευθερία καὶ ἔτσι ἐπέρχεται τυραννία, τὸ πιὸ καταπιεστικὸ εἶδος διακυβέρνησης.

Τυραννία

Οἱ ἐλευθερίες ποὺ ἀποδόθηκαν στοὺς πολίτες τοὺς χωρίζουν σὲ τρεῖς κοινωνικοοικονομικὲς τάξεις: τὴν ἄρχουσα τάξη, τοὺς καπιταλιστὲς καὶ τοὺς ἁπλοὺς πολίτες, οἱ ὁποῖοι βλέπουν νὰ ἀπειλοῦνται οἱ ἐλευθερίες τους ἀπὸ τὴν ἔνταση μεταξὺ τῶν δύο πρώτων τάξεων καὶ καταφεύγουν στὸ δημοκρατικὸ δημαγωγό, ὁ ὁποῖος, μὲ τὴ σειρά του, διαφθείρεται ἀπὸ τὴν ἐξουσία καὶ γίνεται τύραννος, μὲ τὴ βοήθεια μιᾶς μικρῆς ὁμάδας ὀπαδῶν του γιὰ τὴν προστασία του καὶ τὸν ἀπόλυτο ἔλεγχο.

Ἡ εἰρωνεία ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Ἰδεώδης Πολιτεία ποὺ περιγράφεται μοιάζει σὲ μεγάλο βαθμὸ μὲ τυραννία, ἀλλὰ βρίσκεται στὴν ἐντελῶς ἀντίθετη πλευρά: ὁ φιλόσοφος-βασιλιὰς ποὺ κατέχει τὴν ἐξουσία δὲ δρᾶ μὲ γνώμονα τὸ ἴδιο συμφέρον, ἀλλὰ εἶναι ἀφιερωμένος στὸ κοινὸ καλό, καθὼς κατέχει τὴ γνώση καὶ τὴ σοφία.

Ἀθανασία τῆς ψυχῆς

Μέσα ἀπὸ τὸν ἐσχατολογικὸ Μύθο τοῦ Ἠρός, γίνεται ἡ περιγραφὴ τοῦ μεταθανάτιου ταξιδιοῦ τοῦ Ἠρός, ἑνὸς στρατιώτη ποὺ πέθανε στὴ μάχη καὶ ἐπανῆλθε στὴ ζωὴ πάνω στὴ νεκρικὴ πυρά, τῆς μετενσάρκωσης καὶ τῶν οὐράνιων σφαιρῶν τοῦ ἀστρικοῦ σύμπαντος.

Κεντρικὸ σύμβολο ἀποτελεῖ τὸ Ἀδράχτι τῆς Ἀνάγκης, ποὺ σχημάτιζε 8 κύκλους, πάνω σὲ καθένα ἀπὸ τοὺς ὁποίους βρισκόταν μία Σειρήνα ποὺ τραγουδοῦσε μία νότα: ὅλες μαζὶ σχημάτιζαν μία ἁρμονία, τὴ μουσικὴ τῶν οὐράνιων σφαιρῶν. Ἐκεῖ βρίσκονταν καὶ οἱ 3 Μοῖρες, στὶς ὁποῖες ἔπρεπε νὰ πᾶνε οἱ ψυχὲς γιὰ νὰ ἐπιλέξουν τὸ εἶδος τῆς ζωῆς ποὺ ἤθελαν νὰ ζήσουν στὴν ἑπόμενη ἐνσάρκωσή τους.

Ἡ ἱστορία αὐτὴ ἐπικεντρώνεται στὴν ἰδέα ὅτι οἱ ἠθικοὶ ἄνθρωποι ἐπιβραβεύονται καὶ οἱ ἀνήθικοι τιμωροῦνται μετὰ τὸ θάνατό τους. Ὁ Πλάτων ἔχει ἐπηρεαστεῖ ἀπὸ παλαιότερες προφορικὲς παραδόσεις, ἀπὸ τοὺς Ὀρφικοὺς[11] καὶ τοὺς Πυθαγόρειους, ἐνῶ σύγχρονοι μελετητὲς ἐπισημαίνουν ἐπιδράσεις ἀπὸ τὴ θεωρία τοῦ ἰνδουϊσμοῦ καὶ τοῦ Ζωροαστρισμοῦ[12].

Ὑποδοχὴ τοῦ ἔργου καὶ ἑρμηνεῖες

Ἀρχαία Ἑλλάδα

Τὴ συγγραφὴ ἔργων γιὰ συστήματα διακυβέρνησης ἀκολούθησε καὶ ὁ πιὸ ἐπιφανὴς μαθητὴς τοῦ Πλάτωνα, Ἀριστοτέλης, γράφοντας στὰ Πολιτικά του, τὰ ὁποία δὲν ἀκολουθοῦν διαλογικὴ μορφή, γιὰ πολλὲς ἀπὸ τὶς ἰδέες καὶ τὰ θέματα ποὺ ἔθιξε ὁ Πλάτων στὴν Πολιτεία, ὁδηγώντας ὅμως σὲ διαφορετικὸ συμπέρασμα γιὰ τὸ τί εἶναι προτιμητέο τελικά.

Ὁ Ἰσοκράτης παρωδεῖ τὴν Πολιτεία στὸ ἔργο του Βούσιρις[13], δείχνοντας τὴν ὁμοιότητα τῆς Καλλίπολης μὲ τὴν αἰγυπτιακὴ πολιτεία ποὺ ἱδρύει ὁ βασιλιὰς φέρων τὸ ὄνομα τοῦ τίτλου τοῦ ἔργου.[14] Ὁ Ἰσοκράτης ὑπῆρξε ἐκπρόσωπος τῆς ρητορικῆς παιδείας καὶ ἀντίπαλός τοῦ Πλάτωνα στὴ διαπαιδαγώγηση τῶν νέων.

Ὁ Ζήνων ὁ Κιτιεύς, ἱδρυτὴς τοῦ Στωικισμοῦ, ἔγραψε γύρω στὸ 300 π.Χ. κι αὐτὸς ἕνα ἔργο μὲ τὸν τίτλο Πολιτεία, ὑποστηρίζοντας μία μορφὴ ἀναρχισμοῦ, ὅπου ὅλοι οἱ πολίτες εἶναι φιλόσοφοι, καὶ μία πιὸ ριζοσπαστικὴ μορφὴ σεξουαλικοῦ κομμουνισμοῦ ἀπὸ αὐτὴ ποὺ πρότεινε ὁ Πλάτων[15].

Ἀρχαία Ρώμη

Ἡ ἀγγλικὴ μετάφραση τοῦ τίτλου τοῦ πλατωνικοῦ διαλόγου (Republic) προέρχεται ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ Κικέρωνα De re publica, τρεῖς αἰῶνες ἀργότερα. Ὁ Κικέρων μιμεῖται τὸ ὕφος τῶν πλατωνικῶν διαλόγων καὶ ἀσχολεῖται μὲ πολλὰ ἀπὸ τὰ θέματα ποὺ θίγονται στὴν Πολιτεία. Ὁ Σκιπίων ὁ Ἀφρικανός, κεντρικὸς ἥρωας τοῦ ἔργου, ἐκφράζει τὴν ἐκτίμησή του γιὰ τὸν Πλάτωνα καὶ τὸ Σωκράτη ὅταν μιλοῦν γιὰ τὴν Πολιτεία, ὅπου στὰ λατινικὰ μεταφέρεται ὡς \”Res publica\”. Ἐνῶ ὁ Σωκράτης καὶ οἱ σύντροφοί του συζητοῦσαν γιὰ τὴ φύση τῆς πόλης καὶ γιὰ κάθε μορφὴ διακυβέρνησης, στὸ ἔργο τοῦ Κικέρωνα συζητεῖται ἡ ὀργάνωση τοῦ κράτους ἐκείνη τὴ δεδομένη χρονικὴ στιγμή, δηλαδὴ ἡ Ρωμαϊκὴ Δημοκρατία.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ὁ Τάκιτος, χωρὶς νὰ ἀναφέρεται ὀνομαστικὰ στὸν Πλάτωνα καὶ τὴν Πολιτεία, ἀσκώντας ἴσως κριτικὴ στὸ ἔργο τοῦ Κικέρωνα καὶ τοῦ Ἀριστοτέλη, ἀναφέρει ὅτι[16]:

Πράγματι, ἕνα ἔθνος ἢ μία πόλη κυβερνεῖται εἴτε ἀπὸ τὸ λαὸ εἴτε ἀπὸ μία ἀνώτερη τάξη εἴτε ἀπὸ ἕνα μονάρχη. Ἕνα ἐφευρεθὲν σύστημα διακυβέρνησης ἀπὸ μία ἐπιλογὴ τῶν παραπάνω συστατικῶν εἶναι περισσότερο ἰδεατὸ παρὰ πραγματικότητα. Κι ἀκόμα κι ἂν γίνει πραγματικότητα, δὲ θὰ ἔχει μέλλον.

Οὐσιαστικά, αὐτὸ ποὺ ἐκφράζει στὸ συγκεκριμένο σημεῖο τοῦ ἔργου του εἶναι πὼς ἡ ἐνδελεχὴς ἀνάλυση καὶ περιγραφὴ τῆς λειτουργίας ἑνὸς πραγματικοῦ κράτους, ἔχει μεγαλύτερη πρακτικότητα ἀπ\’ ὅσο φιλοσοφικὲς ἀναλύσεις γιὰ τὴν ἰδεώδη μορφὴ ἑνὸς πολιτεύματος.

Στὴν καθοριστικὴ ἐποχὴ τῆς μετάβασης τῆς Ρώμης ἀπὸ τὴν ἀρχαία πολυθεϊστικὴ θρησκεία στὸ Χριστιανισμό, ὁ Αὐγουστῖνος Ἰππῶνος ἔγραψε τὸ ἔργο \”Ἡ Πολιτεία τοῦ Θεοῦ\” (λατινικά: Civitate Dei), περιγράφοντας μία ἰδεατὴ πόλη, τὴν αἰώνια Ἱερουσαλήμ, ἀντλώντας ἀναφορὲς ἀπὸ τὸν Πλάτωνα, τὸν Ἀριστοτέλη καὶ τὸν Κικέρωνα.

20ός αἰώνας

Οἱ περισσότεροι σχολιαστὲς τῆς πλατωνικῆς Πολιτείας ἀποτρέπουν τὴν ἀνάγνωση τοῦ ἔργου ὡς ἐγχειρίδιο καλῆς διακυβέρνησης, καθὼς τὰ πιὸ πολλὰ εἴδη πολιτεύματος ποὺ περιγράφονται στὸ ἔργο φέρουν ἐλάχιστες ὁμοιότητες μὲ ἀνάλογα σύγχρονα, ὅπως δημοκρατικὰ κράτη ἢ κράτη μὲ συνταγματικὴ μοναρχία. Οἱ ἰδέες τῆς δημοκρατίας καὶ τῆς οὐτοπίας, ὅπως περιγράφονται στὸ ἔργο, εἶναι ἄρρηκτα δεμένες μὲ τὶς πόλεις-κράτη τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδας.

Οἱ κριτικὲς καὶ οἱ ἀπόψεις ποὺ ἐκφράστηκαν κατὰ τὸν 20ό αἰώνα ἔχουν ὡς κοινὸ ἄξονα τὴν ἄποψη πὼς ἡ παιδαγωγικὴ ἀξία τῆς Πολιτείας εἶναι πολὺ μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν πρακτική της ἀξία, καθὼς πρόκειται περὶ θεωρητικοῦ ἔργου. Ὡστόσο, ὑπάρχει ἡ ἄποψη ὅτι ὁ Πλάτωνας περιέγραψε αὐτὸ τὸ εἶδος πολιτεύματος, καθὼς τὸ θεωροῦσε ἱκανὸ πρὸς ἐφαρμογὴ[3].

Ἐπιρροὲς στὶς τέχνες καὶ στὴ σύγχρονη κουλτούρα

Κωμωδία

Τὴν ἴδια χρονικὴ περίοδο μὲ τὴ συγγραφὴ τῆς Πολιτείας, ὁ Ἀριστοφάνης ἔγραψε καὶ παρουσίασε τὴν κωμωδία Ἐκκλησιάζουσες, ὅπου οἱ γυναῖκες στὴν Ἐκκλησία τοῦ δήμου παίρνουν τὴν ἐξουσία τῆς Ἀθήνας, ἕτοιμες νὰ ἐπιβάλλουν ἐκτὸς ἀπὸ τὴν περιουσιακὴ καὶ τὴν ἐρωτικὴ κοινοκτημοσύνη. Τὸ προτεινόμενο ἐδῶ πολίτευμα φέρει ἀρκετὲς ὁμοιότητες μὲ τὴν Ἰδεώδη Πολιτεία ποὺ περιγράφει ὁ Πλάτων[17][18]

Οὐτοπία

Ὁ Τόμας Μούρ, στὸ ἔργο του Οὐτοπία[19], χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρο αὐτὸ καὶ περιγράφει τὴν ἰδανικὴ κοινωνία στὸ ὁμώνυμο νησί, ἡ ὁποία εἶναι παρόμοια μὲ τὴν πλατωνικὴ Καλλίπολη σὲ κάποια θέματα, ὅπως ἡ κοινοκτημοσύνη καὶ ἡ ἔλλειψη ἰδιωτικῆς ζωῆς. [20][21].

Δυστοπία

To εἶδος διακυβέρνησης ποὺ περιγράφεται στὴν Πολιτεία ἔχει χρησιμοποιηθεῖ σὲ διάφορα σύγχρονα δυστοπικὰ μυθιστορήματα καὶ ἱστορίες, ἐνῶ ὁ διαχωρισμὸς τῶν ἀνθρώπων ἀνὰ ἐπάγγελμα ἢ ἰδιότητα ἀπὸ τὸ κράτος, ἡ ἔλλειψη παραδοσιακῶν οἰκογενειακῶν δομῶν καὶ ἡ ὕπαρξη κρατικῆς ἀνατροφῆς καὶ ἐκπαίδευσης χρησιμοποιήθηκαν γιὰ τὴν περιγραφὴ ὁλοκληρωτικῶν καθεστώτων ἀπὸ συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Ἄλντους Χάξλεϊ στὸ Θαυμαστὸ Καινούριο Κόσμο (Brave New World)[22].

Ὁμοιότητες ἔχουν παρατηρηθεῖ καὶ μεταξύ τῆς Ἀλληγορίας τοῦ σπηλαίου καὶ τοῦ μυθιστορήματος 1984 τοῦ Τζὸρτζ Ὄργουελ[23], ὅπως καὶ τῆς κινηματογραφικῆς τριλογίας Μάτριξ[24].

Παραπομπὲς

1. Brickhouse, Thomas and Smith, Nicholas D. Plato – The Internet Encyclopedia of Philosophy, University of Tennessee. Cf. Dating Plato\’s Dialogues

2. Ἀρχαία Ἑλληνικὰ (Γ\’ Λυκείου Θεωρητικῆς Κατεύθυνσης) Φιλοσοφικὸς Λόγος, Ο.Ε.Δ.Β.

3. 3,0 3,1 History of Western Philosophy, Βιβλίο Α\’, β\’ μέρος, κεφ.14

4. Romilly, J., Γιατί ἡ Ἑλλάδα; µτφρ. Μ. Ἀθανασίου, Κ. Μηλιαρέση, Τὸ ἄστυ, Ἀθήνα, 1999, 270.

5. 5,0 5,1 Δέδε, Θεώνη, Ἡ ἔννοια τοῦ Φιλοσόφου στὸν Πλάτωνα καὶ στὸν Ἀριστοτέλη

6. C. D. C. Reeve (2006). \”Epistemology and Metaphysics, Psychopathology\”. Philosopher-Kings: The Argument of Plato\’s Republic. Hackett Publishing. σέλ. 48. ISBN 0872208141.

7. Karl Raimund Popper. \”Plato\’s theory of forms or ideas\”. The Open Society and Its Enemies, The spell of Plato. Princeton University Press. σέλ. 34. ISBN 0691019681.

8. Allegory Of The Cave – Home

9. Interpreting Platos Cave – by Kate Rosenberger – Helium

10. Μία ἀπόπειρα ψυχαναλυτικῆς ἑρμηνείας τοῦ πλατωνικοῦ σπηλαίου

11. Robert McGahey (1994). \”Plato\’s Orphic Universe, Orphic Music: Er and the Music of the Spheres\”. The Orphic Moment: Shaman to Poet-thinker in Plato, Nietzsche, and Mallarme. SUNY Press. ISBN 079141941X.

12. A. D. Nock (1929), \”Studien zum antiken Synkretismus aus Iran und Griechenland by R. Reitzenstein, H. H. Schaeder, Fr. Saxl\”, The Journal of Hellenic Studies 49 (1), p. 111-116

13. Ἰσοκράτης, Βούσιρις.

14. Niall Livingstone (2001). \”Chapter 4, Busiris and Plato\”. A Commentary on Isocrates\’ Busiris. BRILL. ISBN 9004121439.

15. Doyne Dawson (1992). \”Chapter 4, The Stoic Utopia: A world without households\”. Cities of the Gods: Communist Utopias in Greek Thought. Oxford University Press US. ISBN 0195069838.

16. Nam cunctas nationes et urbes populus aut primores aut singuli regunt: delecta ex iis (his) et consociata (constituta) rei publicae forma laudari facilius quam evenire, vel si evenit, haud diuturna esse potest. Τάκιτος, Χρονικά, Βιβλίο Δ\’, 33

17. Mary P. Nichols (1987). Socrates and the Political Community: An Ancient Debate. SUNY Press. ISBN 0887063950.

18. Doyne Dawson (1992). \”Chapter 1, The birth of Utopia, The Ecclesiazusae of Aristophanes\”. Cities of the Gods: Communist Utopias in Greek Thought. Oxford University Press US. ISBN 0195069838.

19. Ἡ Οὐτοπία τοῦ Τόμας Μοὺρ στὴν ἀγγλικὴ γλώσσα., Ἡ Οὐτοπία τοῦ Τόμας Μοὺρ στὴ λατινικὴ γλώσσα.

20. Imterpreting Thomas More\’s Utopia By John Charles Olin Fordham Univ Press, 1989. ISBN 0-8232-1233-5

21. Marxists.org: Karl Kautsky, Thomas More and his Utopia (1888)

22. Franck, Matthew. \”Aldous Huxley’s City in Speech: Brave New World and the Republic of Plato\”, Apr 15, 2004

23. \”From Plato to Orwell: Utopian Rhetoric in a Dystopian World.\” by Deatherage, Scott. November 5-8, 1987). ERIC

24. William Irwin (2002). The Matrix and Philosophy: Welcome to the Desert of the Real. Open Court Publishing. ISBN 0812695011.

Βιβλιογραφία

Bruell, Christopher, “On Plato’s Political Philosophy.” Review of Politics 56 (1994) 261-82.

Russell, Bertrand, History of Western Philosophy. Simon & Schuster: New York, 1946.

Voegelin, Eric, Plato and Aristotle, Louisiana University Press, Baton Rouge, 1956.

Kraut, Richard, Plato\’s Republic: Critical Essays, Rowman &
Littlefield, 1997, ISBN 0-8476-8492-X

Taylor, Α.Ε. Πλάτων: ὁ Ἄνθρωπος καὶ τὸ Ἔργο του, ἔκδ. Μορφωτικὸ
Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης, 1991.

Koyre Alexandre, «Φιλοσοφία καὶ Πολιτεία-Εἰσαγωγὴ στὴν ἀνάγνωση τοῦ Πλάτωνα», ἔκδ. Ἀλεξάνδρεια, 1990

Θεοδωρακόπουλος Ἰωάννης, Εἰσαγωγὴ στὸν Πλάτωνα, Βιβλιοπωλεῖον τῆς Ἑστίας, 1941