ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Η τελευταία γενιά… του Θοδωρή Γεωργακόπουλου


Αυτή είναι μια ιστορία που συνέβη πέρυσι, αλλά τη διάβασα πρόσφατα σε άρθρο του Economist. Στη διάρκεια διαδήλωσης κατά των περιοριστικών μέτρων για την Covid-19 στη Σαγκάη, λέει, οι αστυνομικές δυνάμεις συγκρούστηκαν με τους διαδηλωτές και κάποιος βιντεοσκόπησε με το κινητό μια στιχομυθία ανάμεσα σε πάνοπλο αστυνομικό και νεαρό διαδηλωτή. Ο αστυνομικός προειδοποιούσε το διαδηλωτή, λέγοντας ότι η παραβίαση των κανονισμών θα είχε σοβαρές και μακροχρόνιες συνέπειες για τον ίδιο και την οικογένειά του, που θα κρατούσαν για τρεις γενιές. Ο διαδηλωτής απάντησε φωνάζοντας πέντε λέξεις που, αφότου το βίντεο ανέβηκε στα social media, έγιναν viral: “Εμείς είμαστε η τελευταία γενιά”.

Μέχρι σχετικά πρόσφατα ειδικοί υπολόγιζαν ότι ο πληθυσμός της Κίνας θα φτάσει σε μια κορύφωση το 2030, και μετά θα αρχίσει να μειώνεται. Έκαναν λάθος. Ο πληθυσμός της Κίνας κορυφώθηκε το 2021, και άρχισε να μειώνεται από πέρυσι. Κάποια στιγμή φέτος, λοιπόν, η Κίνα θα πέσει από την κορυφή της λίστας των χωρών με το μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο στη δεύτερη θέση, πίσω από την Ινδία. Ο δείκτης γονιμότητας στη χώρα έχει υποχωρήσει στο 1,2 παιδιά ανά γυναίκα (στην Ελλάδα είναι 1,35) και για πάρα πολλούς Κινέζους σε αναπαραγωγική ηλικία η φράση του νεαρού διαδηλωτή είναι αληθινή. Δεν θα υπάρξει άλλη γενιά στην οικογένειά τους. Αυτοί θα είναι οι τελευταίοι.

Αυτό δεν είναι ένα φαινόμενο που περιορίζεται στην Κίνα, ή στις πλούσιες χώρες του κόσμου. Σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου βλέπουν τους δείκτες γονιμότητας να μειώνονται σταδιακά εδώ και δεκαετίες. Κάποιες, βεβαίως, βλέπουν τους πληθυσμούς τους να εξακολουθούν να αυξάνονται, έστω με μειωμένο ρυθμό, επειδή οι δείκτες, αν και μειώνονται, είναι ακόμα πάνω από το 2,1 παιδιά ανά γυναίκα, που είναι ο “δείκτης αναπλήρωσης”. Ακόμα και στο Νίγηρα, ας πούμε, τη χώρα με το μεγαλύτερο δείκτη γονιμότητας του κόσμου, όπου γεννιούνται 6,9 παιδιά ανά γυναίκα, βλέπουν το δείκτη να μειώνεται αργά αλλά σταθερά -το 1993 ήταν στο 7,8. Άλλες χώρες, πάλι, όπως οι ΗΠΑ, η Αυστραλία ή ο Καναδάς, στηρίζονται κυρίως στη μετανάστευση για να κρατήσουν τους πληθυσμούς τους σταθερούς. Παγκοσμίως, όμως, γεννιούνται ολοένα και λιγότεροι Homo sapiens. To 1963 o παγκόσμιος δείκτης γονιμότητας ήταν 5,33 παιδιά ανά γυναίκα. Το 1973 είχε πέσει στα 4,43. Το 1983 στα 3,6. Το 1993 στα 2,97. Το 2003 στα 2,63. Το 2013 στα 2,51. Σήμερα υπολογίζεται στα 2,3. Το φαινόμενο είναι ξεκάθαρο, παγκόσμιο και μη-αναστρέψιμο. Σε δυο-τρεις δεκαετίες, ο δείκτης γονιμότητας της ανθρωπότητας θα πέσει κάτω από το 2,1. Υπολογίζεται ότι από το 2060 και μετά, ο πληθυσμός της Γης θα αρχίσει να μειώνεται. Και σε αυτό το επίπεδο δεν υπάρχει μετανάστευση για να λύσει το πρόβλημα -δεν μπορούμε να προσελκύσουμε εξωγήινους να έρθουν να δουλέψουν εδώ. Προς το παρόν, τουλάχιστον.

Δεν σκεφτόμαστε συχνά τις συνέπειες αυτού του φαινομένου, που θα αλλάξει ριζικά τον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες μας. Γιατί δεν είναι μόνο το ότι γεννιούνται λιγότερα παιδιά -οι άνθρωποι ζουν όλο και περισσότερο. Ένα παιδί που γεννιέται σήμερα στη Γη θα ζήσει κατά μέσο όρο 25 χρόνια περισσότερα από έναν άνθρωπο που γεννήθηκε το 1950. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα αλλάξει μόνο ο αριθμός των ανθρώπων που είναι ζωντανοί, αλλά και το τι ηλικίας άνθρωποι είναι ζωντανοί. Το 1970 η διάμεσος ηλικία του ανθρώπινου είδους ήταν τα 20 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ήταν πάνω από 20 χρονών ήταν ίσοι σε αριθμό με αυτούς που ήταν νεότεροι. Σήμερα η διάμεσος ηλικία είναι τα 30.

Ο κόσμος γερνάει. Σήμερα στη Γη ζουν περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας άνω των 65 ετών. Σύμφωνα με την εκτίμηση του ΟΗΕ, μέχρι το 2050 ο αριθμός τους θα έχει διπλασιαστεί (και, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα περιλαμβάνει και εμένα). Ποιος θα φροντίζει όλους αυτούς τους ηλικιωμένους (εμάς), όταν χρειαστούν φροντίδα; Ποιοι θα δουλεύουν για να πληρώνουν τις συντάξεις τους; Τα πολύ, πολύ λιγότερα παιδιά μας; Αλλά αυτές είναι μόνο οι πιο προφανείς συνέπειες. Πώς θα μοιάζει ένας κόσμος με περισσότερους ηλικιωμένους από ό,τι παιδιά και νέους; Μπορεί να υπάρχουν και θετικές πτυχές του φαινομένου, ως προς το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής για παράδειγμα, ή την εξοικονόμηση φυσικών πόρων, αλλά οι λύσεις των μεγάλων προβλημάτων του κόσμου χρειάζονται περισσότερα μυαλά και πολύ περισσότερες νέες ιδέες. Ποιοι θα τις ανακαλύψουν σε έναν κόσμο όπου τα προβλήματα θα γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκα και δύσκολα και ο πληθυσμός που θα καλείται να τα λύσει ολοένα πιο γερασμένος και μικρός;

Οι περισσότεροι σε αυτό το σημείο της συλλογιστικής σπεύδουν να αναζητήσουν λύσεις. Το πρόβλημα είναι ότι “λύσεις” per se δεν υπάρχουν. Το μισό μέρος του “προβλήματος”, η μείωση του δείκτη γονιμότητας δηλαδή, δεν “λύνεται”. “Κι η Ουγγαρία;” θα πεταχτεί κάποιος. Η Ουγγαρία, που συρρικνώνεται πολύ γρήγορα -όπως όλες οι ανατολικοευρωπαϊκές χώρες-   και η οποία έχει και ιδιαίτερη αλλεργία στη μετανάστευση, δαπανά αδιανόητα ποσά -σχεδόν το 5% του ΑΕΠ της- σε πλουσιοπάροχες πολιτικές στήριξης των ζευγαριών που θέλουν να κάνουν παιδιά. Το μόνο που κατάφερε μέσα σε 10 χρόνια είναι να αυξήσει το δείκτη γονιμότητας από το 1,3 στο 1,5, όπου έχει σταθεροποιηθεί. Στην πράξη δεν γεννιούνται καν περισσότερα παιδιά από πριν, καθότι ο αριθμός των Ούγγρων σε αναπαραγωγική ηλικία γίνεται ολοένα και μικρότερος, μετά από 4 δεκαετίες πολύ χαμηλών δεικτών αναπαραγωγής. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ειδικοί θεωρούν ότι η σταδιακή μείωση της γονιμότητας παγκοσμίως μη αναστρέψιμη. Το δε δεύτερο μέρος του “προβλήματος” δεν είναι καν πρόβλημα -ποιος θα έλεγε ότι η αύξηση του προσδόκιμου ζωής είναι κακό πράγμα;

Οπότε μέχρι να συμβεί κάτι απροσδόκητο (να εμφανιστούν εξωγήινοι μετανάστες, για παράδειγμα, ή να μας υποδουλώσουν μοχθηρές ΑΙ), η πορεία είναι δεδομένη. Ο κόσμος θα συνεχίσει να υπάρχει, δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν ευτυχισμένες, πλήρεις ζωές, αλλά οι κοινωνίες μας θα γίνονται όλο και πιο γερασμένες και από ένα σημείο και μετά, μικρότερες. Κανείς ποτέ δεν είπε ότι η οικονομική, κοινωνική και πληθυσμιακή έκρηξη των τελευταίων δύο αιώνων ήταν μια νέα φυσική κατάσταση του ανθρώπινου είδους που θα διαρκέσει για πάντα. Αλλά για πολύ καιρό πορευόμασταν σαν να είναι. Σταδιακά πολλές και πολλοί, ειδικά στις νεότερες, μικρότερες γενιές, συνειδητοποιούν ότι δεν είναι και ότι ο κόσμος στον οποίο θα ζήσουν (μέχρι τα πολύ βαθιά γεράματα) θα είναι πολύ, πολύ διαφορετικός. Και νιώθουν διαφορετικά από ό,τι νιώθαμε εμείς, που μεγαλώσαμε σε έναν άλλο κόσμο. Νιώθουν κάτι πρωτόγνωρο: ότι είναι, από κάποια άποψη, “τελευταίοι”.

Πηγή: Ἐφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 4/2/2023

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *