6 φορὲς ποὺ ἡ ἰδιοφυὴς στρατηγικὴ τοῦ Κολοκοτρώνη συνέτριψε τοὺς Τούρκους
Ἡ ἐπέτειος γιὰ τά 200 χρόνια ἀπὸ τὴν Ἐπανάσταση συνοδεύεται μέχρι στιγμῆς ἀπὸ μία συντονισμένη προσπάθεια ἀποδόμησης τῶν μορφῶν καὶ τῶν γεγονότων. Ἡ γενικευμένη ἄγνοια γιὰ τὸ ’21 συνθέτει, ἄλλωστε, τὸ καλύτερο ὑπόστρωμα γιὰ τὴν διαστρέβλωσή του.
Ἔτσι, ἀκόμα καὶ ἡ γνωστότερη μορφὴ τῆς Ἐπανάστασης, ὁ Θ. Κολοκοτρώνης, κατηγορεῖται ὡς σφαγέας, μισθοφόρος, κατσικοκλέφτης. Οἱ ἀντικειμενικότεροι, ἀκόμα, τὸν θεωροῦν ἕναν ἱκανὸ στρατιωτικό, παραγνωρίζοντας, ὅμως, τὰ ὑπόλοιπα χαρίσματά του. Ὁ Γέρος τοῦ Μωριᾶ ὑπῆρξε, ὅμως, μία πολύπλευρη προσωπικότητα, μὲ εὐρύτερες γνώσεις ποὺ ἀφοροῦσαν τὸν πολιτικό, τὸν διπλωματικό, τὸν ψυχολογικὸ καὶ πρωτίστως τὸν πολεμικὸ τομέα. Ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία, μὲ μικρὰ ἐνδιάμεσα διαλείμματα, πολεμοῦσε συνεχῶς, ἔχοντας ἀποκτήσει τεράστια ἐμπειρία, τόσο στὸν προεπαναστατικὸ κλεφτοπόλεμο, ὅσο καὶ στὸν τακτικὸ Ἀγγλικὸ στρατό. Εἶχε συμμετάσχει, μάλιστα, μέχρι καὶ σὲ ναυτικὸ πόλεμο, στὸ κίνημα τοῦ Νικοτσάρα καὶ στὸν Ρωσικὸ στόλο. Ταυτόχρονα, ὅμως, ἂν καὶ ὀλιγογράμματος, μελετοῦσε φανατικά, ἐκτὸς ἀπὸ τὰ πολύτιμα ἐκκλησιαστικὰ βιβλία, τὴν Ἑλληνικὴ Ἱστορία καὶ τὴν Ἱστορία τοῦ Σκεντέρμπεη, καὶ κατὰ καιροὺς χρησιμοποίησε τακτικὲς μὲ ἱστορικὴ ἀναφορά. Ἡ συναναστροφὴ μὲ σπουδαῖα πρόσωπα τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς ἐποχῆς, εἰδικὰ κατὰ τὴν παραμονή του στὰ Ἐπτάνησα, ἀλλὰ καὶ μὲ φιλέλληνες βετεράνους τῶν ναπολεόντιων πολέμων, μόνο θετικὴ ἐπίδραση εἶχε στὴν σκέψη τοῦ Κολοκοτρώνη. Ἡ σκέψη αὐτὴ τὸν κατέστησε φυσικὸ ἡγέτη τῆς Ἐπανάστασης στὴν Πελοπόννησο καὶ τὸν βοήθησε νὰ συντρίψει κατὰ πολὺ ὑπέρτερους ἀντιπάλους.
Παρακάτω ἀναφέρονται ἕξι περιπτώσεις ποὺ ἡ ἰδιοφυΐα καὶ ἡ στρατηγική του Γέρου συνέτριψε, ἐνάντια σὲ ὅλες τὶς προβλέψεις, τοὺς Τούρκους καὶ συνέβαλε τὰ μέγιστα στὴν Ἀπελευθέρωση.
1.Μάχη στὸ Βαλτέτσι
Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1821, οἱ ἐπαναστατημένοι Ἕλληνες ξεκίνησαν τὴν πολιορκία τῆς Τριπολιτσᾶς. Ὁ Κολοκοτρώνης διέγνωσε σωστὰ, πὼς οἱ Τοῦρκοι θὰ προσπαθοῦσαν νὰ σπάσουν τὴν πολιορκία, καὶ ἀποφάσισε νὰ ὀχυρώσει ἑλληνικὰ στρατόπεδα στὰ βουνὰ δυτικὰ καὶ νοτιοδυτικὰ τῆς πόλης. Τὸ Βαλτέτσι ἐπιλέχθηκε ὡς τὸ κύριο ὀχυρωμένο στρατόπεδο, καθότι δέσποζε πάνω στὴν βασικὴ ὁδὸ ἀνεφοδιασμοῦ τῆς Τριπολιτσᾶς καὶ γιατί ἦταν φύσει ὀχυρὴ τοποθεσία, μὲ τέσσερις ἀπόκρημνους λόφους νὰ ὑψώνονται γύρω ἀπ’ τὸ χωριό. Ἐπιπλέον οἱ ἐπιτιθέμενοι, κατὰ τὴν ἕφοδο στὸ στρατόπεδο, θὰ χρειαζόταν νὰ ἀνέβουν μία πλαγιὰ ἐν μέσῳ διασταυρούμενων πυρῶν ἀπ’ τὶς φρουρές, γεγονὸς ποὺ θὰ τοὺς προκαλοῦσε σοβαρὲς ἀπώλειες.
Ἡ πρώτη προσπάθεια σύμπηξης στρατοπέδου στὸ Βαλτέτσι ἀπέτυχε, καθὼς στὴν ἐμφάνιση τῶν Τούρκων οἱ Ἕλληνες ἀποχώρησαν ἔντρομοι. Ὡστόσο, ὁ Κολοκοτρώνης ἐπέμεινε, γνωρίζοντας τὰ πλεονεκτήματα τοῦ μέρους καὶ κατάφερε νὰ ξαναστήσει τὸ στρατόπεδο. Μάλιστα, προέκυψε ἐνδοοικογενειακὴ σύγκρουση μεταξὺ Κυριακούλη καὶ Ἠλία Μαυρομιχάλη, καθὼς ὁ πρῶτος πίστευε πὼς ἡ ἐπιστροφὴ στὸ μέρος τῆς ἥττας θὰ εἶχε ἀρνητικὴ ἐπίδραση στὴν ψυχολογία τῶν ἀπόλεμων ἀκόμα ἐπαναστατῶν. Τελικά, ἀκολούθησε ἀπρόθυμα τὸν ἀνιψιό του, καθὼς εἶχε ὑποσχεθεῖ στὸν Πετρόμπεη πὼς δὲν θὰ ἀφήσει μόνο τὸν γιό του.
Ὁ Κολοκοτρώνης ἐπέβλεπε προσωπικὰ τὸ κτίσιμο τῶν ὀχυρωμάτων, τὰ ὁποία κατασκευάστηκαν ἔτσι, ὥστε νὰ ἀξιοποιηθοῦν στὸ μέγιστο τὰ πλεονεκτήματα τοῦ μέρους.
Ἐν τέλει, στὶς 12 Μαίου, ὁ Μουσταφάμπεης κινήθηκε πανστρατιὰ ἀπὸ τὴν Τριπολιτσὰ στὸ Βαλτέτσι, ἐπικεφαλής 12.000 ἀνδρῶν. Ὀχυρωμένοι στὰ ταμπούρια τοῦ Βαλτετσίου, τοὺς περίμεναν 2.300 Ἕλληνες, στὴν πλειοψηφία τοὺς Μανιάτες, Ἀρκάδες καὶ Μεσσήνιοι. Ἂν καὶ διοικοῦνταν ἀπὸ ὀνομαστοὺς ὁπλαρχηγούς, ὅπως ὁ Μητροπέτροβας, ὁ Δαγρές, ὁ Τσαλαφατίνος καὶ πολλὰ μέλη τῆς οἰκογένειας Μαυρομιχάλη, μέχρι ἐκείνη τὴν στιγμὴ δὲν εἶχαν ἱστορικὸ νικηφόρων συγκρούσεων μὲ τὸν ἐχθρό. Αὐτὸ τὸ κενὸ κάλυπτε, ὅμως, τὸ ἀριστοτεχνικὸ σχέδιο τοῦ Κολοκοτρώνη, ὁ ὁποῖος εἶχε προνοήσει, ὅταν οἱ Τοῦρκοι κινηθοῦν πρὸς τὸ Βαλτέτσι, νὰ δοθεῖ σῆμα, ὥστε ὅλοι οἱ ὁπλαρχηγοὶ νὰ τρέξουν ἀπ’ τὰ γύρω βουνὰ καὶ νὰ τοὺς ἐπιτεθοῦν ἀπὸ πίσω. Ἔτσι καὶ ἔγινε. Ὅταν ἡ ἐμπροσθοφυλακὴ τοῦ ντόπιου Πασᾶ Ρουμπῆ ἐπιτέθηκε στὰ ἑλληνικὰ ὀχυρώματα, δέχθηκε ταυτόχρονα πισώπλατη προσβολὴ ἀπὸ τὰ σώματα τοῦ Κολοκοτρώνη καὶ τοῦ Πλαποῦτα, ἐνῶ μέχρι τὸ βράδυ συνέρρευσαν καὶ ἄλλα ἑλληνικὰ σώματα. Ταυτόχρονα, μέσα ἀπὸ τὰ ταμπούρια οἱ κλεισμένοι Ἕλληνες, μὲ συνεχόμενες ὁμοβροντίες, ἐξολόθρευαν τοὺς ἄνδρες τοῦ Ρουμπῆ. Ἔτσι, οἱ ἐπιτιθέμενοι, χάρη στὴν σύλληψη τοῦ Κολοκοτρώνη, βρέθηκαν κυκλωμένοι καὶ ἀναγκασμένοι νὰ ἀμυνθοῦν.
Ὁ Μουσταφάμπεης ἔστελνε συνεχῶς ἐνισχύσεις στὴν πρώτη γραμμὴ καὶ ἀποπειράθηκε νὰ χρησιμοποιήσει καὶ κανόνια. Ὡστόσο, τὸ ἀνάγλυφο τῆς περιοχῆς ἦταν τέτοιο, ποὺ, ὅταν οἱ κανονιοβολητὲς σημάδευαν χαμηλὰ, δὲν ἔπλητταν τὸ Βαλτέτσι, ἐνῶ, ὅταν στόχευαν ψηλότερα τὰ βλήματα, περνοῦσαν πάνω ἀπ’ τὸ Βαλτέτσι καὶ χτυποῦσαν τὸ κυκλωμένο στράτευμα τοῦ Ρουμπῆ.
Ὁ Κολοκοτρώνης, γνωρίζοντας πὼς, ἂν οἱ κλεισμένοι στὸ Βαλτέτσι ἄντεχαν, οἱ τουρκικὲς δυνάμεις σύντομα θὰ ἐξαντλοῦνταν, προσπαθοῦσε μὲ κάθε τρόπο νὰ τοὺς τονώσει τὴν ψυχολογία. Ἔτσι, εἶχε στείλει ἕναν σημαιοφόρο στὴν κορυφὴ ἑνὸς γειτονικοῦ λοφίσκου, ἐνῶ καὶ ὁ ἴδιος φώναζε ἐμψυχωτικὰ λόγια στοὺς κλεισμένους καὶ ἰδιαίτερα στὸν Μητροπέτροβα. Ὁ Μεσσήνιος ὁπλαρχηγὸς πλησίαζε τότε τὰ 80, ἀλλὰ πολέμησε ἀκατάπαυστα σχεδὸν ἕνα 24ωρο. Μάλιστα, οἱ στρατιῶτες του τοῦ γέμιζαν τὸ ὅπλο καὶ αὐτὸς πυροβολοῦσε ἐξοντώνοντας πλῆθος ἀντιπάλων.
Ὁ Κολοκοτρώνης σχημάτισε ἕνα σῶμα μὲ ἐπίλεκτους ἄνδρες καὶ μὲ ἕφοδο ἔφθασε μέσα στὰ ἑλληνικὰ ὀχυρὰ καὶ ἐφοδίασε τοὺς κλεισμένους μὲ τὰ ἀπαραίτητα. Τελικά, τὸ ἑπόμενο πρωὶ ὁ Μουσταφάμπεης, ποὺ εἶχε πληροφορηθεῖ πὼς πλησιάζει ὁ Νικηταρᾶς καὶ πρόκειται νὰ κυκλωθεῖ ὁλοκληρωτικὰ, διέταξε γενικὴ ὑποχώρηση.
Ἡ ἑλληνικὴ νίκη, ἂν καὶ προκάλεσε μεγάλες τουρκικὲς ἀπώλειες, σίγουρα δὲν συγκρίνεται μὲ ἄλλες μεγαλύτερες καὶ συντριπτικότερες ποὺ ἀκολούθησαν. Ὡστόσο, οἱ Ἕλληνες, ποὺ μέχρι τότε ἔφευγαν τρέχοντας στὴν ἐμφάνιση τοῦ ἐχθροῦ, πολέμησαν ἐπὶ ἕνα 24ωρο σὲ μάχη κατὰ πρόσωπο καὶ νίκησαν. Κατάλαβαν, ἔτσι, πὼς οἱ Ὀθωμανοὶ δὲν εἶναι ἀνίκητοι καὶ ἔκτοτε τοὺς ἀντιμετώπιζαν μὲ πολὺ ἀνώτερο ἠθικό.
2.Πολιορκία τῆς Τριπολιτσᾶς
Ἡ Τριπολιτσὰ ἀποτελοῦσε τὸ κέντρο τῆς τουρκικῆς διοίκησης στὸν Μωριά. Ὅλοι οἱ Τοῦρκοι, ποὺ ἐκδιώχθηκαν ἀπ’ τὶς γύρω περιοχὲς τὶς πρῶτες ἡμέρες τῆς Ἐπανάστασης, εἶχαν καταφύγει ἐκεῖ. Ἐπίσης, οἱ θησαυροί της θὰ ἀποτελοῦσαν μία σημαντικὴ ἔνεση στὸ ἐπαναστατικὸ ταμεῖο. Γιὰ ὅλους αὐτοὺς τοὺς λόγους, ἡ ἀπελευθέρωσή της ἦταν σημεῖο-κλειδὶ γιὰ τὸν Ἀγῶνα.
Ἡ ἰδιοφυὴς στρατηγικὴ τοῦ Κολοκοτρώνη λειτούργησε καταλυτικὰ στὴν ἐπίτευξή της. Ἄμεσα ἀντιλήφθηκε τὸ προφανές: οἱ ὀλιγάριθμοι ἄτακτοι, χωρὶς κανόνια καὶ σύνεργα πολιορκίας, δὲν θὰ μποροῦσαν, οὔτε νὰ κυκλώσουν τὰ τείχη τῆς Τριπολιτσᾶς οὔτε νὰ τὴν ἐκπορθήσουν μὲ ἕφοδο. Ἔτσι, σὲ συνεργασία μὲ τὸν Ὑψηλάντη κατέστρωσαν ἕνα σχέδιο, βάση τοῦ ὁποίου οἱ Ἕλληνες, ξεκινώντας ἀπὸ τὰ ὀρεινὰ, θὰ στρατοπέδευαν κλιμακωτὰ ὅλο καὶ πιὸ κοντὰ στὴν πόλη. Οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἀπαραίτητο νὰ πραγματοποιοῦν ἐξόδους, γιὰ νὰ συλλέγουν ἀπὸ τὴν περιφέρεια τὰ πρὸς τὸ ζῆν. Σὲ αὐτὲς τὶς ἐξόδους οἱ Ἕλληνες διενεργοῦσαν ἐνέδρες, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ τοὺς φθείρουν καὶ νὰ τοὺς δημιουργοῦν ἐπισιτιστικὸ πρόβλημα. Ἔτσι, σταδιακὰ τὰ ἐπαναστατικὰ στρατεύματα σὰν θηλιὰ ἕσφιγγαν τὴν πόλη, ἕως ὅτου μετὰ τὴν μάχη τῆς Γράνας οἱ πολιορκημένοι οὐσιαστικὰ δὲν μποροῦσαν καθόλου νὰ ἐξέλθουν. Μὲ λίγα λόγια, ὁ Κολοκοτρώνης μετέτρεψε τὰ μειονεκτήματα τοῦ στρατεύματός του σὲ πλεονεκτήματα καὶ ἔκανε πολιορκία οὐσιαστικὰ ἀμυνόμενος, ἐφαρμόζοντας τὸν ἀγαπημένο του κλεφτοπόλεμο, στὸν ὁποῖο σαφῶς ὑπερτεροῦσε. Ὁ Γέρος, ἐπίσης, σχεδίασε τὶς νικηφόρες μάχες, ποὺ δόθηκαν γύρω ἀπ’ τὴν πολιορκούμενη πόλη (Βαλτέτσι, Δολιανά, Γράνα, κλπ).
Ὅταν οἱ Τοῦρκοι τῆς Τριπολιτσᾶς ἄρχισαν νὰ ἐξαντλοῦνται, ὁ Κολοκοτρώνης πέρασε στὸ ἑπόμενο στάδιο τῆς τακτικῆς του. Δεδομένου ὅτι οἱ περισσότεροι Τοῦρκοι ζοῦσαν μέχρι πρότινος στὰ ἴδια χωριὰ καὶ γειτονιὲς μὲ τοὺς ἐπαναστάτες, οἱ τελευταῖοι κατόρθωναν νὰ μπαινοβγαίνουν ἐλεύθερα στὴν πόλη γιὰ ἐμπόριο καὶ κοινωνικὲς ἐπαφές. Ὁ Κολοκοτρώνης, ἔτσι, εἶχε παντοῦ μάτια καὶ αὐτιά. Σὲ μία τέτοια περίσταση, ἄλλωστε, ἔγινε καὶ ἡ τελικὴ εἴσοδος τῶν Ἑλλήνων στὴν Τριπολιτσά.
Προηγουμένως, ὁ σοφὸς Στρατηγὸς εἶχε φροντίσει νὰ ἐξουδετερώσει τοὺς Ἀλβανούς, ποὺ ἀποτελοῦσαν τὸ πιὸ ἀξιόμαχο τμῆμα τῶν κλεισμένων. Ἐκμεταλλευόμενος τὶς προσωπικὲς γνωριμίες ἀλλὰ καὶ τὴν γνώση τοῦ ψυχισμοῦ τους, ἔκανε ξεχωριστὲς συμφωνίες μαζί τους, ἀποδυναμώνοντας καὶ διχάζοντας τὸν ἀντίπαλο.
Γενικά, ἀπελευθέρωση τῆς Τριπολιτσᾶς εἶναι συνέπεια ἑνὸς ἄριστα ὀργανωμένου σχεδίου καὶ σίγουρα χωρὶς αὐτὸ θὰ ἦταν ἀδύνατη ἡ ἐπίτευξή της.
3.Μάχη τῆς Γράνας
Σημεῖο καμπῆς γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Τριπολιτσᾶς ἀποτέλεσε ἡ Μάχη τῆς Γράνας. Μετὰ ἀπὸ αὐτὴ, οἱ Τοῦρκοι σταμάτησαν τὶς ἐξόδους καὶ τὸ ἐπισιτιστικὸ πρόβλημά τους ἐντάθηκε.
Ἡ Γράνα ἦταν μία μεγάλη τάφρος μήκους 700 μέτρων καὶ πλάτους 1ος μέτρου, ποὺ μὲ ἐντολὴ τοῦ Κολοκοτρώνη σκάφτηκε σὲ ἕνα κομβικὸ σημεῖο ἔξω ἀπ’ τὴν Τριπολιτσά. Ἡ ἰδέα τῆς γράνας ἀνῆκε στὸν ὑπέργηρο πατέρα τοῦ Πλαποῦτα, παλιὸ καὶ ἔμπειρο κλέφτη.
Τὴν νύχτα 9 πρὸς 10 Αὐγούστου 1821, 6.000 Τοῦρκοι βγῆκαν ἀπ’ τὴν Τριπολιτσὰ γιὰ νὰ λεηλατήσουν τὰ περίχωρα. Περνώντας ἀπὸ τὴν ἄδεια τάφρο πίστεψαν, πὼς οἱ Ἕλληνες κατασκεύαζαν κάποιο ἔργο ὑδροδότησης. Ἀφοῦ λεηλάτησαν ἀρκετὰ μέρη, στὴν θέση Καπνίστρα συνάντησαν τὸν Δαγρὲ μὲ 200 ἄνδρες. Μετὰ ἀπὸ σύντομη συμπλοκὴ, ὁ πολύπειρος Δαγρὲς κλείστηκε σὲ μία γειτονικὴ σπηλιά, ὅπου ἀκολούθησε σφοδρὴ μάχη.
Ἐν τῷ μεταξύ, 2.000 Ἕλληνες ὑπὸ τὸν Κολοκοτρώνη εἰσῆλθαν στὴν Γράνα γιὰ νὰ ἐμποδίσουν τοὺς Τούρκους, ὅταν θὰ ἐπέστρεφαν. Στὰ σώματα ποὺ πολέμησαν μέσα ἀπ’ τὴν Γράνα συμμετεῖχαν κυρίως Ἀρκάδες, κάποιοι Ἐπτανήσιοι ποὺ συνόδευαν τὸν Κολοκοτρώνη ἀλλὰ καὶ ὅσοι εἶχαν διασωθεῖ ἀπ’ τὴν Ἐπανάσταση στὴν Μολδοβλαχία καὶ διασχίζοντας ὅλα τὰ Βαλκάνια εἶχαν φθάσει μόλις τὴν προηγούμενη ἡμέρα ἔξω ἀπὸ τὴν Τρίπολη. Ὅλοι αὐτοὶ, μέσα σὲ λίγη ὧρα, βρέθηκαν νὰ δέχονται διμέτωπη ἐπίθεση. Ἀπ’ τὴν μία πολεμοῦσαν τοὺς Τούρκους, ποὺ ἐπέστρεφαν γεμάτοι λάφυρα στὴν πόλη, καὶ ἀπ’ τὴν ἄλλη ἐκείνους, ποὺ ἔβγαιναν σὲ ἐνίσχυση ἐκείνων ποὺ πολεμοῦσαν τὸν Δαγρέ. Ὁ Κολοκοτρώνης διέταξε τότε τοὺς ἄντρες του νὰ πολεμήσουν πλάτη μὲ πλάτη. Οἱ Τοῦρκοι αἰφνιδιάστηκαν, καθὼς δὲν γνώριζαν γιὰ τὴν Γράνα καὶ δὲν ἦταν προετοιμασμένοι νὰ πολεμήσουν σὲ αὐτὴ τὴν θέση. Ὁ Κολοκοτρώνης, γιὰ νὰ προλάβει τὴν ἀποστολὴ τουρκικῶν ἐνισχύσεων, διέταξε τὸν Ὑψηλάντη γιὰ ἀντιπερισπασμὸ νὰ ἐπιτεθεῖ στὴν πόλη.
Πολλοὶ ἱππεῖς, ἔτσι, προσπαθοῦσαν νὰ πηδήξουν πάνω ἀπ’ τὴν Γράνα, ἐνῶ ἄλλοι ἔπεφταν μέσα σὲ αὐτή. Ταυτόχρονα ὁ Δαγρὲς, μὲ τὴν βοήθεια ἐνισχύσεων ποὺ τοῦ ἔστειλε ὁ Κολοκοτρώνης, ἀντεπιτέθηκε καὶ κυνήγησε τοὺς Τούρκους ὡς τὴν Γράνα. Συνολικὰ σκοτώθηκαν 400 Τοῦρκοι, ἐνῶ τὸ ἤδη πεσμένο ἠθικὸ τους καταβαραθρώθηκε.
4.Μάχη στὰ Δερβενάκια καί καταστροφή τοῦ Δράμαλη
Τὰ Δερβανάκια ἀποτελοῦν τὴν πιὸ διάσημη στιγμὴ τοῦ Γέρου τοῦ Μωριὰ καὶ μία ἀπόδειξη, πὼς οἱ λίγοι μποροῦν νὰ συντρίψουν τοὺς πολλοὺς, ὅταν διοικοῦνται ἀπὸ τὸν κατάλληλο ἡγέτη. Ὁ Κολοκοτρώνης, ἤδη πρὶν τὴν μάχη, εἶχε καταφέρει κάτι ποὺ λίγο καιρὸ νωρίτερα φάνταζε ἀκατόρθωτο. Ὁ μεγαλύτερος τουρκικὸς στρατὸς, ποὺ πάτησε μέχρι τότε τὸ πόδι του στὴν Ἑλλάδα, εἶχε ἀποτύχει νὰ ὑποτάξει τὴν Ἐπανάσταση καὶ ἑτοιμάζονταν νὰ ἐπιστρέψει στὴν βάση του στὴν Κόρινθο γιὰ νὰ ἀναδιοργανωθεῖ.
Σὲ αὐτὸ τὸν ὁδήγησε ἡ τακτική τῆς καμένης γῆς ποὺ ἐφάρμοσε ὁ Κολοκοτρώνης. Ὁ Ἕλληνας στρατηγός, μιμούμενος τὸν Ρόδιο μισθοφόρο Μέμνωνα, ποὺ γιὰ λογαριασμὸ τῶν Περσῶν θέλησε νὰ καταστρέψει τὶς σοδειές, ὥστε ὁ στρατὸς τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου νὰ λιμοκτονήσει στὴν Μικρὰ Ἀσία, κατάφερε νὰ προκαλέσει ὀξὺ ἐπισιτιστικὸ πρόβλημα στὸν Δράμαλη. Ἔτσι, ὁ τελευταῖος ὑποχρεώθηκε νὰ ὑποχωρήσει στὴν Κόρινθο. Γι’ αὐτὸ, προσπάθησε μέσῳ ἑνὸς Ἕλληνα συνεργάτη του νὰ παραπλανήσει τοὺς ἐπαναστάτες, ὅτι ἀπ’ τὸ Ἄργος ποὺ βρίσκονταν, θὰ κινοῦνταν νοτιότερα. Μὲ αὐτὸ τὸ τέχνασμα ἤθελε νὰ ἐπιστρέψει ἀνενόχλητος. Ὁ Κολοκοτρώνης διέγνωσε ἔγκαιρα, ὡστόσο, ὅτι ὁ τουρκικὸς στρατὸς δὲν ἦταν σὲ θέση νὰ προχωρήσει καὶ θὰ ὀπισθοχωροῦσε. Ἡ ἀριθμητικὴ ὑπεροχὴ τῶν Τούρκων ἦταν τόσο μεγάλη, ποὺ, ὅταν πρωτοπέρασαν στὸν Μωριὰ, δημιουργήθηκε στὸν Δράμαλη βεβαιότητα ἐπιτυχίας, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀφήσει τὶς διαβάσεις ποὺ ὁδηγοῦσαν πίσω στὴν Κορινθία (Δερβενάκια, κλπ.).
Τελικὰ, ὁ Κολοκοτρώνης ἐπέμεινε καὶ πῆγε στὰ Δερβενάκια μὲ 2.350 ἄνδρες, ὅπου στὶς 26 Ἰουλίου, ὅπως εἶχε προβλέψει, ἐμφανίστηκαν οἱ Τοῦρκοι. Ἀπὸ ἐδῶ καὶ στὸ ἑξῆς ὁ Γέρος μὲ χειρουργικὲς κινήσεις, λὲς καὶ παίζει σκάκι, καθοδηγεῖ τὸν ἐχθρὸ στὴν θανάσιμη παγίδα ποὺ τοῦ ἔχει στήσει. Μελετώντας κανεὶς σήμερα τὴν ἐξέλιξη τῆς μάχης, εὔλογα θὰ θεωρήσει, πὼς εἶχαν προηγηθεῖ χρονοβόρες προετοιμασίες καὶ σίγουρα φαντάζει ἀκατόρθωτο, τὸ ὅτι ὁ Ἕλληνας στρατηγὸς συνέλαβε ἕνα τέτοιο σχέδιο οὐσιαστικὰ ἐπὶ τόπου.
Ὁ Δράμαλης εἶχε 4 διαδρομὲς, ἀπ’ τὶς ὁποῖες θὰ μποροῦσε νὰ περάσει στὴν Κόρινθο. Ὁ Κολοκοτρώνης, ἀφοῦ ὀρθὰ ἀπέκλεισε τὴν ἐπιλογὴ τοῦ Ἁγιονορίου, καὶ ἐπειδὴ δὲν εἶχε ἐπαρκεῖς δυνάμεις γιὰ νὰ καλύψει ὅλες τὶς ὑπόλοιπες, κατέφυγε στὸ ἀκόλουθο τέχνασμα. Σὲ ἕνα κομβικὸ σημεῖο τοποθέτησε ἕνα «ψευδοστράτευμα», τὸ ὁποῖο θὰ δροῦσε ἀποτρεπτικὰ καὶ θὰ ὠθοῦσε τοὺς Τούρκους στὰ στενὰ τῶν Δερβενακίων, ὅπου ἦταν κρυμμένοι οἱ Ἕλληνες. Τὸ ψευδοστράτευμα ἀποτελοῦνταν ἀπὸ ζῶα, στὰ ὁποῖα εἶχαν φορέσει φέσια καὶ ἀπὸ ἡλικιωμένους, ἀνήμπορους νὰ πολεμήσουν. Τὸ κόλπο πέτυχε καὶ οἱ Τοῦρκοι, θέλοντας νὰ ἀποφύγουν τὴν σύγκρουση, προχώρησαν ἀνυποψίαστοι πρὸς τὰ Δερβενάκια. Στὴν εἴσοδο τοῦ στενοῦ, τοὺς περίμενε ὁ Κολοκοτρώνης μὲ κάποιους ὁπλαρχηγούς, οἱ ὁποῖοι ἄνοιξαν κουβέντα μὲ τοὺς προπορευόμενους Ἀλβανούς. Οἱ Ἀλβανοὶ μπουλουκτσῆδες τοὺς ζητοῦσαν νὰ κάνουν συμφωνία γιὰ νὰ περάσουν ἀμαχητί, φοβούμενοι κυρίως μὴν τοὺς ἐπιτεθεῖ τὸ ψευδοστράτευμα, καθὼς οἱ ὑπόλοιποι Ἕλληνες παρέμεναν κρυμμένοι. Ὁ Κολοκοτρώνης ἐπίτηδες χρονοτριβοῦσε στὶς συζητήσεις καὶ εἶχε δώσει ἐντολὴ, κανεὶς νὰ μὴν βιαστεῖ νὰ πυροβολήσει, προτοῦ δώσει ἐντολή. Σκοπὸς του ἦταν, ἀφενὸς νὰ εἰσέλθουν περισσότεροι Τοῦρκοι στὸ στενὸ καὶ ἀφετέρου νὰ ἀλλάξει ἡ θέση τοῦ ἥλιου, ποὺ τύφλωνε τοὺς Ἕλληνες.
Ὅταν ἔκρινε ὅτι ἔφθασε ἡ κατάλληλη στιγμὴ, ἔδωσε τὸ σύνθημα τῆς ἐπίθεσης καὶ οἱ Ἕλληνες ξεπρόβαλαν μέσα ἀπὸ τὴν χαράδρα καὶ ἐπιτέθηκαν στοὺς ἀνυποψίαστους Τούρκους, ποὺ εἶχαν προχωρήσει στὸ στενό. Οἱ τελευταῖοι, μαζὶ μὲ ὅσους δὲν εἶχαν ἀκόμα εἰσέλθει στὰ Δερβενάκια, προσπάθησαν νὰ ὑποχωρήσουν καὶ νὰ περάσουν ἀπὸ γειτονικὸ στενό. Στὴν κομβικὴ θέση Παναγοράχη, τοὺς περίμενε ὅμως ὁ Ἀντώνης Κολοκοτρώνης, ἀνιψιὸς τοῦ Θεόδωρου, ὁ ὁποῖος τοὺς ἔφραξε τὸν δρόμο καὶ τοὺς ἔσπρωξε οὐσιαστικὰ πρὸς τὴν χαράδρα τοῦ Ἁγίου Σώστη. Ἐκεῖ ἔφθασε τὴν τελευταία στιγμὴ ὁ Νικηταράς μαζὶ μὲ τοὺς ἄνδρες τοῦ Παπαφλέσσα καὶ τοῦ Ὑψηλάντη, καὶ μαζὶ μὲ τὸ σῶμα τοῦ Ἀντώνη Κολοκοτρώνη ἔφραξε ὅλες τὶς διεξόδους τῆς χαράδρας. Ὁ Νικηταράς, εἴτε τυχαῖα εἴτε βάσει σχεδίου, ἔφθασε ἀκριβῶς τὴν κατάλληλη στιγμή. Ἂν εἶχε φθάσει λίγο νωρίτερα, οἱ ἔντρομοι Τοῦρκοι βλέποντάς τον θὰ ὑποχωροῦσαν καὶ δὲν θὰ ἐγκλωβίζονταν στὸν Ἅγιο Σώστη, ἐνῶ, ἂν εἶχε καθυστερήσει, οἱ ἀντίπαλοι θὰ περνοῦσαν ἀνενόχλητοι.
Σταδιακὰ, ὁ Κολοκοτρώνης συγκέντρωσε στὸν Ἅγιο Σώστη τὶς δυνάμεις ἀπὸ τὰ Δερβενάκια καὶ τὶς προφυλακὲς ἀπ’ τὰ ὑπόλοιπα στενά. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν πέσει στὴν καλοστημένη παγίδα καὶ ἦταν ἀδύνατο νὰ γλιτώσουν. Ἔχασαν 2.500 μὲ 3.000 ἄνδρες καὶ, ἂν τὰ σώματα τοῦ Πλαπούτα, τοῦ Γενναίου καὶ τοῦ Παπανίκα εἶχαν εἰδοποιηθεῖ ἐγκαίρως ἀπὸ τοὺς ἀγγελιοφόρους τοῦ Κολοκοτρώνη, οἱ ἀπώλειες θὰ ἦταν ἀκόμη μεγαλύτερες.
Ἡ συντριβὴ τοῦ Δράμαλη στὰ Δερβενάκια ἦταν, ἀναμφίβολα, τὸ ἀποκορύφωμα τῆς στρατηγικῆς σκέψης τοῦ Κολοκοτρώνη καὶ τῆς σύζευξης τοῦ παραδοσιακοῦ κλεφτοπολέμου μὲ τὶς ἀνάγκες τῆς περίστασης.
5.Ἀντιμετώπιση τοῦ Ἰμπραΐμ
Μία ἄποψη ποὺ διακινεῖται ἰδιαίτερα ἀπὸ ἱστορικοὺς τῆς ἐθνομηδενιστικῆς σχολῆς, οἱ ὁποῖοι δίνουν τὸν τόνο στὴν περίφημη ἐπιτροπὴ γιὰ τὰ 200 χρόνια, εἶναι ὅτι ὁ Ἰμπραὴμ νικήθηκε ἀπὸ τὶς Μεγάλες Δυνάμεις στὸ Ναυαρίνο καὶ, συνεπῶς, σὲ αὐτὲς ὀφείλουμε τὴν ἐλευθερία μας. Χωρὶς τὴν συνεισφορὰ τῶν ξένων, ποτὲ δὲν θὰ μποροῦσαν οἱ κατώτεροι τῶν περιστάσεων ἐπαναστάτες νὰ ἀντιμετωπίσουν τὸν σύγχρονο καὶ ἰσχυρὸ αἰγυπτιακὸ στρατό, γιὰ αὐτὸ τοὺς ὀφείλουμε αἰώνια εὐγνωμοσύνη καὶ ὑποταγή.
Τὰ πράγματα, ὡστόσο, μόνο ἔτσι δὲν ἔγιναν καὶ ἡ μελέτη τῶν γεγονότων μπορεῖ νὰ τὸ ἐπιβεβαιώσει. Ὁ Ἰμπραὴμ εἶχε ἀποτύχει στὸν σκοπό του, νὰ ὑποτάξει γρήγορα τοὺς Ἕλληνες, καὶ εἶχε οὐσιαστικὰ ἀδρανοποιηθεῖ πρὶν τὸ Ναυαρίνο. Στὸν Μωριὰ δὲν εἶχε καταφέρει, μετὰ τὸ καλοκαίρι τοῦ 1825, νὰ νικήσει σὲ κατὰ παράταξη μάχη. Τὴν ἴδια ὧρα, στὴν Ρούμελη ἔδινε χρονοβόρες μάχες καὶ πολιορκίες, οἱ ὁποῖες τὸν ὁδηγοῦσαν σὲ πύρειες νίκες καὶ ἀδυναμία ὁλοκληρωτικῆς καθυπόταξης τῆς Ἐπανάστασης. Στὸν περίβολο τοῦ Μεσολογγίου καὶ τῆς Ἀκρόπολης ἄφησε περισσότερους νεκροὺς, ἀπὸ ὅσους εἶχαν οἱ Ἕλληνες σὲ ὅλες τὶς μάχες τῆς Ἐπανάστασης.
Τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ Ἰμπραὴμ τὴν ὀφείλουμε σὲ μεγάλο βαθμὸ στὸν Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ὁ Ἕλληνας στρατηγὸς ἀξιοποίησε στὸ ἔπακρο τὰ πλεονεκτήματα ποὺ τοῦ παρεῖχε ἡ γεωγραφία τῆς Πελοποννήσου. Γνωρίζοντας τὴν ὑπεροχὴ τοῦ Ἰμπραὴμ σὲ μία κατὰ πρόσωπο σύγκρουση, τὸν παρέσυρε νὰ παίξουν τὴν γάτα καὶ τὸ ποντίκι. Ὁ Ἰμπραὴμ κυνηγοῦσε τοὺς Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι ἄλλαζαν διαρκῶς στρατόπεδα καὶ κατέφευγαν στὰ ὀρεινά, ὅπου ὁ Αἰγυπτιακὸς τακτικὸς στρατὸς δὲν μποροῦσε νὰ δράσει. Εἶχαν σχηματίσει ἕνα δίκτυο ἀπὸ ὀρεινὰ καταφύγια, σπηλιές, μοναστήρια, ὅπου κατέφευγαν τόσο οἱ πολεμιστές, ὅσο καὶ ὁ ἄμαχος πληθυσμὸς μὲ τὰ περιουσιακά του στοιχεῖα, ἅμα τὴν ἐμφάνιση τῶν ἐχθρῶν. Εἶχε δημιουργηθεῖ, δηλαδή, ἕνα παλλαϊκό μέτωπο ἄμυνας, ποὺ θὰ ζήλευε κάθε ἀντάρτης. Σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις, οἱ Τοῦρκοι κατάφεραν νὰ πολιορκήσουν σπήλαια καὶ μοναστήρια. Συνήθως, ὅμως, οἱ Ἕλληνες κατόρθωναν νὰ ξεγλιστρήσουν, ἀφοῦ πρῶτα προκαλοῦσαν σημαντικὴ φθορὰ στὸν ἀντίπαλο. Σύμμαχος σὲ ὅλο αὐτὸ τὸ σχέδιο ἦταν τὸ μεγάλο προβάδισμα τῶν ἐπαναστατῶν νὰ γνωρίζουν ἄριστα τὸ πεδίο τῆς σύγκρουσης, τὸ ὁποῖο ὁ ἐχθρὸς ἀγνοοῦσε συχνὰ παντελῶς. Δὲν εἶναι τυχαῖο, ὅτι σὲ ἕνα τέτοιο «κυνηγητό» ὁ ἴδιος ὁ Ἰμπραὴμ χάθηκε καὶ περιπλανιόταν μόνο μὲ ἕναν ὑπηρέτη του γιὰ ὧρες.
Ὅποτε ἡ κατάσταση ζόριζε περισσότερο, πολλοὶ μάχιμοι Ἕλληνες κατέφευγαν καὶ στὴν Μάνη, τὴν ὁποία ὁ Ἰμπραὴμ ἀπέτυχε νὰ ἐκπορθήσει. Στὸ ἴδιο πλαίσιο, ὁ Γενναῖος Κολοκοτρώνης ὀχύρωσε τὴν Καρύταινα, μὲ σκοπὸ νὰ δημιουργήσει καὶ μία δεύτερη ζώνη καταφυγῆς.
Παράλληλα, ὅμως, ὁ Κολοκοτρώνης φρόντιζε νὰ προκαλεῖ φθορὲς στὸν ἀντίπαλο μὲ τὶς περίφημες «χωσιές», δηλαδὴ μὲ ἐνέδρες. Σκληροτράχηλοι ὁπλαρχηγοί, ὅπως ὁ Τσώκρης, ὁ Γκρίτζαλης, ὁ Σουλιώτης καὶ κυρίως ὁ Πλαπούτας καὶ ὁ Γενναῖος, ἐπιδόθηκαν μὲ μεγάλη ἐπιτυχία στὸν ἀγαπημένο τοὺς κλεφτοπόλεμο, παρενοχλώντας διαρκῶς τὰ ἀντίπαλα στρατεύματα. Ἀκόμα, μεμονωμένοι χωρικοὶ συχνὰ ἐπιτίθονταν σὲ Τούρκους ποὺ τοὺς εἶχαν κλέψει ζῶα, γιὰ νὰ πάρουν πίσω τὸ βιός τους. Ὁ ἴδιος ὁ Αἰγύπτιος στρατάρχης, πρὶν φύγει ἀπ’ τὴν Ἑλλάδα, ἀναγνώρισε τὴν ζημιὰ ποὺ τοῦ προκάλεσαν οἱ χωσιὲς καὶ ἔκανε εἰδικὴ μνεία στὴν μαχητικότητα τοῦ Γενναίου ἀλλὰ καὶ στὴν στρατηγική τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ἐκφράζοντας παράλληλα τὸ παράπονο, ὅτι ποτὲ δὲν τὸν ἀντιμετώπισε σὲ ἀνοιχτῆ μάχη.
Ἔτσι, ὁ Ἰμπραὴμ περιορίζονταν στὴν κατοχὴ τῶν μεγάλων πόλεων τῆς Πελοποννήσου καὶ μὲ συνεχόμενες ἐκστρατεῖες προσπαθοῦσε ἀνεπιτυχῶς νὰ ὑποτάξει τὴν ὕπαιθρο. Κατέφευγε μόνο σὲ σφαγὲς ἀμάχων, καταστροφὲς χωριῶν καὶ λοιπὰ ἐγκλήματα, καθὼς καὶ στὴν κλοπὴ ἀγαθῶν καὶ πρώτων ὑλῶν, τὰ ὁποία ἐν συνεχείᾳ ἔστελνε στὴν Αἴγυπτο, καθιστώντας τὸν ἑλλαδικὸ χῶρο μίας ἰδιότυπης μορφῆς ἀποικία του. Ὁ Κολοκοτρώνης τὸν εἶχε θεμελιωδῶς νικήσει.
Ἡ ἀλήθεια εἶναι, πὼς ὁ Κολοκοτρώνης κατέστρωσε καὶ ἄλλα φιλόδοξα σχέδια, ἀκόμα καὶ γιὰ ἀνοιχτῆ μάχη μὲ τὸν Ἰμπραήμ, τὰ ὁποία δὲν πέτυχαν. Ἡ καταδρομικὴ κατάληψη τῆς Τριπολιτσᾶς καὶ ἡ ἔξυπνη παγίδα ποὺ θέλησε νὰ στήσει στὰ Τρίκορφα ἀπέτυχαν, λόγω τῆς ἔλλειψης συνεννόησης καὶ πειθαρχίας μεταξὺ τῶν ὁπλαρχηγῶν. Στὴν Τραμπάλα, ἀντίθετα, ἂν καὶ ὑπερκεράστηκε ἀπὸ τοὺς πολυάριθμους ἐχθρούς, ὁ Γέρος κατάφερε νὰ ματώσει σημαντικὰ τὸν ἀντίπαλο καὶ τὴν κρίσιμη στιγμὴ νὰ ἀπεγκλωβίσει τοὺς ἄντρες του.
Ὁ Ἰμπραὴμ κάποια στιγμή, ἀδυνατώντας νὰ καταστείλει τοὺς ἀνυπότακτους Μωραῖτες, ἔψαξε διέξοδο στὸν προσεταιρισμό τους. Τότε ἡ Ἐπανάσταση βρέθηκε μπροστὰ σὲ μεγάλο κίνδυνο. Ὅπως ἐκ τῶν ὑστέρων ἔγραψε ὁ ἴδιος ὁ Κολοκοτρώνης, τὸν καιρὸ τοῦ προσκυνήματος φοβήθηκε περισσότερο ἀπὸ ποτὲ ἄλλοτε. Ὡστόσο, κατόρθωσε, καταφεύγοντας κυρίως στὴν πυγμὴ καὶ τὶς ἀπειλές, νὰ διασώσει τὸν Ἀγῶνα. Ἔτσι, τὸ προσκύνημα περιορίσθηκε σὲ μεμονωμένες περιπτώσεις, κυρίως στὴν Αἰγιαλεία.
Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὸ Ναυαρίνο ὁ Κολοκοτρώνης, ἐκκινώντας ἀπὸ τὴν γεωπολιτική του ἀντίληψη ποὺ ἀναφέρεται ἀκολούθως, τὸν ἀντιμετώπισε μὲ τὸν καταλληλότερο γιὰ τὴν περίσταση τρόπο. Ὑπακούοντας τὸν Καποδίστρια τήρησε κατὰ γράμμα τὴν συμφωνηθεῖσα ἐκεχειρία καὶ δὲν ἀπάντησε ἀκόμα καὶ ὅταν ὁ Ἰμπραὴμ ἐκθεμελίωνε πόλεις. Γνώριζε, ὅτι τὸ ζητούμενο ἐκείνη τὴν στιγμή, στὴν Πελοπόννησο τουλάχιστον, ἦταν ἡ ἀποχώρηση τοῦ ἐχθροῦ καὶ ὄχι ἡ ἐμπλοκὴ σὲ μία νέα ἀτέρμονη σύγκρουση. Ὁ πόλεμος στὸν Μωριὰ πλησίαζε στὸ τέλος του καὶ προεῖχαν οἱ κατάλληλοι ἑλιγμοὶ, ὥστε νὰ ἀπελευθερωθοῦν ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερες περιοχὲς καὶ στὴν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα. Γιὰ τὸν ἴδιο λόγο, δὲν ἐνεπλάκη στὸν διχασμὸ ποὺ προκλήθηκε στὸ ἐχθρικὸ στράτευμα, παρότι καὶ οἱ δυὸ πλευρὲς ζητοῦσαν ἐπίμονα τὴν βοήθειά του.
- Δράση στὸν πολιτικό τομέα
Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση εἶχε, ὡς γνωστὸν, πολλὰ χαρακτηριστικὰ ποὺ τὴν διαφοροποιοῦν ἀπὸ ἄλλες ἀντίστοιχες ἐθνοαπελευθερωτικὲς ἐπαναστάσεις. Ἕνα ἀπὸ αὐτὰ ἦταν ἡ ἀπουσία ἑνὸς ἡγέτη, ποὺ θὰ συγκέντρωνε καὶ τὴν στρατιωτικὴ καὶ τὴν πολιτικὴ ἀρχή. Ἔλλειπε, δηλαδή, ἕνας Γκαριμπάλντι, ἕνας Μπολιβάρ, ἕνας Φιντέλ, ἕνας Διγενής. Αὐτὸ ὀφείλονταν σὲ πολλοὺς παράγοντες, ὅπως οἱ προεπαναστατικὲς διαιρέσεις, οἱ τοπικισμοί, οἱ ἐμφύλιοι, ἀλλὰ καὶ ἡ ἀνυπαρξία μίας κατάλληλης προσωπικότητας. Ἔτσι, ὁ Δ. Ὑψηλάντης, ἂν καὶ εἶχε πολύπλευρες ἱκανότητες καὶ ἔχαιρε γενικῆς ἀποδοχῆς, δὲν μπόρεσε νὰ ἐπιβληθεῖ καὶ νὰ ἔχει διάρκεια. Ὁ ἀδερφὸς τοῦ Ἀλέξανδρος ἐξοντώθηκε νωρίς, ἐνῶ ἡ χαρισματικότερη, ἴσως, φυσιογνωμία τῆς ἐποχῆς, ὁ Καποδίστριας, ἔφθασε ἀργὰ στὴν Ἑλλάδα. Περιπτώσεις, ὅπως ὁ Μαυροκορδάτος καὶ ὁ Κωλέττης, κατεῖχαν τὰ πολιτικά ἀλλὰ τὰ θαλάσσωσαν στὰ στρατιωτικά. Ἀντίστροφα, ὁ Καραϊσκάκης, ὁ Μπότσαρης καὶ ἄλλοι ἐμπειροπόλεμοι καπετάνιοι, οἱ ὁποῖοι κατὰ καιροὺς κατέλαβαν ἡγετικὲς θέσεις, ἦταν παντελῶς ἀδαεῖς περὶ τῆς πολιτικῆς. Οἱ κατέχοντες τὸ κεφάλαιο καὶ τὴν προεπαναστατικὴ διοίκηση, ὅπως ὁ Πετρόμπεης καὶ ὁ Κουντουριώτης, ἀπώλεσαν ἄμεσα τοὺς ἀρχηγικοὺς θώκους, καθὼς τοὺς ἔλειπε ἡ κοινὴ ἀποδοχή ἀλλὰ καὶ οἱ ἱκανότητες. Κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, οἱ ἐπαναστάτες κατέληξαν νὰ ὁρίσουν γιὰ ἐπικεφαλεῖς τους, εὐτυχῶς πρόσκαιρα, μέχρι καὶ ξένους φιλέλληνες, ὅπως ὁ παντελῶς ἀνίκανος Κόχραν.
Μία ἀπ’ τὶς προσωπικότητες, ποὺ συνδύαζε ἄριστη πολεμικὴ γνώση ἀλλὰ καὶ πολιτικὴ ἀντίληψη, ἦταν ὁ Κολοκοτρώνης. Ἂν καὶ τὸ πεδίο διοίκησής του περιορίζονταν στὸν Μωριά, καὶ ἐκεῖ χωρὶς νὰ εἶναι ἀπόλυτο, ἔδειξε πὼς εἶχε τὰ ἐχέγγυα νὰ μετατραπεῖ στὸν γενικὸ ἀρχηγὸ τοῦ ἐπαναστατικοῦ κινήματος. Ἂν καὶ ὀλιγογράμματος, γνώριζε σὲ ἱκανοποιητικὸ βαθμὸ τὶς διεθνεῖς ἐξελίξεις καὶ εἶχε εὐρύτερη γεωπολιτικὴ αἴσθηση, ἐνῶ ὁ χαρακτήρας του συχνὰ βοήθησε νὰ κρατηθοῦν οἱ ἰσορροπίες πρὸς ὄφελος τῶν Ἑλλήνων.
Ἡ στάση τοῦ Κολοκοτρώνη στὸ ζήτημα τῶν Ἐμφυλίων ἦταν πολὺ πιὸ ἤπια καὶ ἀνεκτικὴ πρὸς τὸν ἀντίπαλο, σὲ σχέση μὲ τοὺς ἄλλους παράγοντες τῆς ἐποχῆς. Προσπάθησε πάσῃ θυσίᾳ νὰ ἀποφύγει τὴν ἔνοπλη σύρραξη, γιὰ τὸ ξέσπασμα τῆς ὁποίας δὲν εὐθύνεται. Εἶχε, οὕτως ἢ ἄλλως, σὲ ἀρκετὲς περιπτώσεις ἀποτρέψει τοὺς στρατιῶτες του ἀπ’ τὸ νὰ σκοτώσουν τοὺς κοτζαμπάσηδες. Ἡ μοναδικὴ ἱκανότητά του νὰ συγχωρεῖ, ἀκόμα καὶ ὅσους τοῦ προκάλεσαν μεγάλες συμφορὲς, ἔσωσε πολλάκις τὴν Ἐπανάσταση. Ὁ Κολοκοτρώνης συγχώρησε ἀνθρώπους, ὅπως οἱ Δεληγιανναῖοι, ποὺ τοῦ εἶχαν ὑπεξαιρέσει προεπαναστατικὰ τὴν περιουσία, οἱ μοναχοί του Μεγάλου Σπηλαίου, τοὺς ὁποίους θεωροῦσε ὑπεύθυνους γιὰ τὸν φρικτὸ θάνατο τοῦ ἀδερφοῦ του Γιάννη, οἱ συγγενεῖς του Πλαπουταῖοι καὶ ὁ Ἀντώνης Κολοκοτρώνης, ποὺ στὸν πρῶτο Ἐμφύλιο βρέθηκαν στὸ ἀπέναντι στρατόπεδο. Ἀδερφοποιήθηκε μὲ τὸν Καραισκάκη, ὁ ὁποῖος εἶχε λάβει διαταγὴ νὰ τὸν ἐξοντώσει καὶ γενικὰ δὲν συγκρούστηκε μὲ κανέναν, ἀπὸ ὅσους εὐθύνονταν γιὰ τὸν διωγμὸ καὶ τὴν φυλάκισή του. Ἀκόμα καὶ μετὰ τὴν ἐντολή του νὰ ἐκτελεστεῖ ὁ Νενέκος, πέρασε ὦρες δακρύβρεκτης προσευχῆς μπροστὰ στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας. Ἡ πρακτική του αὐτή, ἀπότοκος τῆς Χριστιανικῆς Πίστης ποὺ διέπνεε κάθε πτυχὴ τοῦ βίου του, εἶχε ταυτόχρονα σωτήρια ἐπίδραση καὶ στὸν πολιτικὸ τομέα.
Ταυτόχρονα, ὁ Κολοκοτρώνης εἶχε συναίσθηση τῆς σημασίας τῶν ἐπαναστατικῶν γεγονότων στὴν διεθνῆ πολιτικὴ σκηνή. Γνώριζε, πὼς ἕνα βασικὸ διακύβευμα ἦταν νὰ διεθνοποιηθεῖ τὸ ἑλληνικὸ ζήτημα. Ἤξερε, πὼς ἔπρεπε νὰ πειστεῖ ἡ ξένη διπλωματία, ὅτι ἡ Ἐπανάσταση δὲν ἦταν κοινωνική ἀλλὰ ἐθνοαπελευθερωτική. Γιὰ αὐτὸ, πάσχιζε μὲ κάθε τρόπο νὰ στερεῖ ἐπιχειρήματα ἀπ’ τὴν κλίκα τοῦ Μέττερνιχ. Σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο, ὅταν κατὰ τὴν κατάληψη τῆς Τριπολιτσᾶς κάποιοι ἀγανακτισμένοι ἀπ’ τὴν συμπεριφορὰ τῶν κοτζαμπάσηδων θέλησαν νὰ καταφερθοῦν ἐναντίον τους, ὁ Κολοκοτρώνης τοὺς ἀπέτρεψε λέγοντας, πὼς δὲν πρέπει νὰ μᾶς ποῦν «καρμπονάρους». Προφανῶς τὸ ἰδεολογικὸ ὑπόβαθρο τῶν ἐπαναστατῶν δὲν εἶχε σχεδὸν καμία σχέση μὲ αὐτὸ τῶν Ἰταλῶν συνωμοτῶν ἀλλὰ ὁ Κολοκοτρώνης εἶχε ἐπιπρόσθετα ἀντιληφθεῖ, πόσο βασικὸ ἦταν νὰ μὴν δοθοῦν λαβὲς στοὺς εὐαίσθητους σὲ τέτοια ζητήματα ξένους ἡγεμόνες. Ἔχοντας προβλέψει, ἐπίσης, ὅτι τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Τριπολιτσᾶς θὰ συνόδευε ἡ σκληρὴ ἀντεκδίκηση τῶν Ἑλλήνων, εἶχε φροντίσει νὰ ἀπομακρύνει τὸν Ὑψηλάντη σὲ μία ἀνούσια ἐκστρατευτικὴ ἀποστολή. Ἔτσι, γιὰ πολλὰ χρόνια, ἡ ἀπάντηση τῶν φιλελλήνων σὲ ὅσους ξένους προέβαλαν τὶς σφαγὲς τῆς Τριπολιτσᾶς ὡς ἐπιχείρημα γιὰ τὴν <<βαρβαρότητα>> καὶ ἄρα τὴν ἀνικανότητα τῶν Ἑλλήνων νὰ αὐτοδιοικηθοῦν, ἦταν, πὼς αὐτὲς ἔγιναν ἐρήμην τῆς ἡγεσίας τῆς Ἐπανάστασης. Συνάμα, ὅμως, προλήφθηκε καὶ ὁ ἐκκολαπτόμενος διχασμὸς, καθὼς ὁ Ὑψηλάντης ἐπιθυμοῦσε τὰ λάφυρα νὰ καταλήξουν σὲ κοινὸ ταμεῖο, πράγμα ἀκατανόητο γιὰ τοὺς ἀγανακτισμένους Πελοποννησίους, οἱ ὁποῖοι ἔβρισκαν μέσα στὴν Τριπολιτσὰ προσωπικά τους ἀντικείμενα, τὰ ὁποῖα οἱ Τοῦρκοι τοὺς εἶχαν λαφυραγωγήσει.
Ὁ Κολοκοτρώνης ἔπειτα θὰ λέγαμε, ὅτι πόνταρε ἔγκαιρα στὸ σωστὸ ἄλογο, μεταξὺ τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Ἂν καὶ ἰδεολογικὰ βρίσκονταν ἐγγύτερα στὴν Ρωσία, ὁ Γέρος ἀνῆκε σὲ αὐτοὺς ποὺ ζητοῦσαν, μετὰ τὸ 1826, βοήθεια ἀπ’ τὴν Ἀγγλία. Τὸ συγκριτικὸ πλεονέκτημα, τὴν δεδομένη στιγμή, τῆς Ἀγγλίας, σὲ σχέση μὲ τὴν ὁμόδοξη Ρωσία καὶ τὴν Γαλλία τῶν πολλῶν φιλελλήνων, ἦταν ὁ ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν Κάνιγκ. Ὁ Κάνιγκ, γιὰ μία σειρὰ λόγων, στήριξε σθεναρὰ καὶ ἔμπρακτα τὴν ὑπόθεση τῆς ἑλληνικῆς ἀνεξαρτησίας. Ἡ παρουσία ἔπειτα τοῦ ξαδέρφου του, διπλωμάτη στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀναβάθμιζε ἀκόμα περισσότερο τὶς δυνατότητές του. Ὁ ἐν λόγῳ διπλωμάτης, ἄλλωστε, ἔδωσε τὴν ἐντολὴ γιὰ τὴν Ναυμαχία τοῦ Ναυαρίνου. Ἐπτανήσιοι φίλοι του, ἄριστοι γνῶστες τῆς πολιτικῆς σκηνῆς τῆς Ἀλβιώνας, εἶχαν ἐνημερώσει τὸν Κολοκοτρώνη σχετικὰ καὶ τὸν εἶχαν φέρει σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν Ἄγγλο πολιτικό. Στὴν ἀλληλογραφία του, ὁ Γέρος πάντα τόνιζε τὴν σπουδαιότητα τῆς ἀνεξαρτησίας καὶ ὄχι ἁπλά τῆς αὐτοδιοίκησης ἢ τῆς ἀναγνώρισης ὁρισμένων δικαιωμάτων. Δυστυχῶς, βέβαια, ἀπὸ πολιτειακῆς ἄποψης, τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ ’21 ἀπεῖχε ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ὀνειρεύονταν οἱ συντελεστές του ἀλλὰ αὐτὸ εἶναι μία ἄλλη μεγάλη συζήτηση.
Γενικά, πάντως, ὁ Κολοκοτρώνης σὲ ὅλη του τὴν πορεία συγκυριακὰ ἀναζητοῦσε ξένες συμμαχίες, ἀνάλογα μὲ τὰ ἑλληνικὰ γεωπολιτικὰ συμφέροντα. Προεπαναστατικά, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Ἐπανάστασης καὶ μετέπειτα, ἦρθε κατὰ καιροὺς σὲ ἐπαφὴ μὲ Γάλλους, Ἄγγλους, Ρώσους, Ἀλβανούς, μὲ κριτήριο τὶς κοινὲς ἐπιδιώξεις καὶ μόνο. Πάντα, ὅμως, τόνιζε, ὅτι οἱ Ἕλληνες τὴν λευτεριά μας θὰ τὴν κατακτούσαμε μόνοι μας μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ δὲν πρέπει νὰ ἐξαρτόμαστε ἀπὸ κανένα ξένο.
Ἡ βαθιὰ στρατηγικὴ ἀντίληψη τοῦ Κολοκοτρώνη ἀποδεικνύεται καὶ ἀπ’ τὸν τρόπο, μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετώπισε τοὺς Ἀλβανούς. Γνωρίζοντας πολὺ καλὰ τὴν ψυχοσύνθεσή τους -προεπαναστατικὰ εἶχε συμπολεμήσει μὲ τὸν ὀνομαστὸ Ἀλὴ Φαρμάκη- ἤξερε, πὼς ὁ δεσμός τους μὲ τοὺς Τούρκους στηρίζονταν ἀποκλειστικὰ στὸ μπαχτσίσι. Φρόντισε, λοιπόν, νὰ ἀναπτύξει ξεχωριστὴ ἐπαφὴ καὶ νὰ κτίσει σχέση ἐμπιστοσύνης μαζί τους. Γιὰ αὐτὸ μερίμνησε ἰδιαίτερα γιὰ νὰ διασωθοῦν ἀπ’ τὴν Τριπολιτσὰ καὶ νὰ ἐπιστρέψουν στὴν πατρίδα τους. Ὅταν, μάλιστα, κάποιοι Ἕλληνες θέλησαν νὰ τοὺς ἐπιτεθοῦν στὴν Βοστίτσα, ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ Κολοκοτρώνη, Πλαπούτας, τοὺς ἀπέτρεψε μὲ πολὺ σκληρὸ τρόπο. Αὐτὴ ἡ στάση εἶχε σὰν ἀποτέλεσμα μετέπειτα πολλοὶ Ἀλβανοὶ νὰ ἀρνοῦνται νὰ στρατολογηθοῦν καὶ νὰ πολεμήσουν τοὺς Ἕλληνες. Ὁρισμένοι ποὺ εἶχαν ἀκολουθήσει τὸν στρατὸ τοῦ Δράμαλη λιποτάκτησαν, ὅταν πάτησαν στὸν Μωριά, ἐνθυμούμενοι τὶς συμφωνίες ποὺ εἶχαν συνάψει μὲ τὸν Κολοκοτρώνη στὴν Τριπολιτσά. Γενικά, ὁ Γέρος μὲ τὴν τακτικὴ ποὺ ἀκολούθησε, ἐξουδετέρωσε τὸ πλέον ἀξιόμαχο, κατὰ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς Ἐπανάστασης, κομμάτι τοῦ ἐχθρικοῦ στρατοῦ, ἐνῶ δημιούργησε καὶ διχόνοια μεταξὺ Τούρκων καὶ Ἀλβανῶν μέσα σὲ πολιορκούμενες πόλεις.
